یخ رابطه تاجیکستان و ایران ذوب می‌شود؟

به گزارش ایسنا، براساس مطالعاتی که دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی در شهریورماه ۱۴۰۰ انجام داده است، در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۱ هزار تاجیک به بیرون از کشور خود سفر کرده‌اند و در مقابل، این کشور ۱۰۳۵ هزار گردشگر خارجی جذب کرده و ۱۷۱ میلیون دلار درآمد از این طریق به دست آورده است، درحالی که تاجیک‌ها در سفرهای خارجی خود حدود ۱۰ میلیون دلار هزینه کرده‌اند.
اطلاعات سفارت ایران در تاجیکستان نشان می‌دهد، محبوب‌ترین و مطلوب‌ترین مقاصد سفر تاجیک‌ها به ترتیب روسیه، قزاقستان، ازبکستان، چین، ترکیه، امارات، هند و ایران است. انگیزه این سفرها بیشتر کار، تجارت، دیدار اقوام، بازدید از شهرهای تاریخی مثل سمرقند و بخارا، تحصیل، درمان و گردشگری است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تاجیکستانی‌ها به ایران سفر می‌کنند، چون کشوری با زبان و فرهنگ مشترک و دارای امکانات درمانی است.    
با همین رویکرد، در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۸، پیش از همه‌گیری ویروس کرونا، ۲۲۰۹ نفر از تاجیکستان به ایران سفر کردند. این تعداد در مدت زمان مشابه سال ۹۹، به وقت شیوع کرونا و توقف صدور ویزای توریستی، به ۲۷۸ نفر رسید که تغییرات آن بیش از ۸۷ درصد منفی بود. در همین مدت زمان، ۲۵۶۲ نفر از ایران به تاجیکستان سفر کردند که در ۹ ماه نخست سال ۹۹ تعداد آن‌ها به ۵۰۷ نفر رسید و این آمار، بیش از ۸۰ درصد افت کرد.

آخرین وضعیت تبادل مسافر بین ایران و تاجیکستان در سال ۹۸ در مقایسه با سال ۹۷

تبادلات	۱۳۹۷	۱۳۹۸	درصد تغییرات
ورود از تاجیکستان به ایران	۴۰۸۵	۲۷۰۴	۳۳.۸۱-
خروج از ایران به تاجیکستان	۴۸۵۳	۳۲۹۱	۳۱.۱۹-

آمارها نشان می‌دهد روند تبادل مسافر و گردشگر بین تاجیکستان و ایران حدودا تا سال ۲۰۱۶ رو به رشد بوده، اما پس از آن تحت‌تاثیر تنش‌های سیاسی و اقتصادی بین دو کشور، این آمار افت کرده است. اکنون با امضای یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور در جریان سفر سیدابراهیم رئیسی به تاجیکستان، بارقه‌هایی از امید برای بهبود روابط توریستی و فرهنگی بین دو کشور روشن شده است.

روند ورود تاجیک‌ها به ایران

سال	۲۰۱۲	۲۰۱۳	۲۰۱۴	۲۰۱۵	۲۰۱۶	۲۰۱۷	۲۰۱۸	درصد رشد ۲۰۱۷- ۲۰۱۸
تعداد	۴۹۵۳	۵۸۴۹	۶۷۶۴	۷۱۳۰	۶۶۶۹	۵۳۷۳	۴۵۱۹	۱۵.۸۹-

روند ورود ایرانی‌ها به تاجیکستان

سال	۲۰۱۳	۲۰۱۴	۲۰۱۵	۲۰۱۶	۲۰۱۷	۲۰۱۸	سهم ایران در بازار تاجیکستان	درصد رشد ۲۰۱۷ -۲۰۱۸
تعداد	۱۴۳۸	۳۹۵۰	۷۴۹۸	۱۵۷۸۵	۴۱۱۰	۳۵۱۱	۰/۳۵	۱۲.۹۷-

مطالعات نشان می‌دهد مردم تاجیک علاقه وافری به شعر و ادبیات و موسیقی ایرانی دارند. علاوه‌بر وجود مشاهیر مشترک همچون رودکی، فردوسی، فارابی و بوعلی و حضور دائمی حافظ، سعدی، مولانا، خیام، بیدل و لاهوتی در زندگی آن‌ها، در زمینه ادبیات سیاسی و اجتماعی با نام‌هایی همچون سعید نفیسی، ایرج میرزا، ملک‌الشعرای بهار، رهی معیری، سیمین بهبهانی، نادر نادرپور، صادق چوبک، بزرگ علوی و محمود دولت‌آبادی کاملا آشنایی دارند.
دفتر بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی همچنین در بررسی چالش‌ها و موانع موجود در مسیر توسعه گردشگری ایران و تاجیکستان، به این نتیجه رسیده که ترکیه با برگزاری پروازهای مستقیم هفتگی و اختصاص هزینه‌های پایین هتل برای گردشگران تاجیکستان و هند با کاهش هزینه‌های درمان در جذب گردشگران سلامت، اصلی‌ترین رقیب ایران به شمار می‌آید. در این میان، تبلیغات ویژه اسرائیل برای جذب گردشگران سلامت و تبلیغات ویژه با هدف نشان دادن ظرفیت گردشگری مذهبی برای مسلمانان با تاکید بر مسجدالاقصی یک چالش به شمار می‌آید.
در گزارش دفتر بازاریابی معاونت گردشگری همچنین آمده که به دلیل نبود نمایندگی‌های اطلاع‌رسانی گردشگری جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان و نبود متولی خاص در ارائه خدمات به گردشگران این کشور در زمینه معرفی به مراکز گردشگری یا درمانی، بعضاً افراد سودجو از بیماران تاجیک اخاذی کرده و عملا هزینه‌های اتباع اعزامی به ایران بالا رفته و همین عامل رقابت‌پذیری کشورمان را در قبال سایر رقبا به شدت کاهش داده است. بنابراین، اگر نمایندگان شرکت‌های گردشگری سلامت و یا بخش خصوصی ابتدا بیمار را در تاجیکستان شناسایی کنند و از بیمارستان‌های تخصصی بدون واسطه  برای آن‌ها پذیرش بگیرند دست سوداگران کوتاه خواهد شد.
طرف ایرانی امیدوار است با لغو رواید گروهی، راه‌اندازی شبکه ماهواره‌ای فارسی‌زبان با هدف معرفی جاذبه‌های گردشگری و اجرای تورهای تلفیقی و ادبی و تعریف مسیر گردشگری در جاده ابریشم، رابطه دو کشور بیش از گذشته تقویت شود.
سابقه تعاملات رسمی ایران و تاجیکستان در بخش گردشگری به سال ۲۰۰۲ برمی‌گردد؛ دو کشور برای نخستین‌بار یادداشت تفاهم همکاری با اعتبار ۱۰ سال امضا کردند. در سال ۱۳۸۹ نیز یادداشت تفاهم دیگری بین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران و کمیته جوانان، ورزش و جهانگردی تاجیکستان امضا شد که تا سال ۲۰۱۴ اعتبار داشت. از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ بین دو کشور هیچ سند همکاری دیگری در بخش گردشگری امضا نشد. هرچند معاون گردشگری می‌گوید کانال ارتباطی دو کشور در این مدت مسدود نشده بود.
اکنون در جریان سفر رییس‌جمهور به تاجیکستان برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای، پس از گذشت هفت سال، یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور امضا شد.
ولی تیموری ـ معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ در این‌باره به ایسنا می‌گوید: همراهی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با هیأت ریاست‌جمهوری در سفر تاجیکستان از دو بُعد مهم بود؛ نخست تقویت روابط گردشگری دوجانبه ایران و تاجیکستان و دیگری عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای و تاثیر آن در توسعه گردشگری بین کشورهای عضو این سازمان. ما در هر دو بخش همکاری‌هایی داریم و ضوابطی را پیگیری می‌کنیم.
او یادآور می‌شود: ایران و تاجیکستان از گذشته، اسنادی را برای توسعه و تقویت همکاری در زمینه گردشگری داشتند که اعتبار آن‌ها گذشته بود. این اسناد معمولا زمان‌بندی دارد که آخرین بار در سال ۱۳۸۹ بین دو کشور امضا شد و تا سال ۱۳۹۳ اعتبار داشت. پس از آن، دیگر سند گردشگری بین دو کشور امضا نشد تا در سفر اخیر رییس‌جمهور به تاجیکستان که آقای ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همراه این هیأت بود و یادداشت تفاهم همکاری‌های گردشگری بین دو دولت به پیشنهاد تاجیکستان امضا شد.
معاون گردشگری بیان می‌کند: ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا یادداشت تفاهم همکاری‌های گردشگری دو کشور در سطح دولت‌ها امضا شده و وزرای مربوط به بخش گردشگری آن را امضا نکرده‌اند که علت آن به نامتوازن بودن ساختار گردشگری دو کشور برمی‌گردد. در تاجیکستان موضوع گردشگری از طریق یک کمیته پیگیری می‌شود، درحالی که سطح آن در ایران وزارتخانه است، برای همین لازم بود این یادداشت تفاهم از سوی رؤسای دولت‌ها امضا شود.
به گفته او، این یادداشت چارچوب و محور همکاری‌های دو کشور را در زمینه گردشگری تعیین می‌کند. ضمن این‌که بندی در آن جای داده شده که برای اجرای مفاد، کمیته فنی مشترک بین دو کشور با حضور نمایندگان بخش خصوصی و دولتی تشکیل شود تا برنامه‌های اجرایی این سند را پیگیری کند.
تیموری با اشاره به محورهای مورد همکاری و توافق دو کشور، اظهار می‌کند: طرف تاجیک روی تبادل کارشناسان گردشگری در دو بخش دولتی و خصوصی تاکید داشته و برای تبادل تجربه علاقه‌مند است. تبادل سرفصل‌های آموزشی و پرورشی، برگزاری دوره‌های مشترک آموزشی در زمینه هتلداری و گردشگری و کارورزی برای کارکنان این بخش‌ها، برگزاری نمایشگاه مشترک گردشگری، آشنایی جوامع محلی با آداب و رسوم یکدیگر و همکاری در بخش سازمان‌های بین‌المللی و حقوقی از دیگر محورهای مورد تاکید و مطالعه طرف تاجیک و مورد توافق ایران نیز بوده است. تاجیکستان از نظر گردشگری سلامت برای ایران بازار حائز اهمیتی است که براساس این یادداشت تفاهم، روی آن اقدام خواهد شد. همچنین علاقه‌مندیم در زمینه گردشگری اقوام و خویشاوندان با این کشور همکاری بیشتری داشته باشیم.
 او با اشاره به سطح روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور در سال‌های اخیر که با چالش‌هایی همراه بود، می‌گوید: دو کشور با وجود فراز و نشیب‌هایی که در روابط سیاسی و اقتصادی در سال‌های اخیر داشته‌اند، همچنان نسبت به حفظ و توسعه روابط گردشگری در این سال‌ها علاقه نشان داده‌اند. سعی کردیم در هر شرایطی کانال ارتباطی با این کشور را حفظ کنیم، نمونه آن وبینارها و اجلاس‌های مشترکی بود که این اواخر نیز با حضور نمایندگان گردشگری تاجیکستان برگزار شد.
او بیان می‌کند: اگر روابط گردشگری ایران و تاجیکستان تا کنون گسترده نشده، قطعا مسائل حاشیه‌ای و سیاسی مانع آن بوده و نداشتن اراده دلیل آن نیست. تاجیکستان از منظر گردشگری سلامت برای ما اهمیت دارد، می‌بینیم که گردشگران این کشور برای درمان به کشورهای دیگر سفر می‌کنند، درحالی که ایران کشور هم‌زبان و نزدیک به تاجیکستان است و بازار خوبی محسوب می‌شود. در یکی دو سال گذشته هم سعی شد روی این ظرفیت بیشتر متمرکز شویم، از همین‌رو سال ۱۳۹۸ در اجلاس گردشگری سلامت که در اردبیل برگزار شد، از مقام گردشگری تاجیکستان دعوت شد. در یک سال گذشته هم کمیته فنی مشترک بین دو کشور به صورت مجازی برگزار شده و آقای مونسان ـ وزیر پیشین میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ هم سفری به این کشور داشت.
تیموری در ادامه اظهار می‌کند: ما در تمام این سال‌ها که روابط سیاسی و اقتصادی با چالش‌هایی مواجه شده بود، روابط گردشگری با تاجیکستان را قطع نکردیم و از طریق همکاری‌ها و به عبارتی دیپلماسی گردشگری سعی کردیم به تلطیف روابط سیاسی بین دو کشور کمک کنیم. این کانال همیشه باز بوده و رفت‌وآمدها برقرار بوده است.   امیدواریم با سفر رییس‌جمهور و امضای یادداشت تفاهم همکاری بین دو کشور، یخ روابط سیاسی و دیگر مسائل آب شود. قطعا در چنین شرایطی یادداشت تفاهم و برنامه مشترک به شناخت بیشتر دو ملت کمک می‌کند و سایر همکاری‌ها را در سایه گردشگری گسترش می‌دهد.
معاون گردشگری به بخش دیگر این سفر می‌پردازد و می‌افزاید: بهانه سفر این هیأت، شرکت در اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای بوده است، این سازمان هشت عضو اصلی داشته که ایران نهمین عضو آن شد. تا پیش از این، ایران عضو ناظر بود. با این حال، روابط و همکاری‌هایی در سطح گردشگری با کشورهای عضو این سازمان داشتیم. در آخرین نشست هم که هفته پیش در سطح مقامات گردشگری کشورهای عضو به میزبانی تاجیکستان برگزار شد، قرار شد برنامه همکاری‌های مشترک منطقه‌ای پیش‌نویس شود که از ایران نیز به عنوان عضو ناظر، نظر و پیشنهاد خواسته شد و ما درحال جمع‌آوری محورها هستیم.
او اظهار می‌کند: اکنون که ایران عضو رسمی سازمان همکاری‌های شانگهای شده است، قطعا پیشنهادهای ما اثرگذاری بیشتری خواهد داشت. بر همین اساس اگر وزرای خارجه کشورهای عضو موافقت کنند، پیشنهاد تسهیل تردد گردشگران در بین کشورهای منطقه و عضو جدی‌تر پیگیری می‌شود. این جدی‌ترین پیشنهاد بخش گردشگری ایران به این سازمان است، به‌ویژه آن‌که در سال‌های اخیر تمرکز ایران بیشتر بر بازارهای گردشگری منطقه و همسایه بوده است.
تیموری با بیان این‌که سفر آقای ضرغامی به تاجیکستان محدود به موضوع گردشگری نبوده است، می‌گوید: وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در جریان این سفر، علاوه بر مذاکراتی که در زمینه گردشگری داشته، دیدارهایی درباره میراث فرهنگی و صنایع دستی با مسؤولان مرتبط با کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای، به ویژه تاجیکستان داشته است.