قزوین در محاصره آتش‌ زیر خاکستر

وجود ۴۰۲ کارخانه دارای مواد شیمیایی خطرناک، سمی و قابل انفجار در اطراف قزوین باعث شده که این استان به صورت بلقوه در محاصره تهدیدات آتش سوزی قرار گیرد.
آتش سوزی اخیر یک شرکت واقع در شهرک صنعتی لیا سبب شد تا بار دیگر نقطه ضعف‌های امنیت و آتش در استان قزوین مورد بررسی قرار گیرد.
موضوع مواد شیمیایی خطرناک در واحدهای صنعتی از نظر نگهداری و هم از نظر حمل و نقل همواره مورد بحث و مناقشه قرار داشته است؛ در همین رابطه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران استان در کارگروه‌های ویژه با حضور دستگاه‌های متولی بارها این موضوع را متذکر شده‌اند که وجود این مواد تا چه اندازه می‌تواند مخاطره انگیز باشد.
قزوین در این سال‌های اخیر بارها در هنگام حمل و نقل مواد شیمیایی با حوادث ناگوار مواجه بوده و هرکدام به اندازه خود به محیط زیست و انسان آسیب رسانده است؛ به عنوان مثال تیرماه ۹۷ مواد شیمیایی در شهرستان البرز به خاطر بی احتیاطی روی زمین نشت پیدا کرد، اسفند ۹۷ دستگاه تریلی در محور اتوبان قزوین- زنجان با مواد شیمیایی «آب ژاول» واژگون شد، اردیبهشت ۹۸ تریلر حامل مواد حلال در اتوبان قزوین - رشت از جاده منحرف شد، مرداد ۹۹ کامیون حامل هشت تن گاز مایع در محور الموت به رجایی دشت تصادف کرد و موارد بسیار دیگر که نشان از حوادثی از این قبیل است.
قدرت الله مهدیخانی مدیرکل مدیریت بحران استان قزوین از وجود ۴۰۲ کارخانه دارای مواد شیمیایی خطرناک، سمی و قابل انفجار در نواحی شهرک‌های صنعتی استان قزوین خبر داد؛ البته او معتقد بود که در همین آتش سوزی یک شرکت در شهرک صنعتی نیز بخت با استان قزوین یار بود، چون اگر آتش به سوله حامل ماده اتیلن اکساید می‌رسید، انفجاری عظیم همانند زمین لرزه استان را تکان می‌داد.
اما مشکل فقط اتیلن اکساید نیست، بنابر اظهارات مسؤولان بحران و پدافند غیرعامل، گاز کلر و حتی آمونیاک در برخی کارخانجات استان قزوین به صورت مخزنی نگهداری می‌شوند و می‌تواند به اندازه کافی مخاطره برانگیز باشد.
منیره السادات میررحیمی مدرس شیمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) و رییس مرکز آزمایشگاه مرکزی قزوین معتقد است که گاز کلر در صورتی که کنترل نشود و یا در یک حادثه نشت کند، واقعا اثرات وحشتناکی روی انسان باقی می‌گذارد.
وی گاز کلر را نوعی قاتل خاموش عنوان می‌کند و اعلام می‌کند سوابقی وجود داشته که فرد مقدار بسیار ناچیزی از این گاز را زیر دوش حمام استشمام کرده و ناگاه بیهوش شده است، حال اگر یک مخزن از این گاز متلاشی شود تا حد زیادی می‌تواند مرگ آور باشد.
کارگران و رانندگان حمل بار در مورد مواد شیمیایی بی‌اطلاع‌ هستند
مرتضی گنجه‌ها کارشناس ایمنی محیط در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: هراندازه که یک کارخانه در نگهداری از مواد شیمیایی جوانب احتیاط را رعایت کند، باز هم خطرات هنگام حمل و نقل و بارگیری مواد وجود خواهند داشت؛ چون در این قبیل کارها هرگونه کم کاری و بی دقتی انسانی همواره قابل تصور بوده و اجتناب ناپذیر است.
وی اضافه کرد: بارها هنگام حضور در کارخانجات برای آموزش در مورد مباحث بهداشت محیط مشاهده کردم که کارگری هنگام بارگیری گاز مایع آمونیاک، بدون لباس و کلاه مخصوص آن را بی‌محابا روی زمین رها کرده و حتی آن را به داخل خودرو پرتاب می‌کند؛ درحالی که اگر از همین کارگر بپرسید که چه چیزی حمل می‌کند و آیا به مخاطرات آن آگاه است یا خیر؟ قطعا به شما پاسخ منفی خواهد داد.
گنجه‌ها معتقد است که خودروهای حمل بار مواد شیمیایی و سمی باید با نشان مخصوص در خیابان و آزادراه‌ها تردد کنند و تا جای ممکن با اطلاع قبلی به عوامل انتظامی و راهور تلاش کنند تا مسیرهای خاص و خلوتی برای این موضوع اختصاص دهند، چراکه تخلیه و واژگونی مواد شیمیایی سمی و خطرناک در طول جاده می‌تواند جان دیگر انسان‌ها را به خطر بیندازد.
کارشناس ایمنی محیط خاطرنشان کرد: با توجه به فرا رسیدن فصل گرما و رشد علف‌های هرز در اطرف کارخانجات‌ها، مدیران عامل شرکت‌ها باید دقت کنند که بین محل نگهداری مواد شیمیایی قابل اشتعال و علف‌های هرز پیوستگی وجود نداشته باشد، چراکه هرگونه آتش سوزی در علف‌های هرز ناشی از بی احتیاطی و یا پرتاب کردن ته سیگار می‌تواند شعله‌ها را به سمت این مخازن هدایت کرده و در نهایت موجب انفجاری مهیب شود.
گنجه‌ها خطرنشان کرد: آموزش و آگاهی بخشی به کارگران شاغل در کارخانجات حامل مواد شیمیایی خطرناک یکی از موضوعاتی است که باید جدی گرفته شود.
وی یادآور شد: رعایت اصول ایمنی در نگهداری مواد شیمیایی باید با طبقه بندی خاص و برچسب گذاری صورت پذیرد، ضن اینکه  شرایط نگهداری شامل دما، رطوبت، واکنش پذیری و غیره نیز به سمع و نظر کارگران برسد.
کارخانجات خارجی موارد ایمنی را بیشتر از ایرانی‌ها رعایت می‌کنند
مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قزوین در این رابطه گفت: اتیلن اکساید یک ماده فوق العاده خطرناک شیمیایی است که در صنایع رنگ سازی و شوینده کاربرد دارد و اتفاقا در برخی کارخانجات استان قزوین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قدیر موسی خانی افزود: میزان اشتعال پذیری اتیلن اکساید به حدی است که در رده بندی درجه ۴ (مواد درجه چهار در دمای اتاق نیز قابل انفجار هستند) قرار دارد؛ بر همین اساس این مواد اگر به خوبی نگهداری نشوند، در هوایی آزاد نیز قابلیت تخریب خواهند داشت.
وی به بیش از سه هزار ماده شیمیایی در صنایع استان قزوین اشاره کرد و گفت: برخی از این مواد بی خطر، کم خطر و پرخطر هستند؛ اما به طور کلی مدیر کارخانه باید مواد پرخطر خود را هنگام انبار و حمل و نقل ایمن سازی کنند.
موسی خانی بر ضرورت وجود یک کارشناس ایمنی محیط در کارخانجات تاکید کرد و گفت: کارگروه بحران استان قزوین نیز باید به تک تک این واحدها ابلاغ کند که نحوه نگهداری مواد آتش زا چگونه است و چه تمهیداتی را باید رعایت کنند.
این مسؤول بیان داشت: استفاده از سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق (خاموش کردن آتش) در برخی کارخانجات گران و پرهزینه است و مدیران شرکت زیر بار خرید آن نمی‌روند، درحالی که اگر حادثه‌ای رخ دهد، ۱۰ برابر این هزینه باید خسارت بپردازند.
به گفته وی در شرکتی که دو روز گذشته در شهرک صنعتی لیا دچار آتش سوزی شد اگر سیستم‌ها به روز و لحظه‌ای فعالیت خاموش کردن آتش را انجام می‌داد، آتش سوزی به این گستردگی نمی‌شد و خسارات زیادی به بار نمی‌آورد.
مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قزوین با بیان اینکه شرکت‌های خارجی در قزوین موارد ایمنی را بیشتر از شرکت‌های داخلی ایران رعایت می‌کنند، گفت: مباحث اقتصادی در ایمن کردن محیط بسیار مهم است و در این موارد شرکت‌های خارجی پیشرو هستند.
موسی خانی خاطرنشان کرد: مدیر یک کارخانه باید بداند که اگر مسائل ایمنی را رعایت نکند، حادثه می‌تواند خسارات زیادی به اموال و جان کارکنان او وارد سازد و هزینه کرد در حوزه ایمنی در اصل حفظ و سرمایه گذاری در یک شرکت محسوب می‌شود.
شناسایی ۸۰ درصد مواد خطرناک در کارخانجات قزوین 
مدیرکل پدافند غیرعامل استان قزوین در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: حسب اهمیت موضوع و تهدیداتی که می‌تواند وجود داشته باشد، کارگروهی را در استان قزوین تشکیل دادیم و دستگاه‌های متولی و متخصص در این موضوع به مباحث مواد شیمیایی می‌پردازند.
محمد افشار افزود: با همکاری صنعت، معدن و تجارت استان قزوین، تقریبا ۷۰ تا ۸۰ درصد مواد شیمیایی خطرناک و منفجره در سطح استان شناسایی شده و این روند همچنان ادامه دارد.
وی تصریح کرد: مشکل کار اینجاست که بیشتر این واحدهای دارای مواد خطرناک در نزدیکی مراکز جمعیتی همانند شهر قزوین و الوند قرار گرفته‌اند و کوچک ترین اتفاقی می‌تواند حادثه ناگواری برای مردم ایجاد کند.
افشار در خصوص اقداماتی که به منظور کاهش این تهدیدات انجام شده است، گفت: تلاش بر این است تا این مواد خطرناک نخست به مقدار خیلی کم و مورد نیاز در کارخانجات نگهداری شود و در مرحله بعد آموزش و آگاهی به همه کارکنان و کارگران در دستور کار قرار گیرد.
این مسؤول تصریح کرد: یکی از اقداماتی که تا قبل از ویروس کرونا در استان قزوین انجام می شد، آموزش میدانی این موضوعات به کارگران و رانندگان حمل و نقل بود، اما اکنون این کلاس ها به صورت مجازی برگزار می شود.
نیم نگاه: اگرچه حوادث ناشی از مواد شیمیایی خطرناک معمولا به صورت سهوی رخ می‌دهد، اما نباید فراموش کرد که همیشه تهدیدات ناشی از عوامل خرابکارانه نیز وجود دارد و به لحاظ پدافندی باید شرایطی را فراهم کرد تا امکان هرگونه ضربه زدن به تاسیسات و اماکن وجود نداشته باشد.
بهترین راهکار برای جلوگیری از هرگونه حادثه ناگوار ناشی از مواد شیمیایی خطرناک، کنترل ورود و خروج این مواد از استان قزوین است که باید تحت نظارت کارگروهی متشکل از مسؤولان دولتی و مدیران کارخانجات صورت پذیرد.