زورآزمایی زرادخانه‌ها؛ سهم طالبان و تحریرالشام از سوغات نظامی آمریکا و روسیه مشخص شد؟

فارین پالسی با انتشار یادداشتی مدعی شد، مخالفان سرخوش و بدون خونریزی وارد پایتخت سوریه شدند، رئیس‌جمهوری خارج شد، متحدان رایزنی‌ها برای خروج نیروهایشان از سوریه را آغاز کردند.

به ادعای این نشریه فروپاشی دولت سوریه برخی از صحنه‌های فرپاشی دولت در افغانستان در سال 2022 را یادآوری کرد. در هر دو مورد، متلاشی شدن نیروهای دولتی به شکلی ناگهانی رخ داد. مشخص نیست که چه مقدار از ذخایر تسلیحاتی دولت اسد - که بیشتر آن از تسلیحات ساخت شوروی و روسیه تشکیل است – در اختیار شورشیان پیروز حیات تحریرالشام (HTS) قرار گرفت، البته اگر فرض را براین بگذاریم که این سلاح‌ها از حملات اخیر اسرائیل به برخی از مواضع سوریه در امان مانده باشند.

سرنوشت مبهم سلاح‌های روس

فارین پالسی در ادامه یادداشت خود آورد، آنچه موضوع را پیچیده‌تر می‌کند، آن است که احتمالا تسلیحات اضافی نیز وجود داشته باشد، تسلیحاتی که نیروهای عادی و مزدوران روسی هنگام فرار از پایگاه‌های اصلی و غیراصلی این بازیگر در طرطوس و لاذقیه جا گذاشته باشند، جایی که اکنون تخلیه منظم‌تر سربازان در حال انجام است.

در این میان یک چیز واضح است، پس از دهه‌ها حمایت ابرقدرت‌ها، دولت‌های افغانستان و سوریه کوهی از تسلیحات و مهمات تهیه‌شده توسط حامیان مربوطه به حامیانشان را در اختیار رقبا قرار دادند. اما کدام حامی در سقوط مشتری خود باخت بیشتری داد، ایالات متحده یا روسیه؟

این نشریه در ادامه آورد، روابط تسلیحاتی روسیه و سوریه به دوران جنگ سرد برمی‌گردد، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی از مجتمع نظامی-صنعتی عظیم خود برای ارسال هواپیما، تانک، توپخانه و موشک به کشورهای مشتری در سراسر جهان استفاده کرد. داده‌های موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم نشان می‌دهد که از سال 1950 تا 1991، تسلیحات شوروی 94 درصد از کل واردات تسلیحات سوریه را به خود اختصاص داده است.

سوریه در طول جنگ‌های 1967 و 1973 اعراب و اسرائیل مقادیر قابل توجهی تسلیحات و تجهیزات را از دست داد. با این حال، از سال 1975 تا 1991، شوروی نیروهای حافظ اسد را دوباره تجهیز کرد و 20 بمب افکن، 250 هواپیمای جنگنده، 117 هلیکوپتر، 756 اسلحه، 2 هزار 400 خودروی جنگی پیاده نظام، حداقل 2 هزار 550 تانک،  ، 7 هزار و 500 ضد تانک، 250 و بیش از 13000 موشک زمین به هوا را در اختیار سوریه قرار داد.

در آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011، نیروی هوایی سوریه حدود 700 هواپیمای در سطوح مختلف آمادگی داشت. نیروی زمینی این کشور تقریباً 5 هزار تانک، 4 هزار خودروی زرهی، 3 هزار و 400 قبضه توپ، 2 هزار 600 سلاح ضد تانک و 600 خودروی شناسایی در اختیار داشت. بسیاری از این سلاح‌ها در جریان نبردهای شدید شهری علیه پایگاه‌های شورشیان و بعداً علیه داعش نابود شدند. محققان از شواهد تصویری استفاده کرده تا تأیید کنند که ارتش عربی سوریه حداقل سه هزار 380 تانک و خودروی زرهی را بین سال‌های 2011 تا 2020 از دست داده است.

تلاش‌های روسیه برای ارسال هواپیماهای جنگنده و بالگردهای جنگی، صدها تانک و موشک‌های تاکتیکی و هزاران تانک، ضدتانک‌ها و موشک‌های پدافند هوایی در جریان درگیری نیروهای اسد موجب شد تا زرادخانه سوریه مجهزتر شود. همانطور که در این ماه دیدیم، تسلیحات به وضوح برای تضمین بقای ساختار سیاسی کافی نبود.

سرگردانی در میدان جنگ

به نوشته فارین پالسی، مشخص نیست که دو اسد چه تعداد تانک و خودروی زرهی را به حال خود رها کرده است، در جریان یکی از بررسی‌های صورت گرفته، ضبط بخشی از تجهیزات دولت سوریه توسط تحریرالشام مستند شده است که شامل حداقل 150 تانک، بیش از 75 قبضه توپ، 69 خودروی جنگی پیاده نظام و 64 موشک انداز و موشک ضد هوایی بود. هزاران خودروی زرهی، اسلحه و موشک دیگر احتمالا اکنون یا به زودی در دست این گروه قرار خواهد گرفت.

با این حال، گروهی مدعی‌اند که بخش اعظمی از این تسلیحات ممکن است از میان رفته باشد.

به ادعای نیروی دفاعی اسرائیل این بازیگر بخش عمده‌ای از ذخایر موشکی و سایر سلاح‌های استراتژیک دولت سوریه را هدف قرار داده است. به ادعای تل آویو ده‌ها موشک ضدکشتی دوربرد و شناورهای حامل آن‌ها در حملات به بنادر البیضاء و لاذقیه منهدم شدند. ارتش اسرائیل همچنین فرودگاه‌های نظامی سوریه، آشیانه‌ها و چندین سایت تولید تسلیحات را هدف قرار داد.

دلایلی وجود دارد که نسبت به برخی از ادعاهای ارتش اسرائیل تردید داشته باشیم. به طور کلی نتایج بمباران هوایی همیشه بیش از حد اعلام می‌شود. خسارت‌های ارزیابی شده در جریان لشکرکشی‌های هوایی در بالکان، خلیج فارس و علیه داعش به آن اندازه‌ای نبود که ادعا شد.

در این میان این نشریه مدعی است که در جریان جنگ داخلی سوریه، بخشی از سلاح‌های روسی در اختیار مقاومت لبنان قرار گرفت. به ادعای فارین پالسی، سامانه‌هایی مانند موشک‌های ضدتانک کورنت از طریق سوریه به لبنان راه یافته‌اند. ارتش اسرائیل تخمین زد که 60 تا 70 درصد تسلیحات حزب‌الله که در اولین روزهای حمله‌اش به لبنان بدان دست یافته، ساخت روسیه بود.

نیروهای نظامی روسیه در سوریه، از جمله جت‌ها و کشتی‌های دریایی، عقب‌نشینی کرده و به نظر می‌رسد در حال تخلیه جزئی هستند، اما هنوز به طور کامل از این کشور خارج نشده‌اند. شاید رایزنی‌ها به روسیه اجازه دهد تا پایگاه‌های خود در لاذقیه و طرطوس را حفظ کند.

بقایای سلاح‌های شوروی در افغانستان تا شام!

در اینجا سوالی که مطرح می‌شود این است، طالبان پیروز در مقایسه با تحریرالشام چگونه بود؟ ناظران آمریکایی تخمین می‌‌زنند که طالبان بیش از 7 میلیارد دلار تجهیزات آمریکایی را پس از سقوط دولت افغانستان  تصرف کرده‌اند. گزارش آگوست 2022 وزارت دفاع ایالات متحده نشان داد که خودروهای زمینی به ارزش 4.12 میلیارد دلار و هواپیماهای نظامی به ارزش 923.3 میلیون دلار پس از خروج ایالات متحده در افغانستان باقی مانده‌اند. یک گزارش غیرعلنی به کنگره بیان کرد که 9 هزار 524 مهمات هوا به زمین، 40 هزار وسیله نقلیه، 300 هزار سلاح سبک و 1.5 میلیون گلوله از آنها باقی مانده است.

طالبان اکنون نیروی هوایی خود را دارد. یک گزارش در نوامبر 2022 که توسط یکی از ناظران آمریکایی تهیه شده، نشان داد که "تقریباً 2 هفته قبل از تسلط طالبان، سوابق وزارت دفاع افغانستان نشان می‌دهد که نیروی هوایی افغانستان 162 هواپیمای ارائه شده توسط ایالات متحده را در فهرست موجودی خود دارد که از این تعداد 131 هواپیما قابل استفاده بودند." با این حال، خلبانان افغان حدود یک سوم این هواپیماها و هلیکوپترها را در روزهای پایانی عقب نشینی به تاجیکستان و ازبکستان رساندند. 80 فروند دیگر در میدان هوایی کابل توسط نیروهای آمریکایی غیرقابل استفاده شدند. برخی از اینها ممکن است از زمان به قدرت رسیدن طالبان تعمیر شده باشند. در این میان، طالبان برای انتقال نیروها، محموله‌های نظامی و بشردوستانه و مقامات این بازیگر به هواپیماهای باقیمانده دوران شوروی متکی هستند. از همین رو در پی خروج ایالات متحده، افغانستان به یک بازار بزرگ اسلحه تبدیل شد. بر اساس گزارش‌ها، سلاح‌های آمریکایی در کشمیر، پاکستان و غزه مورد استفاده قرار گرفته‌اند و به ناچار در آینده در میدان‌های جنگ بیشتری ظاهر خواهند شد. کارشناسان ادعا می‌کنند که این یکی از بزرگترین انحرافات تسلیحاتی در تاریخ است.

اما اعداد خامی که افغانستان و سوریه را با یکدیگر مقایسه می‌کنند، تفاوت عمده‌ای بین دو زرادخانه از دست رفته را پنهان می‌کنند. در این میان سوالی که مطرح می شود این است، در حالی که بهترین سلاح‌های آمریکایی در میدان باقی مانده‌اند، سلاح‌های روسی قابلیت استفاده دارند یا نه؟ ارتش ملی و نیروهای پلیس افغانستان برای امنیت داخلی طراحی شده بودند و عمدتاً به تجهیزات درجه دوم و سوم آمریکایی مجهز شده بودند که ظاهراً برای مقابله با یک شورش مسلحانه سبک کافی بود. بیشتر تسلیحات ایالات متحده در افغانستان به طور همزمان برای پرواز به خانه بسیار پرهزینه و فاقد ارزش نظامی کافی بود. پس گزینه کم هزینه‌تر این بود که بسیاری از خودروهای آمریکایی را به ضایعات تبدیل کرده یا آنها را برای نیروهای امنیتی افغانستان بگذاریم. در مقابل روسیه از زمان حمله به اوکراین در فوریه 2022 هزاران خودروی جنگی، هواپیما و حتی کشتی جنگی را از دست داده است. از زمان شروع جنگ، روسیه حدود 8 هزار 800 خودروی زرهی جنگی، بیش از 3 هزار تانک 250 هواپیما و هلیکوپتر جنگنده از دست رفته است. روسیه تنها در نبرد پنج ماهه برای شهر آودیوکا اوکراین حدود 300 تانک را از دست داد.

به نوشته فارین پالسی، در یک اقتصاد جنگی، تولید تسلیحات جدید نمی تواند این خسارات را جبران کند. روسیه انبارهای عظیم اسلحه و مهمات شوروی خود را کاهش داده و تانک‌ها و خودروهای زرهی قدیمی را وارد عمل کرده است. روسیه به دنبال کاهش بخشی از تسلیحات است که می تواند توانایی این کشور برای جنگ را در سال 2025 را محدود کند. برخلاف M-16s و کامیون‌های فورد رنجر طالبان، که به سختی برای غلبه بر یک دشمن جدی به کار می آیند، زرادخانه سوریه می‌توانست توانایی نظامی واقعی را برای این کشور رقم بزند. بسیاری از این محاسبات با توجه به حملات اسرائیل به پایگاه ها و تأسیسات نظامی سوریه اکنون در حد فرضیه است. اما با توجه به تعداد و انواع تسلیحات از دست رفته روسیه و مشتری سابقش در دمشق، مسکو با تلفات تجهیزات مورد بحث خود در افغانستان ضربه قابل توجهی بیشتری نسبت به واشنگتن خورده است.