فلسفه عزاداری و مردم ایران

با توجه به اصول ارزشی و اعتقادی مذهب شیعه و نمادها و مناسکی که در فرهنگ تشیع نهفته است آغاز ماه محرم آغاز مرثیه و عزاداری شیعیان بر مظلومیت امام حسین و یارانش است. در تاریخ شیعه تجمعات مذهبی محرم و ذکر مصیبت اهل بیت و گریستن و بر سر و سینه زدن بهانه‌ای برای کاهش فشار دردها و رنج‌های جامعه و فرصتی برای تمرین پایداری و استقامت و گریستن بر رنج‌ها و مصائب روزگار است. قبل از رسمی شدن مذهب شیعه در ایران شاید برگزاری چنین مراسمی فراگیر و گسترده نبوده و پس از آن این مناسک چه به طریق رسمی و با حمایت نهادهای حکومت یا غیر رسمی و توسط هیات‌ها و گروه‌ها در منازل برگزار می‌گردد و نشان از ظرفیت عظیم اجتماعی و مدنی فرهنگ شیعی دارد.
در کنار همه عزاداری‌هایی که برای امامان شیعه در طول سال برگزار می‌شود یکی از بزرگترین و طولانی‌ترین سوگواری‌ها مربوط به امام حسین و واقعه عاشورا است که دو ماه کامل قمری یعنی محرم و صفر را به خود اختصاص داده است و به جهت کیفیت و خشونت ماجرای شهادت آن امام آزاده، سوگواری ایشان خصلتی سیاسی اجتماعی به خود گرفته است. عاشورا و عزاداری‌های محرم به جهت تداوم تاریخی و تاثیرگذاری آن بر فرهنگ ایرانیان پدیده‌ای شگفت انگیز و استثنایی است. عزاداری‌های محرم گرچه منشا و مبدا دینی و عربی دارد ولی در طول تاریخ به دیگر سرزمین‌ها و فرهنگ‌ها رخنه کرده و بازتولید شده است و هم اکنون به عنوان ابزاری وسیع و رسانه‌ای عظیم در جهان در خدمت دین و دولت شیعی قرار دارد.
یکی از موضوعات اساسی و دغدغه عالمان و نواندیشان دینی بهره‌گیری از مضامین عاشورا و مناسک مذهبی در زندگی امروزی انسان عصر پسامدرن است. پرسش این است تلفیق سنت و فرهنگ مدرن چگونه صورتبندی می‌شود؟ چه مولفه‌ای از فرهنگ عاشورا برای امروز ما ضروری و حیاتی است. عاشورا و محرم امروز ما باید چگونه باشد تا به رشد جامعه ما کمک کند و به زندگی اجتماعی مطلوب برسد و از معنویات و آزادگی و جاودانگی بهره‌مند شویم و از این منبع اجتماعی عظیم در ساماندهی مشکلات و چالش‌ها بهره‌مند شویم.
شیعیان در دوره طولانی قرون گذشته به سبب اقلیت و انزوا و تحت ظلم و ستم حاکمان و سلاطین همیشه در رنج و محنت بودند و گاها با هجوم بیگانگان بر مصائب زندگی‌شان افزوده می‌شد.
برگزاری مجالس مرثیه را در شرایط سخت کمیابی و قحطی و مخفیانه بدور از چشمان ماموران حکومت ابزاری برای کاهش آلام و رنج‌های خود می‌یافتند و چندین قرن به همین شیوه زندگی کرده‌اند و به همین سبب غم و اندوه و استقبال از عزا و ماتم در فرهنگ شیعیان و ایرانیان نهادینه شده است. نکته مهم این است اکنون که حکومت اسلامی شیعی به رهبری فقیه شیعی استقرار یافته است و شیعیان ایران از گذشته سخت خود رهایی یافته‌اند نباید حکومت شرایطی بهتر از گذشته برای مردم فراهم کند و مردم از حقارت و سختی و درگیری دائمی از معیشت و خوراک و مسکن و بحران‌های گوناگون رهایی یابند؟ چرا بعد از چهار دهه شرایط مردم روز به روز سخت‌تر می‌شود و صبر و مقاومت تاریخی انتها ندارد؟
نکته دیگر بررسی قیام امام حسین و جایگاه حکومت دینی است. اگرچه در منابع مختلف عناوین مختلفی همچون ایجاد حکومت، مبارزه با طاغوت، احیای شریعت و امربه معروف و نهی از منکر برای هدف قیام عاشورا نام برده می‌شود ولی مصادیقی که اکنون در ایران توسط دولت از برخورد با شهروندان در مسائل مختلف تا مطالبه گری بجای پاسخگویی و تورم دو رقمی هر ساله بر مردم تحمیل می‌شود هیچ سنخیتی با رواداری و کردار و رفتار ائمه دین ندارد و تصمیم گیری و سیاستگذاری‌ها درد و رنج مردم را افزایش داده است.
سختی و فشار بحران‌ها از خارج و داخل و وقوع بلایای طبیعی زندگی مردم را سخت کرده است و روزگار جماعت شیعی داخل مرزهای ایران کمتر از شرایط گذشته تاریخی اسلافشان نیست. اکنون با شروع محرم دیگر باید در کنار ذکر مصیبت اهل بیت بر درد و رنج مردم مصیب زده ایران گریست و مرثیه خواند.