خیام‌خوانی بوشهری، شادیِ پر از شعر ایرانی

اگر در ماه اردیبهشت و نزدیک زادروز خیام نیشابوری به بوشهر سفر کرده باشید بی‌گمان آیین خیام‌خوانی را دیده‌اید. گرچه خیام زاده‌ی سرزمینی در شمال ایران است، اما بوشهری‌ها در جنوب ایران گویی زادروزش را با آیین خیام‌خوانی جشن می‌گیرند.
«خیام‌خوانی» گونه‌ای از سبک موسیقی نواحی ایران به شمار می‌رود که دوستداران بسیاری دارد. هر سال اردیبهشت ماه برخی از خانه‌های سنتی بوشهر میزبان گردشگران و دوستداران این آیین هستند و هرکدام گروهی را برای خیام‌خوانی فرامی‌خوانند. کم‌کم با گسترش و رواج بوم‌گردی در میان گردشگران این آیین هم بیش از پیش به دوستداران شناسانده شده و بخشی از برنامه‌ی گردشگران برای سفر به بوشهر به شمار می‌رود.
عمر خیام نیشابوری (۴۴۰ – ۵۱۷ ه – ق) در اردیبهشت ماه در نیشابور زاده شد که خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النّیسابوری هم نامیده شده ‌است، همه‌چیزدان، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی است. شهرت خیام گرچه بیشتر به شاعری است اما در واقع خیام فیلسوف و ریاضی‌دان بود. نخستین اشاره‌ای که به شعر خیام شده، صدسال پس از مرگ اوست.
ایرانیان از گذشته‌های دور سروده‌های خیام را می‌خواندند و بسیاری این سروده‌ها را ازبر بودند. سروده‌های خیام، در قالب رباعی، شعری کوتاه، ساده و بدون هنرنمایی‌های فضل‌فروشانه ولیکن دربردارنده‌ی معانی ژرف فلسفی و برآیند اندیشه‌ی آگاهانه اندیشمندی بزرگ در برابر رازهای بزرگ آفرینش است. شمار راستین رباعیات خیام را نزدیک به هفتاد دانسته‌اند، حال آن که بیش از چند هزار رباعی به او نسبت داده می‌شود.
بوشهری‌ها، سال‌هاست که نسل‌به‌نسل با سروده‌های خیام بزرگ شده‌اند. مردم بوشهر، در سنتی دیرینه، سروده‌های خیام را در محفل‌های خصوصی و میهمانی‌های مردانه می‌خوانند. شیوه‌ی اجرا، به این گونه است که نخست بزرگ انجمن، تک‌خوانی را با سروده‌هایی از حافظ یا دیگر سرایندگان نامدار به‌عنوان مقدمه آغاز می‌کند. سپس، میهمانان، کم‌کم به حلقه‌ی آواز پیوسته و رباعی‌های خیام را به‌گونه‌ی گروهی و همراه با دف و نی و برگرفته از ردیف موسیقی ایرانی می‌خوانند. دست‌زدن آهنگین و هماهنگ، همراه با بداهه‌سرایی نیز، بخشی از مجلس است. این آیین را خیام‌خوانی یا خیامی می‌نامند.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «خیام‌خوانی بوشهری، شادیِ پر از شعر ایرانی» به قلم مهیندخت دهنادی، که در تازه‌ترین شماره امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی سوم (مردم) امرداد شماره‌ی ۴۴۷ بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی  ۴۴۸ با عنوان «هشدار برای تمدن ایران‌!» از ‌‌دوشنبه هشتم آذرماه ۱۴۰۰ خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند:
فروش اینترنتی امرداد شماره ۴۴۸
اشتراک ایمیلی هفته‌نامه امرداد