آیا انتخاب بایدن به معنای بازگشت به برجام است؟

مردم سالاری آنلاین از صبح چهارشنبه در صفحه اینستاگرام خود پوشش زنده بررسی نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را در دستور کار قرار داد و با چهارده نفر از اساتید و کارشناسان عرصه روابط بین الملل گفتگو کرد. این برنامه هم‌اکنون در صفحه اینستاگرام مردم سالاری آنلاین در دسترس است.
نکته جالب این مصاحبه این بود که با توجه به شمارش آرای حضوری، تا پایان برنامه ترامپ رئیس‌جمهور بود. اما پس از پایان برنامه و با روند تدریجی اضافه شدن آرای غیابی و پستی، این جو بایدن بود که پیش افتاد و سرانجام با پیشتازی در ایالت‌های پنسیلوانیا، جورجیا، ویسکانسین، میشیگان، آریزونا و نوادا به عنوان رئیس‌جمهور آینده ایالات متحده انتخاب شده است.
اگر ترامپ شکست را بپذیرد چهارمین رئیس‌جمهور تک‌دوره‌ای ایالات متحده از سال 1900 خواهد بود. هربرت هوور، جیمی کارتر و جرج اچ دبلیو بوش کسانی بودند که نتوانستند به دور دوم ریاست جمهوری برسند. هربرت هوور در سال ۱۹۲۸ به ریاست جمهوری برگزیده شد و با احیای اقتصاد کشور بعد از فروپاشی بازار سهام در سال ۱۹۲۹ توانست عملکرد خود را مثبت کند. اما ریاست جمهوری او در سایه رکود اقتصادی ۱۹۲۹ قرار گرفت و نتوانست اقتصاد کشور را تا سال ۱۹۳۲ نجات دهد که موجب باخت او به فرانکلین دی‌روزولت و طرح نیودیل او شد. جیمی کارتر هم در ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده بود ولی در انتخابات ۱۹۸۰، کاخ سفید را به رونالد ریگان باخت. جورج اچ دبلیو بوش آخرین رئیس‌جمهوری است که از پیروزی مجدد در انتخابات بازماند. او در انتخابات ۱۹۹۲ به بیل کلینتون از حزب دموکرات باخت.
حالا با توجه به نتایج به دست آمده، جمهوری‌خواهان نه تنها ریاست جمهوری را باخته‌اند، بلکه در مجلس نمایندگان و سنا هم نتوانسته‌اند اکثریت را به دست بیاوردند.
ما در مردم سالاری آنلاین به صورت زنده در هفت بخش و در هر بخش با دو کارشناس به صحبت نشستیم تا نتایج انتخابات آمریکا را بررسی کنیم. آنچه در پیش رو دارید گزارش کوتاهی از این هفت پنل است:


 
پنل اول (مهدی مطهرنیا-علیرضا نامورحقیقی)
بازی با ریسک بزرگ در داخل و خارج
مهدی مطهرنیا، استاد روابط بین الملل معتقد است این‌که تگزاس جمهوری‌خواه تا این حد به دموکرات‌ها نزدیک شده، نشانه خطرناکی برای جمهوری‌خواهان است. مطهرنیا به ما گفت: «آنچه کابوس بایدن و کابوس ترامپ نامیده شده در حال رخ دادن است، اما با توجه به نظرسنجی‌ها می‌توان رای به پیروزی بایدن داد. این مساله نشان می‌دهد واژه کابوس می‌تواند مخرج مشترک انتخابات 2020 باشد. دموکرات‌ها از ابتدا هم قدرتمندانه معتقد بودند که این انتخابات را خواهند برد.» این استاد دانشگاه معتقد است که این انتخابات در واقع جدال بین موافقان و مخالفان ترامپ است. در ادامه علیرضا نامور حقیقی که از کانادا به این بحث پیوسته بود، در واکنش به همین نظر گفت: «طبیعتا نوع سیاست‌های آقای ترامپ که در تاریخ ریاست جمهوری یگانه بوده، مخالفان و موافقان یگانه‌ای برای او درست کرده است. یعنی موافقان او تحت هر شرایطی به او رای خواهند داد. در واقع طرفداران ترامپ گروه‌های اجتماعی به حاشیه رانده شده که در مسائل اقتصادی به دلیل سیاست های گلوبالیستی مشاغل خود را از دست داده‌اند و گروه‌های کم سوادتر هستند.» مطهرنیا هم در ادامه گفت: «نیروهای پیشران انقلاب اسلامی در هیچ کدام از موضوعات، الگویی به عنوان یک الگوی برجسته نمی‌توانند به نمایش بگذارند. تنها الگوی باقیمانده مبارزه با ایالات متحده آمریکاست. مردم در کشور تحت فشار شدیدی هستند و فقط بخشی از آن برای تحریم‌هاست و باقی آن مربوط به ناکارآمدی‌ها خواهد بود. به نظر من ریسک بزرگ در این است. چون اگر با آمریکا وارد مذاکره یا معامله شود دیگر چیزی برایش نخواهد ماند و دومینوی سقوط را رقم خواهد زد.» نامور حقیقی هم با توجه به نامعلوم بودن نتیجه انتخابات گفت: «مشکل ایران با ترامپ ادبیات توهین آمیز اوست.» نامور حقیقی در ادامه با اشاره به مخالفان ترامپ گفت: «گروه‌های تحصیل‌کرده، نخبگان، جامعه علمی و زنان و جوانان دانشگاهی جزو اصلی‌ترین مخالفان ترامپ بودند.» علیرضا نامور حقیقی با تاکید بر عدم تداوم وضعیت فعلی گفت: «سیاست نه جنگ و نه صلح کار نمی‌کند، چون ما الان در حال جنگ هستیم و هزینه‌های آن را پرداخت می‌کنیم. باید جامعه اقناع شود که جایی که ما ایستادیم و می‌جنگیم جای درست است. دوم این‌که از ظرفیت‌های انسانی باید استفاده کرد و سوم این‌که اگر قرار است هزینه دهیم، باید همه مردم و مقامات باید یکسان هزینه دهند.»
 
 
 
پنل دوم (حمیدرضا شیرزاد-امیرهوشنگ میرکوشش)
بایدن پیروز انتخابات خواهد بود
حمیدرضا شیرزاد استاد اقتصاد و روابط بین الملل با به کار بردن اصطلاح دولت درمانده (Failed state) درباره دولت ترامپ گفت: «با مسامحه می‌توان این اصطلاح را پذیرفت و انتظار ما از دولت توسعه یافته آمریکا بیشتر بود. ترامپ نتوانسته در ایالات با جمعیت بالا کالاهای اساسی مردم مانند بهداشت و امنیت علیه خشونت را فراهم کند و یکی از دلایل رویگردانی مردم از او در این انتخابات همین موضوع است.» شیرزاد در مورد سناریوهای پیروزی بایدن گفت: «ما با توجه به اینکه خیلی خود را مرکز جهان می‌پنداریم، تصورمان این است که مساله کاملا به ایران برمیگردد، در حالی که ایران بخشی از سیاست خارجی است که ترامپ خراب کرده و این بحث چیدمان مجدد اتحادهای بین‌الملل است که براساس آن وضعیت ایران را مشخص خواهد کرد. او قطعا با چین و روسیه ارتباط بهتری خواهد گرفت و به اروپایی‌ها بازخواهد گشت. به نظرم بایدن هم محور آتلانتیک را تقویت خواهد کرد و هم محور اروپا را در نظر خواهد داشت. بایدن احتمالا در ادامه راه اوباما گام خواهد برداشت، اما نه از طرف ما و نه از طرف آمریکا به برجام بازنخواهیم گشت و به سمت مدل دیگری خواهیم رفت که کار کند.»
امیرهوشنگ میرکوشش استاد روابط بین الملل نیز با توجه به برنامه‌های بایدن در صورت پیروزی گفت: «بایدن با توجه به برنامه‌های از پیش تعیین شده خود در اولین قدم به دنبال اتحاد با متحدین سنتی مثل اروپاست. اما اولین برنامه داخلی او مبارزه با کرونا و کار اقتصاد داخلی هست. در مورد ایران هم او آمادگی خود را برای بازگشت به برجام اعلام کرده ولی با توجه به اجماعی که او می‌تواند ایجاد کند حتما برجام دومی در کار خواهد بود که مسائل موشکی و منطقه‌ای در آن لحاظ خواهد شد.» میرکوشش با اشاره به استراتژی‌های اصلی آمریکا گفت: «راهبردهای اساسی آمریکا تغییر نخواهد کرد و باید برای فهم استراتژی‌های جدید کمی صبر کرد. در حوزه روابط بین‌الملل به سمت چندجانبه‌گرایی خواهد رفت، ولی سیاست‌های او درباره ایران تفاوت زیادی با ترامپ نخواهد داشت.»
 
پنل سوم (قدیر نصری - امیرعلی ابوالفتح)
شخصی شدن سیاست
قدیر نصری استاد مسائل خاورمیانه در دانشگاه خوارزمی شمارش آرای انتخابات آمریکا را مهم و دوران‌ساز در سرنوشت ملل جهان و خاورمینه دانست و با توجه به نتایج انتخابات گفت: « شاهد دو اتفاق هستیم. اتفاق اول تردید در اعتبار موسسات نظرسنجی و دومین موضوع شخصی شدن بیش از حد سیاست است. علاوه بر این تقابل دو پارادایم را شاهد هستیم و کارگزار در برابر ساختار قرار گرفته است.» نصری در پاسخ به سوالی درباره معادلات منطقه پس از پیروزی بایدن گفت: «اول این‌که ترامپ و بایدن تفاوت‌های زیادی برای ایران خواهند داشت. دوم این‌که خاورمیانه به دلیل مداخله‌پذیر بودن حساسیت زیادی روی انتخابات آمریکا دارد. در صورت پیروزی بایدن با ساختاری طرف هستیم که بایدن کارگزار آن است. به نظر من بایدن دو کار اساسی خواهد کرد، اول سیاست برگشت به سیاست‌های قبلی در مورد سوریه، ایران، عربستان و... است و در دومین اتفاق مهم، شاهد بازگشت به رویه‌های سابق منطقه و آغاز یک نوع هم‌سخنی بین قدرت‌های غربی و ایران خواهیم بود. در این مولفه کشورهای خاورمیانه وارد گفتگو با آمریکا خواهند شد و سیاست به معنای واقعی کلمه آغاز خواهد شد. چیزی تا الان تعطیل بود. در مجموع خاورمیانه ملتهب‌ترین منطقه در این انتخابات خواهد بود.» نصری در پاسخ به این سوال که انتخابات آمریکا چه تاثیری روی روابط ما با همسایگانمان خواهد گذاشت، گفت: «حتی ممکن است این سه کشوری که با اسرائیل وارد عادی‌سازی شدند وارد یک زمستان ارتباط شوند. آقای ترامپ بازی اوباما یعنی ایران را کنار گذاشت و بازی منطقه منهای ایران، منطقه علیه ایران و حتی منطقه با حذف ایران پیگیری کرد. اما با حضور بایدن می‌توان امیدوار بود که در چرخ‌های حرکتی ایران و ترکیه روغن ریخته شود و اسرائیل زمین بازی خود را محدودتر خواهد دید. در واقع با آمدن بایدن امکان توافقات بزرگ حاصل می‌شود.»
امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا نیز درباره سناریوهای پیروزی و ایران گفت: «از یک جنبه بین ترامپ و بایدن در سطح کلان تفاوتی وجود ندارد، اما در سطح خرد تفاوت خود را بروز خواهد داد. در مورد ایران هم همینطور است. اما این به این معنی نیست که شاهد تفاوت در اجرا نباشیم. نه حتی بین جمهوری خواه و دموکرات، بلکه مثلا بین دولت اول و دوم جرج بوش، حتی ریزتر مثلا سال اول دولت دوم اوباما با سال دوم این دولت و... هر چه عمیقتر ببینیم تفاوت‌ها بیشتر خواهد بود. اما ممکن است بایدن در راه اوباما گام بردارد و مساله‌محور و با اولویت‌بندی مشکلات را حل کند.» این کارشناس آمریکا در ادامه گفت: «نباید خیلی روی نظرسنجی‌ها بحث کرد و جا دارد که در کشور نقد ساختاری داشته باشیم و روی نواقص باید کار کنیم که آیا در آمریکا آزادی انتخابات وجود دارد یا خیر، یا مثلا چرا حزب سوم نمی‌تواند وارد بازی انتخابات شود. یا مثلا چرا ترامپ مدام می‌گوید تقلب خواهد شد. به نظرم الان فرصت مناسبی است که به مشکلات ساختاری انتخابات آمریکا نگاهی بیندازیم.»
 
پنل چهارم (هادی آجیلی – اردشیر سنایی)
باید تکلیفمان را با خودمان روشن کنیم
هادی آجیلی استاد روابط بین الملل با تاکید بر اینکه در بسیاری موارد دو حزب دموکرات و جمهوری خواه با هم متفاوت هستند ولی در مسائل اصولی یکسان فکر میکنند گفت: « در مورد مهار ایران و در مورد اسرئیل وضعیت بدون اختلاف است. ولی در مورد روش با هم متفاوتند. دموکراتها به فشار اعتقاد ندارند ولی جمهوری خواهان معتقدند فشار به تسلیم می‌انجامد.» آجیلی در پاسخ به این‌که در چه صورت ایران مذاکره خواهد کرد گفت: « ما بسیار مهم است و ما نباید به واکنش اکتفا کنیم. ما اگر بنا بر مذاکره داریم باید با استراتژی و ابزار درست چانه‌زنی به مذاکره برویم. ما هر چقدر به لحاظ اقتصادی وابسته به فروش نفت باشیم تسلیم هستیم.»
اردشیر سنایی استاد روابط بین الملل دانشگاه هم درباره نتیجه انتخابات آمریکا گفت: « شخصا معتقدم تفاوتی در آن‌سوی مرز وجود ندارد و بیشتر به این سو باید نگاه کرد. تا زمانی که جمهوری اسلامی تکلیف خود را مشخص نکند، وضعیت همین خواهد بود. شاید حضور بایدن بتواند فضا را تلطیف کند و زمینه برای رفع مشکلات فراهم شود.» سنایی در پاسخ به این سوال که ابزارهای ایران در مذاکره چیست، گفت: «ما ابتدا باید ببینیم نظام سیاسی چه تصمیمی خواهد گرفت؟ آیا سیاست همان نه جنگ و نه صلح است؟ آیا نگاه دیگری خواهد داشت؟ این‌ها نکاتی است که نمی‌توان آن را از نظر دور داشت. دیگر این‌که سه گروه از هموطنان ما طرفدار بایدن بودند که بخشی از مردم، بخشی از مسئولین و اصلاح‌طلبان در این دسته هستند و بخشی از این امید خوش‌بینانه است. سه گروه هم منتظر ترامپ بودند، که براندازان، بخشی از مردم و بخشی از مسئولین در این دسته قرار دارند که تصور می‌کنند استکبار جهانی با این مقاومت شکست خواهد خورد. در کل به نظر من مشکلات ما در حضور بایدن و ترامپ نیست و مشکلات ما باید در داخل حل شود. اول باید بدانیم که چه میخوا‌هیم بکنیم؟ آیا می‌خواهیم در نظام بین‌الملل حرف برای گفتن داشته باشیم؟ آیا به دنبال منافع ملی خودمان هستیم؟ آیا به دنبال حل مسائل خود با دنیا هستیم؟ آیا میخواهیم مشکلات جهان را حل کنیم و در داخل مشکل داشته باشیم؟ آیا مبارزه با استکبار جهانی همچنان باید برای ما هزینه بسازد؟ تا زمانی که تکلیف این قضیه روشن نشود نمی‌توانیم چیزی را عوض کنیم.»
 
پنل پنجم (وحید کریمی – رحمان قهرمان‌پور)
نباید از به روزرسانی برجام بترسیم
وحید کریمی استاد دانشگاه و دیپلمات کشورمان درباره وضعیت اروپا و آمریکا در صورت پیروزی بایدن گفت: «منهای انگلیس، اروپا طرفدار بایدن و حامی چندجانبه گرایی است. ترامپ برای اروپای بدون انگلیس ارزشی قائل نیست. به نظر من باید سعی می‌کردیم ترامپ انتخاب شود چون ترامپ عملگرا است. حتی اگر جنگ می‌شد فرآیند فرسایشی پایان می‌پذیرفت، اما حالا که بایدن انتخاب شده اروپا وارد می‌شود و این کشورها هم شیطنت‌های خودشان را خواهند داشت. لذا من مایل نیستم که آلمان و فرانسه وارد این بازی شوند، چنانچه در برجام ما نتوانستیم استفاده‌ای بکنیم. به نظر من فن مذاکره و طرف مذاکره باید جدا شود. با ترامپ چون می‌شد دو نفره به توافق رسید کار ساده‌تر بود. چون جمهوری‌خواهان در آمریکا حزب اصولگرا و مقتدر هستند و می‌توانند توافق را حمایت کنند و به آن شکل قانونی ببخشند.»
رحمان قهرمان پور پژوهشگر ارشد روابط بین الملل نیز درباره انتخابات آمریکا گفت: «رئیس جمهور مستقر همیشه 20 درصد جلوتر از رقیبش است. ولی بایدن شرایط بهتری نسبت به دیگر رقبا خواهد داشت.» قهرمان‌پور درباره پایان مناقشه با ترامپ گفت: «به نظر من بایدن برای ما بهتر است. دموکراتها به چندجانبه گرایی اعتقاد دارند و رفتارشان قابل پیش‌بینی است. ترامپ راحت توافق می‌کند، اما روی توافق نمی‌ایستد و دنبال مذاکره با 90 درصد پیروزی است. عرض من این است که نظامی سیاسی که 40 سال است که مبارزه با آمریکا را کانون سیاست خارجی خود قرار داده چطور می‌تواند در عرض چهار سال بچرخد؟ به نظر من این نظام سیاسی به لحاظ هویتی نمی‌تواند چنین چرخشی داشته باشد. در ضمن نباید این تجربه برجام را دستکم بگیریم. ما با جرج بوش در افغانستان مذاکره کردیم و نتیجه آن شد محور شرارت و در 2015 هم برجام به این سرانجام رسید. بنابراین آن اجماعی که ما تصور می‌کنیم در آمریکا وجود نخواهد داشت.»
 
پنل ششم (پوریا استرکی – فرشاد توماج)
ترامپ به دنبال مذاکره نبود
پوریا استرکی کارشناس رسانه درباره چشم انداز مذاکره ایران و آمریکا گفت: «مشکل آمریکا با ایران این است که ایران در یک اوج‌گیری تمدنی است و آمریکا با یک ایران قدرتمند مشکل خواهد داشت. حالا بایدن باشد یا ترامپ تفاوتی نخواهد کرد. برای همین خیلی بعید است که ما تصور کنیم که آمریکا در پی حل مساله است. حالا چطور میشود آمریکا را وادار به مذاکره کنیم، راهش قدرتمند شدن در برابر آمریکا خواهد بود. اگر ما به سمتی حرکت نکنیم که طرف مقابل را زیر فشار بگذاریم نتیجه‌ای نخواهیم داشت. با سکوت و انفعال به هیچ جا نخواهیم رسید. ولی اگر قدرتمند باشیم به مذاکره خواهد پرداخت.»
فرشاد توماج کارشناس رسانه نیز در پاسخ به این سوال که جریان رسانه‌ای در دوران بایدن چگونه خواهد بود گفت: «جریانی که ترامپ علیه ایران راه انداخته بود متفاوت از همه جریانات قبلی بود. این درست است که زخم‌های تاریخی باز با آمریکا داریم، اما ایران کشور مولفه رای‌آور و ایرانی‌دوست در آمریکا نیست. اما دولت ترامپ ماموریت ایدئولوژیک و مذهبی برای نابودی ایران برای خود قائل بود. این یک دروغ بزرگ است که ایران نخواست مذاکره کند. رهبری سال 94 سخنرانی دارد که برجام می‌تواند زمینه توافقات بعدی باشد. اما استراتژی ترامپ برای تعامل با ایران نبود.» این فعال رسانه در پاسخ به سوال قدرت ایران چگونه خواهد بود گفت: «این که در داخل کشور دو جناح داشته باشیم که یکی موضع رادیکال‌تر داشته باشد به توافق بهتر کمک خواهد کرد. ما باید کارت کافی برای مذاکره داشته باشیم. حالا چرا عربستان، اسرائیل و امارات این همه کمک به کمپین ترامپ کردند نگرانی از بابت ایران بود و قطر و آن‌ها احساس کردند که آمریکا می‌خواهد در بخشی از ثبات منطقه با ایران شریک شود. پس باید نگاه واقع‌بینانه به غرب داشته باشیم. حتی اگر قرار است مقاومت کنیم باید واقع‌گرایانه دنیا را تحلیل کنیم.»
 
 
پنل هفتم (علی منوری – مجید محمد شریف)
بایدن به این راحتی به برجام بازنخواهد گشت
مجید محمدشریفی استاد روابط بین الملل درباره چشم‌انداز انتخاب بایدن و سناریوهای پیش روی ایران گفت: «اول اینکه بایدن اوباما نیست. الان هم سال 2015 نیست. بایدن با اینکه گفته به برجام بازخواهد گشت ممکن است همه تعهدات را انجام ندهد. دوم اینکه مشاوران بایدن فکر نمیکردند تحریم های یکجانبه آمریکا تا این حد تاثیر داشته باشد. اما بایدن ممکن است بخشی از تحریم‌های نمادین را بردارد. اما برای برگشت به برجام شروط جدیدی را مطرح خواهد کرد. بایدن احتمالا به سمت طرح مکرون در 2018 خواهد رفت و با کمک اروپایی‌ها آن را در دستور کار قرار خواهند داد. بایدن توجه به داخل ایران را هم در دستور قرار خواهد داد.» شریفی درباره برگ‌های بازی ایران گفت: «حداقل میشود قاطعانه گفت که اگر دنبال این هستیم که یک تغییر در راهبرد اساسی آمریکا درباره ایران اتفاق بیفتد، انتظار بیهوده‌ای است. ما همانطور که در سطح اعلامی نتیجه انتخابات را بی اهمیت میدانیم در سطح اعمالی هم همینطور عمل کنیم. با توجه به اینکه آمریکا احتمالا فشار خود را روی منطقه قرار خواهد داد، باید به سرعت ما به مذاکره با کشورهایی مثل عراق برویم.»
علی منوری استاد روابط بین الملل نیز گفت: « همانطور که پیش‌بینی می‌شد پیروزی قاطعی که می‌توانست دموکرات‌ها را در اکثر ایالت‌ها بالاتر از ترامپ نشانده و کار را تمام کند، به نظر خواب و خیالی بیش نبود. دیگر این‌که بسیاری از مردم آمریکا (به جز طرفداران خجالتی، رای‌دهندگان و حامیان مخفی ترامپ) که از فارغ‌التحصیلان کراواتی هاروارد دل خوشی ندارد، در این دو انتخابات 2016 و 2020 استفاده کرده و بدون هیچ استدلالی پشت سر ترامپ ایستادند.» منوری درباره فشار منطقه‌ای ایران گفت: «شخصا هیچ برهه‌ای از روابط خارجی ایران (از عصر صفویه به بعد) را سراغ ندارم که چنین اجماعی علیه ایران در بین همه کنشگران (منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای) وجود داشته باشد. بنابراین به نظر می‌رسد که اجماع منطقه‌ای علیه ایران بتواند به اجماع سیاسی هم برسد. در عین حال همیشه باید از ائتلاف وهابیت و صهیونیسم باید نگران باشیم.» این استاد دانشگاه درباره چشم‌انداز پیروزی بایدن گفت: «اگر بایدن پیروز انتخابات شود، حتما تفسیر شدید و مطلق جمهوری‌خواهان از برجام را نخواهد داشت، اما معتقدم به برجام با شرایط پیشین هم باز نخواهد گشت. سیاست بایدن قطعا در کنار هم‌پیمانان اروپایی خود در ناتو «فشار دسته‌جمعی» از طریق دیپلماتیک و سیاسی خواهد بود. در آن صورت ممکن است کاخ سفید خواستار مذاکرات چندجانبه با ایران شود. البته این مذاکرات قطعا به شکلی که ترامپ می‌خواهد نیست و حساسیت‌های سیاسی-ایدئولوژیک آن کاسته خواهد شد. به واسطه این‌که سیاست بین‌الملل بازی تعارضات است و نمی‌توان در آن خوشبین بود، تصور می‌کنم که جاده مذاکره خیلی وقت است یک طرفه شده و راهکارهای برون رفت از بحران را باید در دو سطح داخلی و منطقه‌ای بررسی کرد. در سطح منطقه باید واقع‌گرایانه پذیرفت که امروز سوریه میدان بازی قدرت‌های دیگر است و به جای هزینه‌ کردن در این کشور، باید همه هم و غم خود را برای حفظ عراق به کار ببریم. چرا که عراق به لحاظ استراتژیک بسیار کشور مهمی محسوب می‌شود و تحت هیچ شرایطی نباید بین ایران و عراق فاصله بیفتد. در حوزه داخلی هم باید تلاش کرد که اعتماد مردم به سیستم بازگردانده شود. همین مورد بورس که اخیرا اتفاق افتاد، ضربه شدیدی بر اعتماد مردم زده و این‌‌ها نکاتی است که نباید به سادگی از کنار آن‌ها عبور کرد. همچنین شفافیت در مورد پرونده‌های فساد مالی که این‌ روزها در دادگاه رسیدگی می‌شود، می‌تواند این اطمینان را افزایش بخشد. در مجموع اگر بایدن به کاخ سفید راه یابد، به نظر می‌رسد که گزینه مذاکرات چندجانبه‌ای که مد نظر آقای ظریف هم بود انجام گیرد. این بازگشت آمریکا به میز مذاکرات پالس‌های مثبتی را برای ایران خواهد داشت. اما هنوز هم به نظر من جایی برای خوشبینی نیست. در نهایت این‌که یادمان باشد ترامپ فقط یک نفر نیست. او نماینده یک تفکر و یک جریان در آمریکاست و توسط مجتمع‌های نظامی-صنعتی، شرکت‌های بزرگ نفتی و تسلیحاتی پشتیبانی می‌شود.»
گزارش و گفتگو: موسی حسن وند