واکنش‌ها به گام دوم برجامی ایران

اعلام برداشتن گام دوم ایران با افزایش سطح اورانیوم غنی شده همسو با اولتیماتوم برجامی شصت روزه، واکنش گسترده رسانه‌ها و دولتمردان خارجی را به همراه داشته که برخی آن را حق مسلم تهران دانسته و برخی نیز سیاست یک بام و دوهوای «یک طرفه بودن برجام» را مطرح کرده‌اند.
سرانجام پس از اولتیماتوم شصت روزه تهران به اروپا، گام دوم تعهدات برجامی برداشته شد تا ایران قاطعیت خود را نسبت به بی‌تعهدی اروپا در تأمین خواسته‌های بانکی و نفتی نشان دهد.
«سید عباس عراقچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه امروز (یکشنبه) در نشست خبری مشترک با «علی ربیعی» سخنگوی دولت و «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی از اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران خبر داد و گفت: امروز در پایان زمان شصت روزه، گام نخست کاهش تعهدات برجامی برداشته شد و به طور رسمی از مرز ۳.۶۷ درصد اورانیوم غنی شده عبور می‌کنیم.
وی افزود: از آنجایی که خواسته‌های ما در توافق هسته‌ای تحقق نیافت، گام دوم خود را شروع کردیم.
معاون سیاسی وزیر امور خارجه در این ارتباط به ارسال نامه‌ای از سوی آقای ظریف به خانم موگرینی اشاره کرد و افزود: «در این نامه بندهایی که در برجام درباره غلظت غنی‌سازی آمده است را اعلام کردیم که دیگر رعایت نمی‌کنیم و غلظت غنی‌سازی را افزایش خواهیم داد.»
این دیپلمات در عین حال خاطرنشان ساخت: حرکت ما به گونه‌ای است که فرصت برای گفت وگو، دیپلماسی و تعامل در این مدت فراهم شود.
عراقچی تصریح کرد: اگر از این فرصت استفاده نشود، نباید کسی در تصمیم ایران تردید کند که کاهش روند تعهدات ادامه می‌یابد.
کاهش تعهدات برجامی ایران در پی خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه از سوی این کشور علیه ایران و عدم انجام تعهدات از سوی دولت‌های اروپایی و بقیه کشورهای امضا کننده توافق هسته‌ای صورت می‌گیرد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه پس از اعلام رسمی گام دوم برجامی ایران، در توئیتی نوشت: همه این گام‌ها فقط از طریق پایبندی سه کشور اروپایی قابل بازگشتند.
وی، این گام دوم جبرانی ایران را منطبق با پاراگراف ۳۶ برجام اعلام کرد و افزود: ما این حق را برای خود محفوظ می‌دانیم که به اتخاذ اقدامات جبرانی قانونی در چارچوب برجام برای حفاظت از منافع خود برابر تروریسم اقتصادی آمریکا ادامه دهیم. «همه این گام‌ها فقط از طریق پایبندی سه کشور اروپایی قابل بازگشت است».
تروئیکای اروپا و اتحادیه اروپایی پس از عدم اجرای تعهدات خود ذیل برجام از جمله پس از خروج آمریکا، دست کم باید از اقدامات جبرانی ایران طبق پاراگراف ۳۶، از جمله در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پشتیبانی سیاسی کنند. تروئیکای اروپا هیچ بهانه‌ای برای خودداری از موضع قاطع سیاسی برای حفظ برجام و مقابله با یکجانبه گرایی ایالات متحده ندارد.
اعلام رسمی ایران در برداشتن گام دوم اولتیماتوم برجامی، با واکنش‌های مختلف اتحادیه اروپا، دولت‌های غربی و رسانه‌های خارجی همراه بوده که برخی از آنها، این اقدام ایران را حق مسلم در برابر بی‌تعهدی اروپا در عمل به وعده‌های خود دانسته و برخی نیز طبق روال همیشه، ضمن همسویی با آمریکا، خواهان اجرای یک طرفه برجام با پایبندی به این توافق هسته‌ای بوده و چشمان خود را بر واقعیت بسته‌اند.
اتحادیه اروپا
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در واکنش به گام دوم برجامی ایران، از تهران خواست؛ به سقف مجاز غنی‌سازی اورانیوم بازگردد.
وال استریت ژورنال به نقل از «فدریکا موگرینی» نوشت: او نسبت به اجرای گام دوم ایران برای کاهش تعهداتش در برجام «شدیداً» ابراز نگرانی کرد و آن را اقدامی در راستای تضعیف برجام خواند.
موگرینی با بیان اینکه گام بعدی را با هماهنگی سایر اعضا برجام انجام خواهد داد، از احتمال برگزاری نشست کمیسیون مشترک خبر داد.
کمیسیون مشترک برجام با حضور نمایندگانی از کشورهای طرف توافق شامل ایران، فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه، چین و اتحادیه اروپا تشکیل می‌شود.
«مایا کاسیانچیچ» سخنگوی موگرینی نیز با اعلام نگرانی اتحادیه اروپا گفت که طرف‌های امضاکننده برجام، برگزاری یک نشست فوری احتمالی را در دست بررسی دارند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
آژانس بین المللی انرژی اتمی که فعالیت ایران طبق توافق هسته‌ای را رصد می‌کند، اعلام کرده که درباره اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی توسط ایران گزارش می‌دهد.
یک سخنگوی این نهاد به رویترز گفته است: ما از اعلام ایران درباره افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم با خبریم؛ بازرسان آژانس در ایران به محض اینکه این مساله را تأیید کنند به مقر این سازمان اطلاع خواهند داد.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از این در ۱۵ گزارش خود پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید کرده است.
روسیه
دولتمردان روس که بارها از اقدامات برجامی ایران در برابر بی‌تعهدی طرف‌های اروپایی برجام حمایت کرده‌اند، گام دوم ایران را در عبور از حد مشخص شده درصد غنی‌سازی اورانیوم منطقی دانسته و تصریح کرده‌اند؛ توپ برجام همچنان در زمین اروپا و آمریکاست.
رئیس کمیسیون امور بین‌المللی شورای فدراسیون (مجلس سنای) روسیه در همین ارتباط گفت: آمریکا برای حفظ برجام مسؤولیت دارد و اکنون آنها هستند که باید برای حفظ این توافق گام بردارند، زیرا توپ در زمین آمریکاست و واشنگتن می‌تواند توافق هسته‌ای با ایران را نجات دهد.
«کنستانتین کاساچوف» همچنین خواسته‌های ایران برای حفظ برجام را از نظر حقوقی موجه و منطقی دانست و افزود: هرچند اقدامات ایران ناراحت کننده است اما فاقد منطق آهنین نیست.
وی خاطرنشان ساخت: در ابتدا آمریکا به برجام ضربه سنگین زد و سپس کشورهای اروپایی در اجرای تعهداتشان برای ایجاد مکانیسم کانال مالی موسوم به اینستکس برای تسهیل پرداخت‌های مالی ایران تأخیر بسیار زیادی کردند؛ هرچند که هنوز معلوم نیست این ساز وکار در نهایت کار خواهد کرد یا خیر.
«میخائیل اولیانوف» نماینده دائمی روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در واکنش به این اقدام ایران، از ادامه تلاش‌های دیپلماتیک برای حفظ و نجات برجام سخن گفته و خویشتنداری طرف‌ها برای حفظ این توافق را خواستار شده است.
خبرگزاری ریانووستی به نقل از وی نوشت: از ایران می‌خواهیم از اقدامات پیچیده‌کننده پیرامون برجام خودداری کند؛ هرچند که ما اقدامات ایران و دلایلی که این کشور دست به تصمیم‌های اخیر زده است را درک می‌کنیم.
معاون کمیسیون دفاعی شورای فدراسیون (مجلس سنای روسیه) نیز گفت که آمریکا به جای حل و فصل اوضاع پیرامون برجام، اقدامات خصمانه علیه ایران بکار گرفته و همین مساله باعث شده که اوضاع در منطقه متشنج شود.
«فرانتس کلینتسویچ» اعلام افزایش سطح اورانیوم غنی شده از سوی ایران را تصمیمی قابل انتظار دانست و افزود: بدیهی است این اقدام تهران خوشایند دیگر طرف‌های این توافق نباشد اما ایران از امنیت خود دفاع می‌کند.
فرانسه
دولتمردان پاریس با وجود آنکه وعده و امید انجام تعهدات برجامی خود از جمله اجرایی شدن کانال مالی موسوم به اینستکس را داده‌اند اما نه تنها گام جدی در این زمینه برنداشته‌اند، بلکه با رویکرد متناقض، سیاست یک طرفه برجام را به پیش برده‌اند.
در حالی که رئیس جمهوری فرانسه شب گذشته در گفت وگوی تلفنی با همتای ایرانی خود اقدام‌های اروپا برای جبران تحریم‌های آمریکا علیه ایران را موفق و کارآمد ندانسته بود، امروز در اقدامی متناقض، گام دوم کاهش تعهدات برجامی از سوی تهران و اعلام عبور از ۳.۶۷ درصد اورانیوم غنی شده را محکوم کرد.
کاخ الیزه با صدور بیانیه‌ای به نقل از «امانوئل مکرون»، جمهوری اسلامی ایران را به تخطی از توافق هسته‌ای و نقض برجام محکوم کرد.
یک مقام کاخ الیزه نیز به رویترز گفته؛ راه‌اندازی ساز وکار حل اختلافات تحت توافق هسته‌ای (برجام)، یک گزینه در این مرحله نبوده و فعال نمی‌شود.
این مقام خاطرنشان کرد: اکنون اولویت ما تلاش برای کاهش تنش است و این، گزینه زمان حاضر نیست.
به گفته وی، رئیس جمهوری فرانسه ۱۵ ژوئیه (۲۴ تیرماه) را برای از سرگیری گفت وگوها میان طرف‌های توافق بدون بیان آنچه که پس از آن رخ خواهد داد، اعلام کرده است.
رسانه‌های فرانسوی نیز در واکنش به اعلام افزایش درصد غنی‌سازی اورانیوم ایران، آن را پاسخی از سوی تهران به اعمال مجدد تحریم‌های واشنگتن و نیز هشداری به طرف‌های اروپایی برجام به دلیل کوتاهی برای دستیابی ایران به منافع برجام بیان کردند.
خبرگزاری فرانسه، روزنامه «لوموند»، «لوفیگارو»، «لا نوول ابزرواتوآر» و «اوئست فرانس» فرانسه ضمن بازتاب اعلام افزایش غنی‌سازی اورانیوم از سوی مقام‌های کشورمان، مدعی شده‌اند که این اقدام، سبب افزایش تنش‌ها در موضوع هسته‌ای خواهد شد.
فرانس پرس در گزارش خود برجام را «توافقی در معرض خطر» توصیف کرد و نوشت: این اقدام ایران درحالی انجام می‌شود که اتحادیه اروپا و آمریکا که از توافق خارج شده با این اقدام ایران مخالف هستند.
آمریکا
هرچند تاکنون هیچیک از مقام‌های آمریکایی نسبت به گام دوم برجامی ایران اظهار نظری نکرده‌اند اما رسانه‌های این کشور همچون خبرگزاری آسوشیتدپرس، اعلام افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم را تأکیدی بر تشدید تنش‌ها بین تهران و آمریکا دانست.
این رسانه به نقل از مقام‌های ایران اعلام کرد که اقدامات جدید موجب بسته شدن مسیر دیپلماسی برای حفظ برجام نخواهد شد.
آسوشیتدپرس ادامه داد: با این حال امیدها برای نجات و حفظ برجام به طور فزاینده ای کمرنگ شده است؛ زیرا اروپایی‌ها قادر به ارائه راه حل مؤثری برای دور زدن تحریم‌های آمریکا نبوده‌اند.
آسوشیتدپرس تأکید کرد: هرچند گام‌های ایران برای کارشناسان منع اشاعه هسته‌ای موجب نگرانی است اما اگر اروپایی‌ها کاهش تحریم‌های مورد نظر ایران را به این کشور ارائه دهند، این گام‌های هسته‌ای ایران به آسانی قابل بازگشت است.
شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان نیز در گزارشی با اشاره به کاهش تعهدات برجامی ایران، پیام مهمی از نشست خبری امروز در تهران را «باز بودن مسیر دیپلماسی» دانست و افزود: ایران بار دیگر مهلتی شصت روزه بویژه به طرف اروپایی داد تا نتیجه منسجمی در خصوص اینکه ایران قادر به مبادلات نفتی داشته باشد، به دست آید.
این رسانه تصویری آمریکایی افزود: باید به یاد داشته باشیم که این آمریکا بود که ابتدا از توافق خارج شد.
انگلیس
یک سخنگوی وزارت امور خارجه انگلیس با اعلام اینکه لندن به برجام متعهد است، مدعی شد که ایران شرایط برجام را زیر پا گذاشته و باید فعالیت‌هایش را متوقف کند.
سخنگوی وزارت خارجه انگلیس افزود: ایران باید فوراً همه فعالیت‌های ناسازگار با تعهداتش را متوقف کند و بازگرداند.
وی افزود: ما با دیگر شرکای برجام در ارتباط با گام‌های بعدی به موجب شرایط توافق از جمله کمیسیون مشترک، هماهنگ هستیم.
خبرگزاری رویترز نیز در گزارشی، بالا بردن سطح غنی‌سازی از سوی ایران را نشانه‌ای از افزایش نگرانی غربی‌ها دانست.
با این حال «رابین نیبلت» مدیر اندیشکده چتم هاوس در توئیتی، گام دوم ایران در کاهش تعهدات برجامی را اقدامی «حساب شده» توصیف کرد و نوشت: ایران می‌تواند گام‌های بسیار دیگری بردارد.
وی افزود: ایران سعی دارد تا برای مذاکرات پسابرجام با آمریکا اهرم‌های خود را بازسازی کند.
آلمان
خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از وزارت امور خارجه آلمان اعلام کرد که این نهاد با صدور بیانیه‌ای ضمن ابراز نگرانی از تصمیم ایران برای افزایش درصد غنی‌سازی اورانیوم، منتظر اطلاعات بیشتری از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌ماند.
این وزارتخانه بدون اشاره به ناموفق بودن طرف‌های اروپایی برجام در ایفای تعهدات برجامی، از ایران خواست «همه فعالیت‌های ناسازگار با تعهداتش را متوقف و معکوس کند.»
آلمان همچنین اعلام کرد که با دیگر طرف‌های امضا کننده توافق در مورد گام‌های بعدی برای پایبند نگه داشتن ایران به شروط توافق، رایزنی می‌کند.
رسانه‌های آلمان نیز به طور گسترده تصمیم ایران در افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم بیش از ۳.۶۷ درصد را بازتاب داده و به تشریح چرایی این اقدام پرداختند.
نشریه اشپیگل مدعی شد که اقدام ایران نقض اصل اساسی توافق هسته‌ای بوده و با این کار موجودیت برجام بیش از پیش به خطر می‌افتد.
این رسانه یادآورشد که توافق هسته‌ای از سال گذشته و با خروج یکجانبه آمریکا از آن به مخاطره افتاده و ایران ماندن در برجام را به تأمین انتظارات اقتصادی‌اش منوط کرده و به ویژه خواهان خرید نفت خود از سوی اروپایی هاست. هرچند که انتظارات ایران برآورده نشده است.
نشریه بیلد، پرتیراژترین روزنامه آلمان نیز در گزارشی به تأثیرات تصمیم برجامی ایران در مناقشات با آمریکا پرداخت و مدعی شد که این اقدام، می‌تواند تنش‌ها را افزایش دهد.
بیلد افزود: پیش از این، رهبر عالی ایران تهدید کرده بود که در صورت بدعهدی اروپایی‌ها، ایران برخلاف برجام، غنی‌سازی اورانیوم را از سر خواهد گرفت.
دیگر رسانه‌های آلمانی همچون «هندلزبلات»، «اشترن» و «دی ولت» بدون اشاره به انتظار ایران برای اقدام اروپا در انجام تعهداتشان، اعلام کردند که باید در روزهای آینده منتظر واکنش آمریکا و همپیمانان منطقه‌ای اش به اقدام ایران ماند.
رسانه‌های عربی
از زمان اعلام گام دوم ایران در اجرای اولتیماتوم برجامی، هیچیک از مقام‌های عربی اظهارنظری نکرده اما رسانه‌های عربی منطقه و جهان، مبادرت به بازتاب گام دوم ایران بر اساس توافق هسته‌ای کردند.
بخش عربی خبرگزاری رویترز و فرانس ۲۴، شبکه الجزیره، روزنامه العربی الجدید و الجمهوریه لبنان نیز به تشریح اظهارات مقام‌های ایرانی در افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم پرداختند.
روزنامه الجمهوریه این اقدام ایران را شکستی برای انگلیس، فرانسه و آلمان دانست و نوشت: … در پی خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌های جدید بر تهران، رویارویی بین آمریکا و ایران به میزان زیادی شدت گرفت.