چرا سفر عراقچی به افغانستان مهم است؟

 عباس عراقچی در این سفر یک‌روزه که نخستین سفر وزیر خارجه به کابل از زمان حضور در این جایگاه است، طیفی از موضوعات و مباحث مورد علاقه یا نگرانی دو طرف مورد بحث و بررسی قرار داد. در همین راستا ذاکر جلالی" از مقامات ارشد وزارت خارجه طالبان با استقبال از سفر عباس عراقچی رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به کابل، این دیدار را زمینه ساز ورود روابط دو کشور به مرحله‌ای تازه دانست.

این اولین سفر سید عباس عراقچی در مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران به کابل است، سفری که می‌تواند زمینه گسترش روابط اقتصادی و سیاسی میان حکومت سرپرست افغانستان و جمهوری اسلامی ایران فراهم کند. دو کشوری که بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند.

این در حالی است که سال ۲۰۲۴ برای افغانستان سالی پر از تحولات و چالش‌های بزرگ بود که بر وضعیت سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک این کشور تأثیر گذاشت. طالبان که پس از تسلط بر کشور در سال ۲۰۲۱ قدرت را در دست گرفته است، در طول یک سال گذشته با تهدیدات امنیتی جدی از سوی گروه‌های مخالف مانند داعش مواجه بود.

علاوه بر این، تحولات دیپلماتیک از جمله پذیرش سفرای طالبان توسط برخی کشورها و تعاملات محدود با ایران، نشان‌دهنده تلاش‌های این گروه برای جلب مشروعیت بین‌المللی بود. در عین حال، کشته شدن مقام‌های ارشد طالبان در حملات تروریستی و افزایش تنش‌های مرزی با پاکستان، پیچیدگی‌های امنیتی و سیاسی افغانستان را تشدید کرد.

چه آنکه در روزهای گذشته نیز اعلام شد که مرز دوغارون که یکی از مبادی اصلی ورود کالا و مسافر از ایران و افغانستان و بالعکس است به منطقه ویژه تجاری، صنعتی تبدیل شده است. موضوعی که می‌تواند زمینه ساز گسترش زیرساخت‌های مرزی و افزایش توجه به مبادلات تجاری شود.

در همین حال، سفر ملا برادر در سال‌های گذشته به تهران و دیدار او از بندر تجاری چابهار امیدواری‌ها را برای انتقال کالاهای تجاری تاجران افغانستانی از طریق بندر تجاری چابهار به افغانستان افزایش داد. مقامات جمهوری اسلامی ایران با ایجاد زیرساخت‌هایی در بندر چابهار و در نظر گرفتن تسهیلات ویژه برای تاجران افغانستانی تلاش کردند تا توجه آنها را برای انتقال کالاهایشان به کابل و دیگر شهرهای این کشور به سمت چابهار معطوف کنند.

همچنین گزارشات آماری وزارت صنعت و تجارت افغانستان، حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان در سال گذشته میلادی را سه میلیارد و ۱۹۷ میلیون دلار نشان می دهد، که این عدد در مقایسه با سال ۲۰۲۳، حاکی از ارزشی رشد ۸۴ درصدی بوده است. روغن های سبک و فرآوردهای نفتی، گاز های نفتی، شمش از آهن و فولاد، کامپاند پلی اتیلن، ‌ گاز طبیعی، تخم مرغ و تخم خوراکی ماکیان، کف پوش های غیر مخملی باف، اوره، هیدروکربورهای سبک و سنگین، سیمان، قوطی آلومینیومی، سیب زمینی، کفش، پریفرم، گوجه فرنگی، انواع کاشی و سرامیک، رب گوجه فرنگی، سیب درختـی، انـواع پلی اتیلن، شیرخشک، قیر نفت و تراکتورهای کشاورزی مهمترین اقلام صادارتی به افغانستان است.

از سوی دیگر دولت چهاردهم در تلاش است تا با تکمیل خط ریلی خود در شرق کشور و اتصال خط راه آهن خواف_ هرات به راه آهن مرکزی جمهوری اسلامی ایران زمینه دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد را فراهم کند. همچنین این باعث خواهد شد که تاجران افغانستانی بتوانند کالاهای خود را با استفاده از خط ریلی جمهوری اسلامی ایران به ترکیه و از آنجا به اروپا برسانند. موضوعی که ایران توجه ویژه‌ای به آن دارد.

اما موضوع حقآبه ایران از آب هیرمند از جمله چالش‌هایی است که در طول سه سال گذشته میان طالبان و جمهوری اسلامی ایران وجود داشته و طرف ایرانی از حکومت سرپرست افغانستان خواسته به تعهد خود در معاهده آب هیرمند متعهد باشند.

چه آنکه سدسازی و عدم پایبندی به تعهدات آبی به ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و ژئوپلیتیکی علیه ایران تبدیل شده و هر زمان که تنش‌هایی در منطقه ایجاد می‌شود، شاهد عدم پرداخت حقابه ایران و بسته شدن سدها هستیم. این موضوع نشان می‌دهد که مسئله فراتر از مسائل آبی و تأمین آب شرب است و جنبه سیاسی پیدا کرده است. مشکل حوزه آبی میان ایران و افغانستان درحالی است که این دو کشور درحال شراکت تجاری و اقتصادی خود هستند و قرار است طی دوسال آینده حجم مبادلات به پنج میلیارد دلار و طی سه الی پنج سال آینده به ۱۰ میلیارد دلار برسد.

در همین راستا عراقچی در همان روزهای نخست به دست گرفتن سکان مدیریت وزارت امور خارجه، همراه رئیس‌جمهور جهت شرکت در نشست عمومی سازمان ملل متحد عازم نیویورک شد و آنجا ابتکار عمل در حوزه افغانستان را به دست گرفت. به دعوت سید عباس عراقچی نشست همکاری‌های منطقه‌ای در مورد افغانستان با حضور وزاری خارجه ایران، روسیه، چین و پاکستان در حاشیه نشست عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد. این نشست یک پیام جدی داشت؛ در واقع عراقچی برای نخستین‌بار سطح اینگونه نشست‌ها را به حضور وزرای خارجه ارتقا داده بود و این نشان می‌داد که افغانستان از اهمیت‌ ویژه‌ای برای او برخوردار است و عراقچی قصد دارد خود فعالانه وارد پرونده افغانستان شود و بازیگری را به نفع منافع ملی در این پرونده شکل دهد.

عراقچی پس از تغییر در ترکیب هیأت نمایندگی دیپلماتیک کشورمان در کابل و تغییر سرپرست سفارت ایران در افغانستان، یکی از نخستین تغییرات در سطح وزارت امور خارجه دولت چهاردهم را انجام داد. آنچنان که ناظران سیاسی انتظار داشتند با توجه به روابط نه چندان دوستانه میان دوشنبه و کابل، در سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان شاهد واکنش‌هایی از سوی رئیس دولت چهاردهم در قبال افغانستان باشیم که نگرانی‌هایی را در روابط تهران-کابل به وجود خواهد آورد اما در این سفر نیز پزشکیان بار دیگر به ثبات، امنیت و پیشرفت افغانستان اشاره کرد و درواقع تفهیم این ماجرا بود که سیاست خارجی دولت چهاردهم نقش فعال در افغانستان با نکاه به ثبات و امنیت و رشد این کشور است و این موضوع نیز بار دیگر بر هم زننده پازل تنش‌زایی رقبای تهران در پرونده افغانستان بود.

کارشناسان روابط بین الملل معتقدند وزارت خارجه با درک اهمیت ژئوپلیتیک افغانستان برای ایران که اولویت تجارت و امنیت را برای دیپلماسی کشورمان برجسته می کند در تلاش است تا رفتار سیاسی مقامات افغانستان را بیش از قبل به منافع ملی ایران نزدیک کند. پرونده ای که با دو مسئله مهم حقآبه هیرمند و بازگشت شهروندان افغانستانی غیرمجاز به کشورشان، پیش روی دستگاه دیپلماسی ایران قرار دارد.