تاریخ در مسجد خضرشاه تیموری

یزد سرزمینی با غنای مساجد فراوان در کشور است و در این میان، وجود مساجد تاریخی و بسیار قدیمی مانند مسجد جامع فهرج و همینطور مساجد فاخری مانند مسجد جامع کبیر یزد، مسجد امیرچقماق، مسجد ریگ، مسجد خضرشاه و مسجد جامع ابرکوه و مسجد جامع میبد از مهمترین ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی یزد هستند.
این مواریث تاریخی و ارزشمند که علاوه بر قدمت و معماری باارزش، تاثیرگذاری قابل توجهی در ساختارهای اجتماعی جامعه دارند، بعضا مورد بی‌توجهی قرار گرفته و کمتر به ظرفیت‌های آنها  توجه می‎شود، به طوری که آیت الله «سیدکاظم مدرسی» امام جمعه بخش مرکزی یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: یزد به عنوان شهر دارالعباده و دارالعلم ایران از تعداد بسیار زیادی مسجد و محفل دینی تشکیل شده است و همین آثار، امروزه نمادی برای شهر تاریخی و میراثی یزد محسوب می‎شوند.
وی با بیان این که یزد با داشتن قدیمی‌ترین مسجد در دنیای اسلام یعنی مسجد فهرج که متعلق به نیمه اول قرن اول اسلامی است، برند بالایی را در جهان اسلام و در کشور ایران به خود اختصاص داده است، تصریح می‌کند: با این وجود هنوز از ظرفیت‌هایی مانند مساجد تاریخی فاخری همچون مسجد فهرج کمتر استفاده شده است.
آیت الله مدرسی، مراکز و محافل دینی در یزد را یکی از مهمترین نمادهای یزد بر می‌شمارد و می‌گوید: باید برای حفظ فرهنگ‌ها و سنت‌ها، آداب و احترام به نمادهای دینی مانند بناهای تاریخی و مذهبی حفظ و رعایت شده و مهمانان خود را در خصوص بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها و احترام متقابل به این اداب و رسوم هدایت کنیم.
البته مسجد تاریخی و با ارزش خضرشاه در محله چهارمنار یزد از جمله آثاری است که باید بیش از پیش به آن توجه می‌شد و خوشبختانه پیوند محکم امام جماعت، میراث و مردم پشتوانه‌ای برای احیای این میراث تاریخی شد.
تبدیل شدن بخشی از این بنا به موزه با پیگیری‌های امام جماعت جوان محله چهار منار و همکاری و تعامل میراث فرهنگی و اوقاف این روزها به بار نشسته و الگویی برای کشور خواهد بود.

ائمه جماعت هویت بخش مساجد تاریخی شوند
حجت‌الاسلام «محمدجواد دشتی» امام جماعت مسجد میرخضر شاه (چهار منار) که امروز میوه زحمات خود در این میراث تاریخی را برداشت می‌کند، به ایسنا می‌گوید: شناسنامه هر شهری به تاریخ و قدمت و مکان‌های تاریخی آن مربوط می‌شود لذا اگر بتوانیم هر مکان را بازسازی و احیا کنیم، شهرمان را زنده کرده‌ و محله قدیمی خود را شناسنامه‌دار کرده‌ایم.
وی با بیان این که انگیزه من برای زنده کردن این بنای تاریخی احیای کاربری آن در گذشته است، می‌گوید: برای آشنایی مردم با سبک و سیاق زندگی گذشته و ساختار مذهبی، معنوی و اجتماعی مسجد میرخضرشاه، آن را به حالت قبل و قدیمی بازگرداندیم.
این روحانی که معتقد است باید نگاه هویت بخشی و احیای مساجد در ائمه جماعت به عنوان رئوس مذهبی و اجتماعی محلات یزد شکل بگیرد، می‌گوید: هر چند هنوز این دیدگاه به طور کامل وجود ندارد اما اگر هر روحانی بتواند ناجی و هویت بخش مسجد محله خود باشد و به تاریخ و قدمت و کاربری آن اهمیت بدهد، می‌تواند شان ویژه‌ای را به مسجد محله اعطا کرده و ارزش تاریخی آن را نیز در کنار امور دینی و اجتماعی به تصویر بکشد.
این مسئول با اشاره به این که ساختار گذشته مساجد بسیار در زندگی مردم تاثیرگذار بوده است، بیان می‌کند: مساجد در گذشته محلی برای رجوع مردم و رفع مشکلاتشان بوده است و اگر به مساجد قدیمی بنگریم، ساختار معماری مسجد مانند وجود گرمخانه و سردخانه، بخش‌هایی برای مراجعات مردم همان مسائلی است که امروزه با تقویت شدن می‌تواند منجر به سوق دادن بیش از پیش مردم به سمت مساجد شود.
وی که برای ثبت تک تک آثار مسجد، مرمت و احیای آن تاکنون کوشیده است، خاطرنشان می‌کند: در کشور ما مساجد تاریخی و فرهنگی بسیاری وجود دارد که جزو آثار میراثی ملی هستند و شاید بتوان بخش عظیمی از آن‌ها را متعلق به یزد دارالعباده دانست.

موزه شدن یادگار دولتمرد تیموری در یزد
«سیدمصطفی فاطمی» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد با بیان این که این مسجد از آثار «سیدامیر جلال‌الدین خضرشاه» است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: دو خضرشاه حاکم یزد بوده‌اند که اولی امیرشمس الدین محمد که در سال ۸۲۰ هجری قمری حاکم یزد بوده به احتمال زیاد پدر امیرقطب الدین (امیر جلال الدین خضر شاه) حاکم هم عصر امیرچقماق است.
وی اضافه می‌کند: این حاکم یزدی از عارفان سلسه مرشیدیه در سال ۸۴۹  است که بعد از حکومتش در یزد، مسجد جامع و خانقاه ابواسحاقیه را در محله چهار منار ایجاد می‌کند.
این مسئول اضافه می‌کند: جلال‌الدین خضرشاه از دولتمردان و خیران یزد و صاحب ابنیه و آثار بسیار بوده است و مسجد چهارمنار در ابتدا مسجدی به نام دروازه به دلیل قرار گرفتن در دروازه شهر بوده و در گذشته، شب‌ها در چهار منار آن آتش برپا می‌کرده‌اند تا کاروان‌هایی که در شب حرکت می‌کنند، راه را گم نکنند.
وی با اشاره به ثبت ملی شدن این بنای فاخر در سال ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران، تصریح می‌کند: نمای داخلی مسجد میرخضرشاه با قدمت ۶۰۰ ساله و متعلق به دوران تیموری، دارای دو بخش گرمخانه و سردخانه است و پنج فضا برای برپایی نماز دارد.
وی اضافه می‌کند: از در ورودی اصلی که وارد می‌شویم، ابتدا حیاط آن قرار دارد، سپس سمت چپ آن مسجد گرمخانه و سمت راست مسجد سردخانه و در مقابل شبستان اول و دوم قرار گرفته که در مجموع مسجد نامبرده، تقریبا دارای پنج هزار مترمربع مساحت است و در گذشته به عنوان مسجد جامع این شهر به حساب می‌آمده است.
فاطمی به آثار تاریخی فاخر موجود در این مسجد مانند قران ۶۰ پاره‌ای با قدمت ۲۰۰ سال اشاره می‌کند و می‌گوید: این قران که بخشی از ان را موریانه خورده بود، حفظ کرده و قدیمی‌ترین فرش مساجد یزد در این بنا را که به دو زبان فارس و انگلیسی بافته شده به عنوان دو اثر مهم موزه قرار دادیم.
وی با اشاره به این که موقوفات مسجد به زبان‌های فارسی و انگلیسی نقش بسته است، می‌گوید: تمام ساخت و سازهای انجام شده در مسجد میرخضرشاه را با نظارت مهندسان میراث فرهنگی و با کمک‌های مردمی و اوقاف رقم زدیم و پیشنهاد تبدیل شدن بخشی از مسجد به موزه را دنبال کردیم.
این مسئول به اثار ارزشمند دیگری مانند محراب قدیمی مسجد میرخضرشاه نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: این مسجد که از محورهای تاریخی محله چهار منار است علاوه بر قدمت تاریخی کاربری پویای اجتماعی و مذهبی آن، منجر شده است تا بتوانیم با کمک مردم آن را احیا کنیم.

فرشی تاریخی که مسجدی را موزه کرد
«الهه خاکباز الوندیان» کارشناس مسئول مرمت اثار تاریخی و مسئول سابق موزه‌های استان که در رابطه با تبدیل شدن این مسجد به موزه اقدام کرده است، به خبرنگار ایسنا، می‌گوید: اینجا اولین مسجدموزه کشور است و به نظر می‌رسد که هنوز مشابه این طرح در کشور وجود ندارد.
وی با بیان این که یک فرش تاریخی و بسیار قدیمی برای برای این مسجد بافته شده است، می‌گوید: وجود این فرش ارزشمند و تاریخی و نحوه حفاظت و نگهداری این اثر جرقه تبدیل شدن به موزه را تبدیل اثر کرده که البته این فرش به عنوان اثری ملی در سال جاری ثبت خواهد شد.
این مسئول با اشاره به این که مساجد ما دارای آثار ارزشمند و فاخری مانند فرش موقوفه مذکور هستند، می‌گوید: با این وجود، باید هدایت و تبدیل شدن این مساجد به موزه‌ها را در نظر بگیریم چرا که این بسترهای آماده باید در راستای حفظ آثار نفیس خود احیا شوند و آثار ارزشمند آن‌ها نه تنها به مسلمانان بلکه به نمایش برای مردم دنیا گذاشته شود.
الوندیان با اشاره به این که یزد در زمینه راه اندازی موزه در دل مساجد پیشرو بوده است، می‌گوید: مساجد فاخری مانند مساجد جامع اصفهان، فهرج و یزد از لحاظ ساختار معماری و قدمت تاریخی بدنه بنا تبدیل به موزه شده‌اند و ما مسجدی که به علت اشیا و آثار تاریخی ائم از منبر، کتب و فرش‌های با ارزش و همچنین پیشینه و معماری آن تبدیل به موزه شود را کمتر مشاهده می‌کنیم.
وی با بیان این که هنوز هم در یزد به علت وجود مساجد فاخر و زیاد و همچنین قدمت و ارزشگذاری تاریخی اشیای موجود در مساجد قابلیت تبدیل کردن به موزه وجود دارد، تصریح می‌کند: مسجد جامع کبیر دارای موزه‌ای از آثاری مانند فرش‌ها و کاشی‌ها و کتیبه‌ها و همچنین پرده کعبه است که خوشبختانه این روند برای تبدیل مساجد به موزه ادامه دارد.
این کارشناس مسئول با تاکید بر این که باید موزه‌های مساجد منبعی برای درامد و بالا بردن سطح کیفی موزه‌های مسجد شوند، تاکید می‌کند: باید با اختصاص بلیط برای بازدید این موزه‌ها مساجد منبع درامدی برای بالا بردن کیفیت موزه ها داشته باشند.