متادون؛ انتخاب بین بد و بدتر

این جمله را که اعتیاد یک بیماری و معتاد یک بیمار است، بارها و بارها شنیده‌ایم. درست است که فرد معتاد باید به‌مثابه یک بیمار تلقی شود اما در این مساله که در افراد معتاد به موادمخدر میزان جرم و جنایت بیشتر از افراد عادی جامعه است نیز شکی وجود ندارد بنابراین، به نظر می‌رسد باید روش مناسبی برای درمان این بیماری و کاهش آسیب‌های ناشی از آن برگزید. یکی از این روش‌ها متادون درمانی است که حرف و حدیث‌های زیادی در رابطه با آن وجود دارد.

 در بحث اعتیاد، همیشه دو هدف کاهش آسیب و قطع آسیب در نظر گرفته می‌شود؛ قطع آسیب که‌‌ همان درمان قطعی است، اما کاهش آسیب یعنی درمان موقتی که تنها می‌تواند جلوی برخی ضرر‌ها را بگیرد و شبیه مسکن درد عمل می‌کند و به نظر می‌رسد متادون درمانی بیشتر در پی کاهش آسیب‌ها باشد.

ماده مخدر جدید و قانونی

امروزه بحث درمان اعتیاد با داروی «متادون»، از جمله مواردی است که باعث بحث‌های فراوانی در امر درمان اعتیاد بین درمانگران و حتی بیماران شده است؛ دارویی که تنها توانایی کاهش آسیب را دارد و قادر به درمان بیماری نیست. پخش فراوان و بی‌حساب «متادون»، تبلیغات فراوان برای درمان اعتیاد با این دارو و فراوانی مراکز متادون درمانی در شهر‌های گوناگون، موجب شده که خود این دارو، در طول زمان به یک ماده مخدر جدید تبدیل شود! اعتیاد به موادمخدر، یک بیماری مهلک است که به درمان طولانی نیاز دارد و درمان آن با سم‌زدایی شروع شده و با ادامه درمان و ایجاد محیطی امن و عاری از فشارهای روانی، قدم‌های بعدی درمان برداشته می‌شود. این اعتقاد که اعتیاد درمان ندارد کاملاً بی‌اساس و دور از ذهن است. ممکن است درمانِ اعتیاد طولانی مدت و سخت باشد اما، امید به درمان و بهبودی، بسیار بالاست. با بررسی‌های صورت‌گرفته در این زمینه، می‌توان راحت دریافت که مخدرهای امروزی، بسیار آسان به دست مصرف‌کننده می‌رسد و مصرف آن تدارکاتی نیاز ندارد به گونه‌ای‌ که، می‌توان در همه مکان‌ها، آنها را به کار برد؛ نه دود و بوی زیادی دارند و نه نیاز است که برای رسیدن به نشئگی، مقدار بسیاری از آن مصرف کرد. علاوه بر این با کاهش میانگین سنی در آمار افراد مصرف‌کنندگان موادمخدر نیز روبه‌‌رو هستیم و شاید از همه مهم‌تر اینکه، اثرات سوء موادمخدر جدید، بیشتر بر سیستم اعصاب و روان افراد است تا بر جسمشان.

توزیع بی‌رویه متادون در میان بیماران، با هدف ترک اعتیاد در آنها و تبلیغات فراوان برای مصرف آن و یادآوری این نکته که تنها راهکار قطعی درمان اعتیاد است، موجب رواج یکی از کشنده‌ترین مخدرهای دنیا شد که همه جوره قابل مصرف است. شاید این روش در درمان بدون سختی کشیدن معتادانی که به دنبال ترک راحت می‌گردند، موثر باشد اما، نباید از این نکته غافل بود که این بیماری مشابه بیماری‌های جسمی نیست و بعد روانی آن، چه بسا مهم‌تر و قوی‌تر از بعد جسمانی‌اش باشد. شاید این دارو برای بیماران تزریقی که ممکن است با تزریق ماده مخدر، برای خودشان و محیط اطرافشان، شیوع بیماری‌های عفونی نظیر ایدز را موجب شوند یا حتی برای مکان‌های نظارتی مثل زندان‌ها که با اعمال قانون قوی قابل کنترل است موثر باشد، اما هدف از این روش درمانی، کاهش آسیب بوده است نه درمان! البته باید اذعان داشت که داروی متادون در برخی موارد، نتایج خوبی به همراه داشته و می‌توان از آن به عنوان داروی مفید برای کمک به درمان اعتیاد نام برد، ولی نمی‌توان آن را تنها راهکار درمان اعتیاد دانست. زنگ خطر هنگامی به صدا درمی‌آید که این دارو در معرض عموم جامعه قرار بگیرد و بی‌حساب و کتاب و کنترل نشده توزیع شود؛ جایی که متوجه شویم خرید و فروش این داروی مخدر، در بین جوانان رایج شده است.
متادون اعتیادآور است

یک مددکار اجتماعی با اشاره به اینکه متادون درمانی چند دهه است که به عنوان شیوه درمان اعتیاد در دنیا و ایران مطرح شده است، می‌گوید: مصرف متادون برای ترک اعتیاد، یک درمان نگهدارنده است که می‌تواند برای کاهش میل و اشتیاق فرد به موادمخدر اثرات مطلوبی داشته باشد اما مشکل آنجاست که متادون اعتیادآور است و خیلی از افرادی که سابقه مصرف متادون دارند، به خود این دارو وابستگی ذهنی و بدنی پیدا می‌کنند. کاظم قجاوند، می‌افزاید: متادون درمانی شاید برای شروع ترک اعتیاد روش مناسبی باشد اما، نباید در مدت طولانی از این روش استفاده شود و بعد از یک دوره شش ماهه تا یکساله باید مصرف این ماده قطع شود و از رفتارهای غیردارویی مانند حمایت‌های خانوادگی، حمایت‌های اجتماعی، اشتغال و...بهره بگیریم و یک بسته درمانی کامل ارائه کنیم تا فرد به‌طور کامل درمان شود. او با اشاره به اینکه این روش، روش مناسبی نیست، تصریح می‌کند: در هرحال این روش نسبت به استعمال سایر موادمخدر و شیوه استعمال آنها که با آسیب‌های بسیاری همراه است، مناسب‌تر بوده و به عبارتی انتخاب بین بد و بدتر است چراکه، خطرات و آسیب‌های ناشی از سایر روش‌های استعمال موادمخدر را کاهش می‌دهد. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: علاوه بر تمام این مسائل این شیوه درمانی مشکلات اجتماعی و فرهنگی را هم افزایش می‌دهد، هدف برخی از معتادانی که به مراکز ترک اعتیاد مراجعه می‌کنند اصلا ترک اعتیاد نیست بلکه برای دریافت متادون با قیمت پایین‌تر و فروش آن در بازار آزاد اقدام به تشکیل پرونده در این مراکز می‌کنند.

بازار سیاه متادون

فرد معتاد برای دریافت متادون باید با در دست داشتن فتوکپی شناسنامه خود به مراکز دولتی و خصوصی ترک اعتیاد مراجعه کرده و پس از ثبت مشخصات، هر روزه یا به صورت چند روز یک بار به اینگونه مراکز مراجعه و متادون دریافت کند. فرد گاهی در محل دریافت دارو را تناول یا برای چند وعده مصرف خود متادون دریافت می‌کند و تنها محل فرار متادون از گردونه توزیع دولتی به بازار سیاه همین نحوه توزیع است که راهی است برای کسب درآمد برخی معتادان به‌گونه‌ای که یک معتاد با پرداخت مبلغ ناچیزی این دارو را دریافت کرده و آن را در بازار آزاد سه تا چهار برابر قیمت خریداری کرده به فروش می‌رساند و این‌گونه هزینه تهیه موادمخدرش را تامین می‌کند. مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در گفت‌وگو با آرمان، ضمن بیان این مطلب که استفاده از شیوه متادون درمانی در درمان فرد بیمار و درمان نگهدارنده با متادون، یک الگوی شناخته شده، علمی و استاندارد است که با رویکرد کاهش آسیب از آن استفاده می‌شود، می‌گوید: این شیوه جایگزین یک داروی قانونی مانند متادون و دیگر داروها به‌جای موادمخدر و داروهای غیرقانونی است که با هدف ایجاد فرصت برای ترک اعتیاد صورت می‌گیرد و سپس با کمک مشاوره‌ها و درمان‌های رفتاری و روانی به طور کامل این معضل را درمان می‌کند که یک درمان موثر بوده و اگر متناسب با ویژگی‌ها و شرایط اجتماعی و فرهنگی فرد معتاد و نوع اعتیاد او طراحی شود مطمئنا اثربخشی مطلوبی خواهد داشت.

محسن روشن‌پژوه در رابطه با انتقال این دارو به بازار آزاد توسط فرد معتاد، می‌گوید: درهرحال محتمل است که برخی افراد با اهداف دیگری از جمله فروختن این دارو در بازار آزاد به این مراکز مراجعه کنند اما، باید در نظر بگیریم که طراحی این برنامه باید با پروتکل درمان و نظارت بر عملکرد بیمار به عنوان یک نظارت کیفی و ارتقایی صورت گیرد و با وجود یک سیستم اجرایی مناسب بتوانیم این معضل را کاهش دهیم. او می‌افزاید: از سوی دیگر با ارتقای سطح آگاهی گروه‌های مختلف جامعه و گروه هدف می‌توانیم این اتفاق را کاهش دهیم چراکه، اگر فرد معتادی برای درمان وارد این مراکز نشود، به این معناست که انگیزه درمان ندارد بنابراین، باید الگوهای درمانی را به قدری سهل و آسان و در دسترس قرار داده و با درمان‌های غیراستاندارد و متفرقه مقابله کنیم تا فرد معتاد انگیزه پیدا کند و از خدمات ما با هدف بهبودی استفاده کند. روشن‌پژوه تصریح می‌کند: این اتفاق برای ما یک پیام دربردارد و آن هم این است که گروهی نمی‌خواهند به هر دلیلی وارد فضای مراکز ترک اعتیاد شوند و از این رو مبادرت به خرید داروهای این چنینی در بازار آزاد می‌کنند. این یعنی درمان و مولفه‌های آن به خوبی برای گروه‌های هدف شناخته شده نیست و به همین دلیل هم به‌جای مراجعه به مراکز از راه‌های غیرقانونی مبادرت به خرید دارو می‌کنند بنابراین، مراکز ترک اعتیاد باید روی انگیزه فرد بیمار به‌خوبی کار کرده و اخلاق حرفه‌ای را هم به‌درستی رعایت کنند.

منبع: آرمان