فریاد هورالعظیم را بشنویم

چند سال پیش برای تهیه گزارش درباره وضعیت گردوغبار خوزستان سفری به این استان داشتم و همه گفت‌وگوها با مسئولان استان درباره علت بروز این پدیده به یک نقطه مشترک می‌رسید: 'هورالعظیم'.
بخش عظیمی از هورالعظیم در عراق قرار دارد، اما آن بخشی که در ایران است، سال‌های گذشته به‌خاطر بهره‌برداری نفتی دستخوش تغییر شد و حوضچه‌های این تالاب خشکیدند. اعتراض محیط‌ زیستی‌ها به این اتفاق، متولیان وزارت نیرو و نفت را به این کار واداشت تا براساس سند بالادستی، حقابه این تالاب را برگردانند و درنهایت دو حوضچه این تالاب دوباره زنده و حساسیت‌ها نسبت به وضعیت این تالاب کمتر شد.

در آن سال، صحبت‌های زیادی درباره اجرای کارهای مختلف مانند مالچ‌پاشی و کاشت درخت در منطقه هورالعظیم برای کنترل ریزگردها مطرح شد و رقم‌های قابل‌توجهی برای این کار اختصاص دادند، اما این اقدام‌ها هم تأثیر چندانی نداشت و درگیر شدن استان با ریزگرد مشخص کرد که نه‌تنها این اقدام‌ها جواب نداده بلکه به گفته کارشناسان محیط‌‌ زیست، مالچ‌پاشی کار درستی نیست، زیرا این کار آسیب‌های زیست‌محیطی به همراه دارد.

هورالعظیم که یک‌سوم آن در ایران و دوسوم آن در عراق واقع‌ شده یکی از زیستگاه‌های حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزی و بومی منطقه است و حواصیل، غاز پیشانی‌ سفید، شغال، روباه، گربه جنگلی، سمور آبی، گراز، شیر بد و انواع ماهی کپور از جمله حیات‌وحش منحصربه‌فرد این تالاب هستند. جالب است بدانید یکی از کارکردهای مهم تالاب، جلوگیری از طوفان شن و گرد و خاک است چراکه تالاب‌ها رطوبت آب را بالا می‌برند اما خشک شدن هورالعظیم چه در ایران و چه در عراق، میزان وقوع طوفان‌های شن را افزایش داده و باعث شده است استان خوزستان در سه سال اخیر با گردوغبارهایی حدود 21 برابر استاندارد روبه‌رو شود.
آتش گرفتن این تالاب در هفته‌های اخیر، آتشی در دل دوست‌داران و فعالان محیط‌ زیست به پا کرده است. خبرها حاکی از آن است که این آتش که در بخش عراق هنوز خاموش نشده، همچنان جان این تالاب را زخمی و زخمی‌تر می‌کند. انتشار عکس‌هایی از سوختن پوست گاومیش‌ها به خاطر آتش این تالاب واکنش‌های زیادی را از سوی مردم و محیط‌ زیستی‌ها به‌همراه داشت.

تلاش‌ها با همکاری عراق برای اطفای این آتش‌سوزی ادامه دارد اما نکته قابل ‌تأمل این است که پایان این آتش‌سوزی به‌منزله تمام شدن شرایط بد این تالاب و سایر تالاب‌های کشور نیست. مدیریت خشکسالی و کاهش منابع آبی کشور موضوعی است که نیاز به یک برنامه‌ریزی درست و مدون دارد. هرچند که به گفته کارشناسان، خشکسالی را نمی‌توان پیشگیری کرد، اما مدیریت که می‌توان کرد. اگر این روزها سری به تالاب هورالعظیم بزنید این صدا را از جای‌جای آن می‌شنوید که می‌گوید: «چه کسی هست مرا یاری کند؟!».