لحظه‌شماری برای نمایش هنر ایران در ونیز

پنجاه‌وششمین دوره دوسالانه هنرهای معاصر ونیز به‌عنوان مهم‌ترین رویداد هنری دنیا، ۹ می ۲۰۱۵ در مرکز بین‌المللی نمایشگاه‌های هنری ونیز با حضور هنرمندان ۱۳۶ کشور دنیا کار خود را آغاز می‌کند. برای این دوره از دوسالانه ونیز، ۴۴ رویداد و برنامه هنری پیش‌بینی شده است.

در دوسالانه ونیز ۲۰۱۵ علاوه بر ایران کشورهایی مانند آلبانی، آرژانتین، استرالیا، مصر، فرانسه، شیلی، یونان، ژاپن، لهستان، آمریکا، آلمان، روسیه، ترکیه، عراق، اوکراین و ... حضور دارند.

محمد احصایی، محمود بخشی، جمشید بایرامی و سمیرا علی‌خانزاده چهار هنرمندی هستند که به انتخاب دولت در بخش Iranian highlights حضور دارند. در کنار این چهار هنرمند، هنرمندان دیگری از ایران و کشورهای دیگری مانند پاکستان، عراق، هند و افغانستان نیز به انتخاب بنیاد «فیض‌نیا» و با نظارت و تأیید مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد در دوسالانه ونیز حضور دارند. شرکت این هنرمندان در ونیز تحت عنوان «بازی بزرگ» برنامه‌ریزی شده است.

امین آقایی، قدرت‌الله عاقلی، شهریار احمدی، پرستو آهوان، فرهاد اهرارنیا، نازگل انصاری‌نیا، رضا آرامش، علیرضا آستانه، سونیا بالاسانیان، مهدی فرهادیان، شادی قدیریان، بابک گل‌کار، قاسم حاجی‌زاده، سهند حسامیان، پوران جین‌چی، بابک کاظمی، احمد مرشدلو، فرهاد مشیری، مهرداد محب‌علی، سارا رهبر، میترا تبریزیان، پرویز تناولی، نیوشا توکلیان و صادق تیرافکن (ایران)، لیدا عبدل، شمیسا حسنی و محسن تاشا وحیدی (افغانستان)، بانی عبیدی، هما ملجی، عمران قریشی، رشید رانا و سایرا واسیم (پاکستان)، عادل عابدین، وفا بلال، آزاد ناناکی، ولید سیتی (عراق)، رشاد الاکبروف و سیتارا ابراهیموف (جمهوری آذربایجان) و شیلپا گوپتا، عمر کنوار، ریاض کومو، تی‌وی سنتوش و هما آپادیای (هند) هنرمندانی هستند که در بخش «بازی بزرگ» از طرف ایران در دوسالانه ونیز حضور دارند.

واکنش‌هایی که به حضور ایران در ونیز ایجاد شد

از همان روزی که نشست خبری پنجاه‌وششمین دوسالانه ونیز با حضور علی مرادخانی - معاون امور هنری وزیر ارشاد - و مجید ملانوروزی - مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی - و کیوریتورهای غرفه ایران (بنیاد فیض‌نیا و مارکو منگوتزو - منتقد هنری ایتالیایی) در موزه هنرهای معاصر برگزار شد و آن‌ها موضوعاتی را درباره‌ی چگونگی حضور ایران در این رویداد هنری مطرح کردند، هنرمندان پیشکسوت و جوان عرصه هنرهای تجسمی در گفت‌وگو با رسانه‌ها دیدگاه‌ها و تحلیل‌های خود را در این‌باره بیان کردند.

افزایش ۲۰ برابری غرفه‌ ایران در دوسالانه ونیز و محل برپایی آن که جدا از محل اصلی نمایشگاه در نظر گرفته شده، نحوه‌ی انتخاب هنرمندان توسط بخش خصوصی و سابقه‌ی فعالیت‌های هنری آن‌ها، حضور بنیاد «فیض‌نیا» به‌عنوان متولی اصلی برنامه‌ریزی‌ها در این دوره از دوسالانه، هدف اصلی این بنیاد از انتخاب هنرمندان و متقبل شدن هزینه‌های حضور ایران در ونیز و انتخاب هنرمندانی از کشورهای دیگر در کنار هنرمندان ایرانی، از مهم‌ترین موضوعاتی بود که صاحب‌نظران و هنرمندان را به واکنش واداشت.

البته همه هنرمندان و صاحب‌نظران در گفت‌وگوهای خود بر اهمیت حضور ایران در این اتفاق بزرگ هنری تأکید کردند، اما درباره‌ی نحوه‌ی این حضور اختلاف‌ نظرهایی وجود دارد. برخی از این هنرمندان در گفت‌وگوهایی که با ایسنا داشتند، انتقادها و پیشنهادهایی را برای حضور بهتر ایران در دوسالانه ونیز مطرح کردند.

هنرمندان چه نظراتی دارند؟

کفشچیان‌مقدم - پژوهشگر و عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران – با بیان این‌که انتخاب کیوریتور غیرایرانی (آن هم در زمینه فرهنگی) جای تأمل جدی دارد، اظهار کرد: باید دید که هنرمندان ایران می‌توانند در مسیر شعار «بازی بزرگ» حرکت کنند یا خیر؟ باید دید در ذهن کیوریتور این دوسالانه چه می‌گذرد و هنرمندان داخل و خارج ایران چگونه کنار هم قرار می‌گیرند و منظور آقای منگوتزو از این‌که گفته «شرکت ایران در این بینال به معنای معرفی صرف هنر ایران نیست، بلکه می‌تواند ایران را به‌عنوان یک جامعه پیچیده به جهان بشناسند» چیست؟

او همچنین بیان کرد: حضور هنرمندانی از کشورهای دیگر در غرفه‌ی ایران ممکن است بیشتر جنبه‌ی سیاسی داشته باشد تا هنری؛ این کشورها از نظر هنری چه اشتراکی با ایران دارند و ما به‌دنبال چه چیزی هستیم؟ ممکن است در اوضاع فعلی، این اقدام ایران باعث سوء‌تفاهم شود و ما را بیش از پیش به دخالت‌های فرهنگی متهم کنند. بنابراین از نظر من گام فعلی، حرکتی زیرکانه نیست.

جمشید حقیقت‌شناس - هنرمند نقاش - از هنرمندانی است که با ورود بخش خصوصی به عرصه‌ی فراهم کردن زمینه‌ی حضور ایران در دوسالانه ونیز موافق است و آن را اتفاق مثبتی می‌داند.

با این حال او معتقد است که بضاعت محدود ما در زمینه‌ی نمایش هنر در رویدادهای بین‌المللی باعث شده نتوانیم انرژی واقعی هنر خود را در دنیا نشان دهیم.

مهدی حسینی - هنرمند پیشکسوت نقاش - نیز با انتقاد از انتخاب برخی از هنرمندان برای ونیز گفت: اعزام چند جوان به‌عنوان نماینده هنر ایران به دوسالانه ونیز امکان دارد باعث انحراف اذهان نسبت به هنر معاصر ایران شود. حضور این هنرمندان نه‌تنها باعث کسب حیثیت و آبرو نشده، بلکه در مواردی نیز موجب انحراف اذهان نسبت به هنر معاصر ایران می‌شود.

عباس مشهدی‌زاده - استاد دانشگاه و پژوهشگر هنر - نیز اظهار کرد: متأسفانه حضور هنر ایران در رویدادهای بین‌المللی در دوره‌های مختلف معمولا به سیاست کابینه‌ها و احوالات دولت‌ها بستگی دارد. حضور اسپانسرها و حامیان مالی از بخش خصوصی اتفاق مثبتی است. امسال هم که بخش خصوصی به برنامه‌ی حضور ایران در ونیز وارد شده، می‌توان به این حضور امیدوارتر بود.

احمد نادعلیان - هنرمند محیطی - با تأکید بر این‌که هدف کیوریتور غرفه ایران در بینال ونیز باید مشخص شود، اظهار کرد: در این صورت ممکن است این گوناگونی سنی و روشی در میان هنرمندان معرفی‌شده توجیه شود؛ اما حالا به نظر می‌رسد که بخش خصوصی بار دوسالانه را بدوش می‌کشد. در حالی که اگر فکر کنیم حضور ۴۹ نفر در ونیز فرصت موفقیت را افزایش می‌دهد، برداشت اشتباهی داشته‌ایم.

غلامعلی طاهری - نقاش و استاد دانشگاه - نیز گفت: وزارت ارشاد نباید به بهانه نداشتن بودجه، قافیه را ببازد و حضور ایران در رویدادهای مهم جهانی را برعهده‌ی بخش خصوصی بگذارد. تاکنون تیمی از سوی وزارت ارشاد و مراکز هنری برای جست‌وجوی استعدادهای خلاق تشکیل نشده است.

ایرج اسکندری - هنرمند پیشکسوت نقاش - هم از جمله هنرمندانی بود که با انتقاد از ورود بخش خصوصی به این موضوع، اظهار کرد: بخش خصوصی دغدغه سیاست‌های راهبردی یک کشور را ندارد. البته ممکن است در مواردی و براساس قرارداد، کارهایی را انجام دهد اما در وهله نخست، طبیعتا به‌دنبال منافع خودش است. بنابراین فکر نمی‌کنم با ورود بخش خصوصی به این عرصه، به چشم‌انداز مطلوبی در بینال ونیز برسیم.

بهنام کامرانی - هنرمند و استاد دانشگاه - نیز انتخاب هنرمندان و هماهنگی آثار به‌نمایش درآمده با فضا و چیدمان غرفه‌ی ایران را از جمله فاکتورهای اصلی برای حضور شایسته‌ی ایران در دوسالانه ونیز دانست و گفت: هنرمندانی که کارهای‌شان نوآورانه باشد و جنبه‌های هنر معاصر در آثار آن‌ها دیده شود می‌توانند در ونیز حرفی برای گفتن داشته باشند.

محمدحسن حامدی - مدیرمسوول و سردبیر دوهفته‌نامه‌ «تندیس» - نیز تأکید کرد: ما باید به‌گونه‌ای در عرصه‌های بین‌المللی مانند بینال ونیز حضور یابیم که دست کم شأن فرهنگی ایران حفظ شود. وقتی جمع‌بندی و برنامه‌ریزی مشخصی برای حضور در ونیز نداریم، چرا در این بی‌ینال شرکت می‌کنیم؟ اگر قرار است در این بی‌ینال شرکت کنیم، نباید به‌ گونه‌ای باشد که آخرین حلقه‌های اعتماد هنرمندان به بدنه دولتی نیز سلب شود.

بخش دولتی و خصوصی هدایت‌کننده دوسالانه ونیز چه می‌گویند؟

علی مرادخانی - معاون امور هنری وزیر ارشاد - در نشست خبری تشریح چگونگی حضور ایران در دوسالانه ونیز درباره‌ی اهمیت این اتفاق، اظهار کرد: دلیل کم‌توجهی به هنر ایران در دنیا و مجامع بین‌المللی را حضور نداشتن کامل و کافی ایران در این مجامع و رویدادهای هنری دانست. متأسفانه وقتی صحبت از هنر شرق می‌شود در خیلی از کشورها به جای هنر ایران به هنر کشورهایی مانند چین توجه می‌کنند و دلیل این موضوع را می‌توان حضور نداشتن کامل و کافی ایران در مجامع بین‌المللی دانست.

او همچنین در پاسخ به انتقاداتی که از سوی هنرمندان و رسانه‌ها به نحوه‌ی اعزام هنرمندان و ورود بخش خصوصی به این عرصه به وجود آمده است، گفت: اگر قرار بر این باشد که دولت به‌خاطر نداشتن بودجه و پول در بعضی برنامه‌ها و رویدادها شرکت نکند، خود به خود از بسیاری از قضایا باز می‌مانیم. رسانه‌ها این تصور را دارند که دولت باید انجام همه فعالیت‌ها را بر عهده بگیرد و همه‌ی کارها دست دولت باشد، در حالی‌که دولت می‌تواند در انجام این فعالیت‌ها، حامی و کمک‌رسان باشد. هر کس بتواند وارد این زمینه‌ها شود ما استقبال می‌کنیم، چون این‌گونه کارها بسیار هزینه‌بر هستند.

مجید ملانوروزی - سرپرست موزه هنرهای معاصر و مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی – نیز در گفت‌وگوهایی در پاسخ به انتقادها از نحوه‌ی حضور ایران در دوسالانه ونیز، گفت: ما به مشکلات بودجه‌ای زیادی برخوردیم و تصمیم گرفتیم با بخش خصوصی برای حضور در ونیز همکاری کنیم.

او همچنین در پاسخ پرسشی درباره‌ی انتخاب برخی هنرمندان به‌خاطر اپوزیسیون بودن و نگاه ضد حاکمیتی آن‌ها، تأکید کرد: من این موضوع را اصلا تأیید نمی‌کنم؛ مسلما هنرمندی که با نظام جمهوری اسلامی ایران عناد داشته باشد، به این حوزه وارد نمی‌شود، چون خط کشی‌ها و مرزهایی وجود دارد. سوابق و رابطه هنرمندان با حاکمیت جمهوری اسلامی برای ما صد درصد مهم بوده است.

او همچنین درباره‌ی نوع آثار انتخاب‌شده برای حضور در دوسالانه ونیز، گفت:‌ این آثار براساس مشورت‌هایی که با کارشناسان و هنرمندان صورت گرفته، انتخاب شده‌اند و انجمن‌های تخصصی دخالتی در این انتخا‌ب‌ها نداشته‌اند.

ملانوروزی درباره دلیل و نحوه انتخاب برخی هنرمندان خارجی برای حضور در دوسالانه ونیز گفت: هنرمندانی که انتخاب شده‌اند در آثار و تفکر شان به مسأله استکبارستیزی توجه می‌کنند. آن‌ها مخالف حضور استکبار در منطقه هستند و قرار است فرهنگ غنی ایران را در کنار هنرمندان ایران به‌نمایش بگذارند. حضور آن‌ها در دوسالانه ونیز نمایشی از هنر و فرهنگ ایران و گستره آن در کشورهای منطقه است.

سرپرست موزه هنرهای معاصر در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به پرسشی درباره‌ی حضور مارکو منگوتزو - منتقد هنری ایتالیایی - به‌عنوان یکی از کیوریتورهای غرفه ایران در دوسالانه ونیز، اظهار کرد: حضور او کمکی برای دیده شدن است. منگوتزو ارتباطات جهانی با هنرمندان دارد و می‌تواند در این بخش به ما کمک کند.

مزدک فیض‌نیا -غرفه‌دار ایران در دوسالانه ونیز و موسس بنیاد هنری فیض‌نیا - نیز در نشست خبری دوسالانه ونیز درباره حمایت مالی این بنیاد از حضور ایران در دوسالانه ونیز گفت: تمام تلاش ما این است که تفکر غیرانتفاعی در حمایت از هنر ایران را تحقق ببخشیم. دوسالانه ونیز فرصت مناسبی برای برقراری دیالوگ هنری بین ایران و دنیا است. امسال ایران قدرتمندترین حضور خود را در این دوسالانه خواهد داشت.

به گزارش ایسنا، دوسالانه یا بینال ونیز (Biennale di Venezia) نمایشگاهی شامل آثار هنری معاصر است که هر دو سال یک‌بار (در سال‌های فرد) در شهر ونیز ایتالیا برگزار می‌شود. نخستین دوره‌ی این دوسالانه در سال ۱۸۹۵ میلادی برگزار شد و امسال پنجاه‌وششمین دوره‌ی این دوسالانه از اردیبهشت‌ماه در ایتالیا برپا می‌شود.

ایران بعد از انقلاب در شش دوره از این دوسالانه حاضر بوده است و امسال هفتمین حضور خود را با تغییراتی در فضای غرفه و تعداد هنرمندان و همچنین ملیت آن‌ها تجربه می‌کند. براساس اعلام قرار است ۴۹ هنرمند از طرف ایران در این دوسالانه حضور یابند که در کنار ۳۰ هنرمند ایرانی، ۱۹ هنرمند از کشورهای جمهوری آذربایجان، افغانستان، عراق، پاکستان و هند خواهند بود.