نقش فرهنگ و ادبیات در مبارزه با کرونا

به گزارش ایسنا، دکتر حسینعلی قبادی در مراسم اختتامیه همایش مجازی چهار روزه ابعاد انسانی- اجتماعی مسئله کرونا در ایران، سخنان خود را با موضوع «بیم‌ها و امیدها در فضای کرونا» مطرح کرد.
وی گفت: با شیوع گسترده و سراسری ویروس کرونا، این‌روزها جامعه‌ی بشری با وضعیتی روبروست که به‌نظر می‌رسد در تاریخ جهان، نظیر آن، دیده نشده و آدمی در حوزه پیش‌گیری از صدمات و تبعات آن نیز تاکنون چنین عزمی مشترک را تجربه نکرده است. تصمیم همگانی بشر در برابر این پدیده با دیگر حوادث طبیعی یا زیست‌محیطی کاملاً متفاوت به نظر می‌رسد؛ حتی با حوادث هولناک بشرساخته‌ای مانند رخداد مهیب و اهریمنی بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی (که البته هنوز انسان‌ها در حیرت ازآن جنایت هولناک به‌سر می‌برند).
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: در دیگر رخدادهای طبیعی، زمان و مکان مشخص است و در هیروشیما و ویتنام بمب‌انداز و تیرافکن معلوم، ملموس و معین بود؛ اما این‌بار موجود موذی بسیار کوچک، که قامت آن کمتر از سر سوزنی است، بشریت را به حقارت گرفته و در مصافش با حریف که جمعی بزرگ و قدرتی سترگ را تشکیل می‌دهد، آنان را به تعظیم وا داشته است و حیرت‌آورتر اینکه آنان که قدرتمندترند و در ادعای آقایی جهان پرخروش‌تر، در این معرکه عاجزتر مانده‌اند.
وی گفت: پرداختن به این مقال، مجالی دیگر می‌طلبد؛ آنچه به ابعاد انسانی، اجتماعی، فرهنگی و تمدّنی مربوط می‌شود اینکه، باید اذعان کرد حضور کارساز در این میدان در هیچ نقطه‌ای از جهان به تنهایی کار دولت‌ها و حکومت‌ها نیست و مردم خود باید میدان‌دار باشند، به‌ویژه دولت‌های توسعه‌طلب و اقتدارگرایی که آسایش انسان و رفع دغدغه‌های او در اولویتشان نیست- که اگر می‌بود چنین مصیبتی در این ابعاد پیش نمی‌آمد- پس در این عرصه، حضور همه سرمایه‌های اجتماعی، امکانات مادی و معنوی جامعه‌ی بشری می‌تواند راهگشا باشد و اینگونه است که ادبیات، این شیرازه‌ی پیونددهنده شاخه‌های علوم‌انسانی و حلقه‌ی واسط تمدن بشری به مثابه‌ی گستره‌ای بیکران در خلق امید و زدودن ناامیدی، بیم و اضطراب، می‌تواند عنصری مهم در تقویت منظومه‌ی سرمایه‌های معنوی ملت‌ها به‌شمار آید و نقشی کارساز در توانمندتر کردن انسان‌ها و تقویت اعتماد به‌نفس آنان ایفا کند. همان ادبیاتی که در آثاری همچون هزارویک شب تا در جستجوی زمان از دست رفته، تجلی پیدا کرده و مایه‌ی آرامش انسان شده و از هدم بشر جلوگیری کرده است. همان ادبیاتی که در شاهنامه‌ی فردوسی اینگونه متجلی شد.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی همچنین به دیگر آثار ادبی اشاره و اظهار کرد: در سنایی و عطار و مولوی و سعدی و حافظ این موضوع به اوج رسید و صلح و مدارا و ترسیم جهان عاری از خشونت را در محور درون‌مایه‌های خود قرار داد. در روزهای اخیر شاهد بودیم که خبرگزاری‌ها از سخنان نخست‌وزیر اسپانیا (پدرو سانچز) نوشتند که با بهره‌گیری از سروده‌ی پرمایه و جهانی سعدی بزرگ، از همگان دعوت می‌کرد که در مبارزه با این بلای عالم‌گیر در اندیشه‌ی کمک به یکدیگر باشند.
وی ادامه داد: ادبیات فارسی مشحون از ظرفیت‌هایی سازنده درتقویت امید اجتماعی و شوق به زندگی است. ظرفیت‌هایی که در این نوشتار کوشش شده تا به گوشه‌ای از آنها اشاره شود. از این رهگذر، توان ادبیات فارسی در مواجهه با دوره‌هایی که اجتماع را رکود و فَترت ‌فرا می‌گرفته و انسان‌ها با یأس و ناامیدی روبرو می‌شدند، از طریق امیدبخشی اجتماعی و تقویت الفت و محبت بینافردی و اجتماعی نشان داده شود.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار کرد: اولویت آن است که دولتمردان ایران نیز - که به سرچشمه‌ی چنین ادبیاتی متصلند- بیش از بیگانگان به بازآفرینی و بهره‌گیری از چنین شاهکارهایی دل بندند و قدر علوم‌انسانی را بهتر بدانند. علوم‌انسانی میراثی قدسی که در گذشته، عمدتاً در ادبیات تجلی پیدا می‌کرد و فلسفه، فرهنگ، آئین و باورها، آموزه‌های دینی و ملی همه‌را دربرداشت. به‌همین دلیل در این‌جستار به ظرفیت امیدآفرینی برای جامعه‌ی امروز از نظرگاه مولوی متمرکز می‌شود.
وی ادامه داد: به راستی، مولوی انسانی امیدوار است و رشته‌ی طلایی امید به گونه‌ای ناگسستنی با تار و پود اشعار او پیوند یافته است. از «آفتاب امید» می‌گوید و از «کوی نومیدی» بر حذر است: «ناامید را خدا گردن زده است» (مثنوی).
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: به‌طورکلی، مسئله امید در بسیاری از داستان‌های مثنوی موجب گسترش پیرنگ روایت شده است. مولوی، اعتقاد به وصال حق را سرچشمه امید و نشاط بر می‌شمرد. او وصال را در گروی بندگی حقیقی و عمل به «موتوا قبل ان تموتوا» می‌داند و معتقد است که «وجود آدمی اقتضای بی‌رنگی و پاکی دارد و رنگ و آلودگی بعدا بر آن عارض گشته ... انسان می‌تواند بار دیگر، خود را از اسارت رنگی که بر او عارض گشته است، برهاند...»
به گفته وی آفرینش و پویایی ادبی در اشعار مولانا از تجلیات امید در وجود است. «نوشدن و نوگفتن، خصوصیت مولوی بود؛ چرا که او به دریا متصل بود و کسی که به دریا متصل است و به خزانه‌های پایان‌ناپذیر دسترس می‌یابد، همیشه سخنان تازه دارد» (سروش، 1379، 6). حتی حزن مولانا نیز حزنی عرفانی است که در مبادی و سرآغازهای خود با الفت و امید استعلایی در پیوند است. به بیان دیگر، «غم عاشقان مقدمه‌ی طرب آنهاست. این غم، غم دنیا نیست؛ غم تنهایی هم نیست؛ ... غم جدایی است. این غم با شادی قابل جمع است» (سروش، 1379: 68-69).
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: آنچه از نظر گذشت، گوشه‌هایی بود از سر زندگی، امید و میل به آفرینش در ادبیات کلاسیک فارسی. ادبیاتی که با ظرفیت‌های سترگ خود در طول قرن‌ها تاریخ پرفراز و نشیب ایران سرمایه‌ای برای وحدت ملی، انسجام اجتماعی، امید به رهایی و میل به آفرینش بوده است. بر همگان به‌ویژه اصحاب قدرت و دولت است که با شناخت و عزمی شایان در این برهه‌ی حساس در استواری و بالندگی چنین سرمایه‌ای گران‌بها و ملتی فداکار و شریف که در طول تاریخ پرفراز و نشیب ایران، میراث‌دار این سرمایه‌ی ملّی و معنوی بوده و همواره بر سختی‌ها و مشکلات و ناامیدی‌ها غلبه کرده است، همت گمارده در تقویت روحیه‌ی امید کوشا باشند که به یاری خداوند بزرگ ایران امروز نیز با توجه به این میراث گران‌بها از موج وحشت، ناامیدی و یأس‌آلودگی این روزهای کرونایی عبور کند و آفتاب زندگی را از پس سایه‌های مرگ بازشناسد.