آیا نشانه ای از ریشه کن شدن فقر مطلق دیده می شود؟!

دادن وعده های بزرگ در سیاست، نشانه جدیت و آینده ای روشن نیست، بلکه باید به وعده های بزرگ و عجیب با دیده شک نگاه کرد. تجربه وعده هایی که در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری به مردم داده می شود هم همین را بازگو می کند. در آخرین انتخابات ریاست جمهوری عموم کاندیداهای همسو – که امروز در دولت حضور دارند – درباره بورس وعده های عجیب و بزرگ دادند که امروز معلوم شده اصولا امکان اجرا ندارد. البته وعده های بورسی فقط یک نمونه است که اینک غیر قابل اجرا بودن آن مشخص شده وگرنه وعده های بسیاری داده شده و هنوز هم داده می شود که به طور قطع و یقین در سال های آینده می توان درباره آن قضاوت کرد، هر چند الان هم عموم صاحب نظران آنها را فقط شعارهایی قشنگ تلقی می کنند!
با این وصف، این سوال شکل می گیرد که وعده جدید سید ابراهیم رئیسی در یزد که گفته «در کوتاه ترین زمان ممکن، فقر مطلق را ریشه کن می کنیم» جزو این وعده های بزرگ و باور ناپذیر است یا می توان به اجرای آن امیدوار بود. واقعیت این است که بعضی رسانه ها این سخن رئیس جمهور را به معنای «ریشه کردن کردن کامل فقر» گرفته اند و تصور کرده اند که رئیسی وعده داده که در کوتاه ترین زمان ممکن دیگر کسی زیر خط فقر نباشد! چنین وعده ای نه در کوتاه مدت، که در دراز مدت هم امکان تحقق ندارد. در حالی که طبق اعلام چندماه پیش یکی از صاحب نظران خط فقر در ایران بالاتر از 10 میلیون تومان است و در همین حال حداقل حقوق یک کارگر و کارمند زیر پنج میلیون تومان است، چطور می توان از ریشه کن شدن کامل فقر سخن گفت؟ همچنین توجه به لایحه بودجه سال 1401 نشان می دهد که دولت در نظر دارد حقوق کارمندان را به طور متوسط 10 درصد افزایش دهد و این در حالی است که نرخ تورم بالای 45 درصد است و به این ترتیب اولا خط فقر در سال آینده بالای 14 میلیون تومان خواهد شد و ثانیا فاصله حداقل بگیران با خط فقر به مراتب بیشتر خواهد شد.
با این وصف این تصور که دولت به دنبال ریشه کنی مطلق و کامل فقر است، یک تصور نادرست و یک شعار نشدنی است. به نظر می آید که منظور ابراهیم رئیسی هم چنین نبوده است و وی اصطلاح اقتصادی «فقر مطلق» را در نظر داشته که چنین وعده ای داده است.  فقر مطلق (Extreme poverty) وضعیتی که در آن افراد از منابع ضروری برای ادامه زندگی به‌کلی محروم هستند و در تداوم زندگی دچار مشکل می‌شوند. آنان از تأمین نیازهای اساسی اولیه از قبیل خوراک، پوشاک و سرپناه ناتوانند.
در اینکه چه میزان از افرادی که درآمدی زیر خط فقر دارند، فقیر مطلق هستند اختلاف نظر است. بعضی منابع می گوید که با توجه به بحرانی شدن وضعیت اقتصادی در سال های اخیر 25 میلیون نفر از جمعیت ایران دچار فقر مطلق هستند. اما حتی اگر قائل به کمتر از این مقدار باشیم باز هم نمی توان تعداد افرادی که در این شرایط قرار دارند کم قلمداد کنیم، ضمن اینکه باید اشاره کنیم که با توجه به افزایش روزافزون قیمت مسکن (اجاره بها) و مواد خوراکی تعداد این افراد روز به ازدیاد است و برای اینکه فقر مطلق را در ایران ریشه کن کنیم، هیچ راهی این نداریم که در حال حاضر درآمد و حقوق اقشار آسیب پذیر را بیش از نرخ تورم افزایش دهیم و سپس سعی در کنترل گرانی و تورم داشته باشیم. اما با توجه به توضیحات بالا، لااقل در مورد لایحه بودجه 1401 دولت باید بگوییم که چنین اتفاقی برای حداقلی بگیران کارمند نمی افتد و همان طور که افراد زیر خط فقر، بیشتر با این خط فاصله پیدا می کنند، افراد فقیر مطلق هم نم یتوانند از فقر مطلق نجات پیدا کنند. از سوی دیگر معمولا حقوق کارگران هم بر اساس میزان افزایش حقوق کارمندان تعیین می شود و به این ترتیب می توان پیش بینی کرد که کارگران هم در سال آینده افزایش حقوقی پایین تر از نرخ تورم خواهند داشت. هر بخش از این دو قشر که در حال حاضر در فقر مطلق بسر می برد، با این لایجه بودجه سال آینده هم در این وضعیت بسر خواهد برد، ضمن اینکه مطمئنا بعضی از فقیران نسبی هم دچار فقر مطلق خواهند شد. بخش دیگر از جمعیت فقیر مطلق را بیکاران تشکیل می دهند که متاسفانه در لایحه بودجه و روند اقتصاید دولت نمی توان چشم انداز روشنی برای حل بحران بیکاری دید و آنها نیز اگر در فقر مطلق باشند، راهی برای رهایی از آن نخواهند یافت.
با این توصیف بد نیست که رئیس جمهور یا حداقل یکی از معاونان و مشاوران اقتصادی اش توضیح دهند که دولت بر چه مبنایی چنین وعده ای می دهد؟ و آیا شادهدی برای اجرایی شدن این وعده کوتاه مدت در بودجه 1401 وجود دارد؟! در غیر این صورت این وعده هم جزو وعده هایی است که فقط در حرف امکان تحقق دارد و در عمل، اثری از آثار آن دیده نمی شود.
محمد حسین روانبخش