بازی تازه بازیگران قفقاز؛ ترکش‌های انتخابات گرجستان به ارمنستان

موسسه مطالعاتی «اف پی آر آی» با انتشار یادداشتی به بررسی پیامدهای ژئوپلیتیکی مهم انتخابات آتی سال 2024 در جمهوری گرجستان و ایالات متحده در رابطه با قفقاز جنوبی می‌پردازد. در این یادداشت بر اهمیت این منطقه به عنوان یک چهارراه استراتژیک بین آسیا و اروپا (جاده ابریشم جدید)، با مسیرهای کلیدی انرژی و تجاری که از گرجستان می‌گذرد، تاکید دارد. در این یادداشت همچنین به نتیجه نامشخص انتخابات پارلمانی گرجستان (که در 26 اکتبر برگزار می‌شود) اشاره شده و سه سناریو بالقوه را شرح می‌دهد. هر سناریو پیامدهای متفاوتی برای روابط گرجستان با غرب، روسیه و چین دارد، به‌ویژه از نظر آرمان‌های یورو-آتلانتیک این کشور. به همین ترتیب، انتخابات آمریکا با تأثیرگذاری بر رفتار دولت‌های مستقر در منطقه قفقاز جنوبی و قدرت‌های همسایه، آینده منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. اقتصادنیوز این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.

بازی تازه گرجستان

در این یادداشت آمده است: «در مورد قفقاز جنوبی گفته شده که بیش از آنچه که می‌تواند مصرف کند، تاریخ تولید می‌کند. این مشاهدات به‌ویژه در بیش از سه دهه از زمانی که کشورهای مستقر در آن - ارمنستان، آذربایجان و گرجستان - از اتحاد جماهیر شوروی استقلال یافتند، با واقعیت نسبتا تطابق داشت. این تنگه کوچک اما از نظر استراتژیک مهم بین دریای خزر و دریای سیاه، هر سه کشور را درگیر جنگ کرده است. گرجستان آبخازیا و اوستیا (حدود 20 درصد از خاک خود) را در نتیجه حمله روسیه در سال 2008 از دست داد. آذربایجان پس از آغاز جنگ در سال 2020 و در نهایت در سال 2023 کنترل قره باغ کوهستانی را که اکثراً ارمنی‌نشین هستند به دست گرفت. گرجستان روابط خوبی با ارمنستان و آذربایجان دارد. این منطقه همچنین نقش کلیدی در شبکه‌های اقتصادی و حمل و نقل بین آسیا و اروپا داشته است. خط لوله باکو – تفلیس – جریان نفت خزر را به اروپا می‌آورد و خط لوله باکو – تفلیس – ارزروم نیز از همین الگو برای انتقال گاز طبیعی پیروی کرد. گرجستان، قرار است یک بندر جدید در آناکلیا بسازد که می‌تواند به این کشور کمک کند تا به یک مرکز تجاری بین اروپا و آسیا تبدیل شود.

پس از انقلاب «گل رز» در سال 2008، گرجستان تلاش کرد تا از رویکرد دموکراتیک پیروی کرده و با غرب هم صدا شود. با این حال، طی پنج تا شش سال گذشته، گرجستان روابط خود را با روسیه گسترش داده و اخیراً، طیفی از سیاست‌ها را اتخاذ کرده که نشان‌دهنده دور شدن از مسیر غرب و هم صدایی با چین و روسیه است. افزایش تجارت با روسیه و انتخاب کنسرسیوم چینی-سنگاپوری برای ساخت بندر آناکلیا نمونه‌هایی است برای اثبات این ادعا. همه این‍ها در حالی است که گرجستان سرانجام در دسامبر 2023 به عنوان نامزد اتحادیه اروپا انتخاب شد که بعداً در نتیجه قوانین تصویب شده توسط دولت گرجستان این فرایند متوقف شد. از همین رو گروهی از ناظران مدعی‌اند، آرزوهای گرجستان یورو-آتلانتیک در خطر است. ارمنستان سیاست تنوع بخشی و روابط نزدیک‌تر با غرب را دنبال می‌کند، در حالی که آذربایجان در حال تقویت شراکت خود با ترکیه و رفع اختلافات با روسیه است. در میان این تحولات، رأی دهندگان گرجستان در 26 اکتبر در انتخاباتی که هم دولت و هم اپوزیسیون آن را دارای پیامدهای حیاتی می‌دانند، به پای صندوق‌های رای خواهند رفت. نتایج این انتخابات و جهت گیری سیاست خارجی گرجستان نقش مهمی در شکل دادن به آینده منطقه خواهد داشت.5 نوامبر، رای دهندگان آمریکایی رئیس جمهور جدید را انتخاب خواهند کرد. این انتخابات همچنین بر آینده ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی تأثیر خواهد گذاشت و میزان تعامل آمریکا در منطقه و رفتار کشورهای قفقاز جنوبی و قدرت‌های همسایه را تعیین می‌کند.

تعامل با مسکو در خفا

انتخابات آتی گرجستان کمتر از هر دوره اخیر قابل پیش بینی است. حزب حاکم رویای گرجستان (GD) به طور پیوسته محبوبیت خود را از دست داده و اکنون در نظرسنجی 34.4 درصد رای دارد. در همین حال، اپوزیسیون همچنان از هم پاشیده است. در نتیجه، رویای گرجستان  احتمالاً از تمام منابعی که در اختیار دارد برای برنده شدن استفاده خواهد کرد. تا زمانی که اپوزیسیون یک بلوک واحد را تشکیل ندهد، این حزب ممکن است قدرتمندترین حزب در پارلمان باقی بماند، حتی اگر نتواند اکثریت کرسی‌ها را به دست آورد. این پیروزی احتمالاً با اعتراضات گسترده مشابه آنچه در بهار امسال در واکنش به تصویب «قانون نمایندگان خارجی» رخ داد، مواجه خواهد شد. واکنش‌های خارجی در این مرحله حیاتی خواهد بود. در صورت بازگشت رویای گرجستان به قدرت، دولت این کشور به آنچه که «تنوع متوازن» می‌داند ادامه می‌دهد و روابط با روسیه و چین را بهبود می‌بخشد. به دلیل اشغال آبخازیا و اوستیای جنوبی توسط روسیه و این واقعیت که اکثر گرجستانی‌ها از پیوستن به اتحادیه اروپا (86 درصد) و ناتو (79 درصد) حمایت می‌کنند، بعید است روابط رسمی دیپلماتیک با روسیه برقرار شود. در حالی که چرخش شدید به سمت روسیه در کوتاه مدت واقع بینانه نیست، گرجستان احتمالا همکاری اقتصادی خود را با مسکو افزایش خواهد داد و به دنبال سرمایه‌گذاری از فرصت‌های صادرات مجدد خواهد بود و روسیه به دنبال راه‌هایی برای گسترش حضور اقتصادی خود خواهد بود.

در همین حال، مشارکت چین در زیرساخت‌های گرجستان - به ویژه در ساخت بندر دریایی آناکلیا - ادامه خواهد داشت. این امر گرجستان را بیشتر به سمت چین سوق می‌دهد و به پکن کمک می‌کند تا نقش خود را به عنوان بازیگر جدید در دریای سیاه تثبیت کرده و رقابت بین قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای را افزایش دهد. روابط با غرب بسته به وضعیت پس از انتخابات و واکنش قدرت‌های غربی دارد. اتحادیه اروپا ممکن است به طور رسمی وضعیت نامزدی گرجستان را پس بگیرد، تحریم‌ها را اعمال و کمک‌های مالی را کاهش دهد، در حالی که ناتو طور رسمی تعهد خود را در ارتباط با گرجستان لغو می‌کند. این سناریو به احتمال زیاد گرجستان را به ترکیه و آذربایجان نزدیکتر خواهد کرد؛ بازیگرانی که به روسیه نزدیک هستند. چنین تحولاتی ظرفیت ایالات متحده و اتحادیه اروپا را برای تأثیرگذاری بر قفقاز جنوبی محدود می‌کند. اگر غرب روابط خود را با گرجستان قطع کند، ممکن است ارمنستان به عنوان تنها کشور متمایل به غرب در منطقه به کانون توجه آمریکا و اتحادیه اروپا تبدیل شود. از یک سو، این می‌تواند منجر به افزایش حمایت اقتصادی و سیاسی غرب از ارمنستان شود. از سوی دیگر، ممکن است ارمنستان منزوی شده و پیامدهای امنیتی قابل توجهی به همراه داشته باشد (ارمنستان تنها دو مرز باز دارد – یکی با ایران و دیگری با گرجستان)، در حالی که غرب ممکن است نتواند یا نخواهد امنیت خود را تضمین کند. در چنین حالت انزوای تقویت‌شده، ارمنستان نیز ممکن است مجبور شود به روسیه نزدیک‌تر شود.همچنین این احتمال وجود دارد که ایالات متحده منطقه را از دست رفته تلقی کند و تعامل کلی خود را کاهش دهد. در نتیجه، ارمنستان ممکن است در طول زمان کمتر مورد توجه واشنگتن قرار گیرد و این احتمال وجود دارد که آذربایجان در تلاش برای گرفتن استان سیونیک و ایجاد به اصطلاح "کریدور زنگزور" به ارمنستان حمله کند. بدتر شدن روابط اتحادیه اروپا و گرجستان نیز در بلندمدت بر تعامل ارمنستان با اتحادیه اروپا تأثیر منفی خواهد گذاشت. انتظار پیوستن ارمنستان به اتحادیه اروپا بدون گرجستان غیرواقعی خواهد بود، زیرا ارمنستان هیچ مرزی با عضو یا کشور نامزد اتحادیه اروپا نخواهد داشت. قطع روابط با اروپا می تواند بر روابط اقتصادی و نظامی ارمنستان با غرب که عموماً از گرجستان می گذرد، تأثیر بگذارد.