روایت اجرای نادرست یک طرح ملی در سال 90

همزمان با شدت گرفتن تحریم های بین المللی در سال 1390، واردات بنزین کشور با چالش جدی روبرو شد. مسئولان و متولیان وقت در وزارت نفت که متولی تامین و توزیع انرژی کشور بودند، برای رهایی از این موقعیت به سراغ طرح تولید بنزین در واحدهای پتروشیمی رفتند که چهار سال قبل از آن (1386) توسط یکی از کارکنان شرکت ملی صنایع پتروشیمی ارائه و ثبت شده بود. اما این طرح که به گفته مبدع آن، فریبرز پناهی (کارمند فعلی شرکت ملی گاز ایران)، تنها در صورتی قابلیت اجرا داشت که تمام واحدهای یک مجتمع پتروشیمی به تولید بنزین اختصاص یابد و از تولید سایر محصولات پتروشیمی معاف شود، در سال 1390 به صورت اشتباه به اجرا درآمد. طی اجرای اشتباه این طرح، نیمی از تولید سه مجتمع آروماتیک سازی (برزویه، بوعلی سینا و واحد آروماتیک بندرامام) به عنوان محصول پتروشیمی به بازار مصرف ارسال و نیمی دیگر به عنوان ریفورمیت (با همان مشخصات ناسالم) برای اختلاط با بنزین روانه پالایشگاههای کشور شد. هرچند مدتها از این موضوع گذشته، اما از آنجا که موضوع تولید بنزین در پتروشیمی ها در این سالها همواره یک نقطه ابهام بود و مبدع این طرح نیز تاکنون با هیچ رسانه ای گفت و گو نکرده بود، برای آگاهی بیشتر از چند و چون ماجرا و اینکه در آن سالها چه نوع بنزینی تولید و در جایگاه های کشور توزیع میشد، "مردم سالاری آنلاین" با فریبرز پناهی، دکترای مهندسی شیمی که از 17 سال پیش کارمند صنعت نفت است گفت و گو کرده که در ادامه می خوانید:
 
آقای پناهی لطفا درباره شرایط آن زمان و اینکه چه شد طرح تولید بنزین در مجتمع های پتروشیمی از سوی شما ارائه شد، توضیح دهید.
در سال 1386 و ماجرای سهمیه بندی بنزین، بنده که کارمند شرکت ملی صنایع پتروشیمی بودم، طرحی ارائه کردم که با اجرای آن در واحدهای آروماتیک صنایع پتروشیمی، می توانستیم خروجی واحدها را با اعمال یک تغییرات فرایندی و مکانیکی به سمت تولید بنزین سوق دهیم. این یک طرح فقط برای شرایط اضطرار بود که در صورت اجرا می بایست تمام خروجی واحد پتروشیمی به بنزین اختصاص می یافت و برای اینکه در آن سال صنایع پایین دستی و زنجیره ارزش نیز مورد توجه بود، صلاح نبود که خروجی مجتمع های پتروشیمی به بنزین اختصاص یابد و از سایر محصولات باز بمانند. در سال 90 و با وجود مشکلات کمبود بنزین، این طرح مجددا در دستور کار قرار گرفت، اما از آنجایی که مجری طرح (مهندس سالاری) نمی دانست که با اجرای اشتباه چه ضررهای جبران ناپذیری به محیط زیست و جان مردم وارد می آید، و برای اینکه مجتمع های پتروشیمی از سود سایر محصولات باز نمانند، طرح به صورت ناقص و به طور کلی با اشتباهات فاحش به اجرا درآمد.
 
طرح شما چگونه باید اجرا می شد و چه خصوصیاتی داشت؟
خوراک پتروشیمی های برزویه و بوعلی سینا، میعانات گازی، و خوراک پتروشیمی بندرامام نفتای پالایشگاه آبادان بود. شرایط به این صورت است که وقتی میعانات وارد پتروشیمی ها می شود، یک برش میانی به نام نفتا دارد که در پالایشگاه های نفت، پایه بنزین سازی و در مجتمع های پتروشیمی پایه تولید آروماتیک است. بعد از حذف ترکیبات مضر گوگردی در واحد تصفیه هیدروژنی، در پتروشیمی این نفتا به منظور تولید آروماتیک هایی از قبیل بنزن، تولوئن و زایلین و سایر آروماتیک های سنگین وارد واحد آروماتیک می شود. خروجی این واحد در شرایط نرمال محصول آروماتیک  و قابل عرضه مستقیم به بازار است، اما با اعمال طرح اینجانب روی واحد سی سی آر، شرایط به گونه ای می شود که بنزین با استاندارد قابل قبول به عنوان محصول نهایی از واحد خارج می شود.
در واقع واحد سی سی آر در پتروشیمی ها به گونه ای طراحی شده که با ورود نفتای عاری از ترکیبات گوگرد و نیتروژن دار، آروماتیک را از 7 درصد به 83 درصد می رساند (افزایش شدید آروماتیک) که از این میزان 14 درصد آن ترکیب بنزن هست که برای محیط زیست و انسانها بسیار بسیار خطرناک است. فرایندی که ما سال 86 به صورت آزمایشی انجام دادیم که موفقیت آمیز هم بود به این صورت بود که عملیات 4 راکتور واحد آروماتیک تغییر یافت بطوریکه در نهایت محصولات با آروماتیک پایین و ترکیب ایزو و نفت‌نیک (بنزین پاک) بالاتر تولید می شد.
 
پس این طرح که خروجی آن بنزین با کیفیت بالا بود چرا اجرا نشد و چه طرحی به جای آن در سال 1390 به اجرا درآمد؟
در آن زمان که مهندس سالاری مدیرعامل وقت شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی بودند، این طرح را به طور اشتباه اجرا کردند و خسارت جبران ناپذیری به محیط زیست و سلامت مردم وارد کردند و به شرایط کاملا متفاوت واحدهای سی سی آر در پتروشیمی ها و پالایشگاه ها بهایی ندادند.
ببینید، شرایط واحد سی سی آر در پتروشیمی ها کاملا متفاوت از شرایط واحد سی سی آر در پالایشگاهها از جمله پالایشگاه ستاره خلیج فارس است. به این صورت که در واحد آروماتیک پتروشیمی هدف تولید آروماتیک هایی با بنزن، تولوئن، زایلین و به طور کل آروماتیک های سنگین است و تعداد راکتورها در این واحدها بسته به شرایط تولید از 4 عدد به بالاست، اما در پالایشگاهی از قبیل ستاره خلیج فارس، چون هدف، تولید بنزین با کیفیت و با استاندارد بالاست، اولا تعداد راکتورها از سه عدد تجاوز نمی کند، ثانیا محصول نهایی بنزین با شرایط استاندارد تولید می شود.
همکاران محترم تصمیم‌گیر در حوزه سوخت در آن دوره، برای اینکه عدد اکتان بنزین را بالا ببرند، ریفورمیت تحویلی از پتروشیمی ها را که دارای آروماتیک 83 تا 85 درصد بود با نفتای سنگین پالایشگاه مخلوط می کردند که نتیجه آن یک هیدروکربن با آروماتیک و بنزن بالا می شد که فقط مشخصه عدد اکتان بنزین آنهم به صورت تخفیفی داشت و چون واحدهای تصفیه گوگرد در آن زمان در همه پالایشگاه‌ها نبود یا ظرفیت بالایی نداشت، تمام این محصول نمی توانست گوگرد زدایی شود، نهایتا هیدروکربنی به عنوان بنزین به جایگاه های کشور ارسال می شد که آروماتیک بسیار بالاتر از حد استاندارد، گوگرد بسیار بالا، بنزن بالا و اکتان نه چندان بالا را دارا بود.
 
شما در آن زمان در اجرای طرح دخیل بودید؟
خیر، از بنده برای اجرا یا نظارت بر آن درخواست نشد.
 
شما چطور متوجه شدید که این طرح شما ناقص یا اشتباه به اجرا درآمده است؟
زمانی که رسانه ها به طور وسیع به مقوله آلودگی های بنزینی پرداختند، آقای جلیل سالاری به دلیل اینکه آگاهی و اشراف کامل نداشتند همان فرایند ناقص را در رسانه ها توضیح دادند. سپس آزمایشگاه ها نیز وجود این مولفه های خطرناک را در بنزین ها شناسایی کردند. بنده پرس و جو کردم و متوجه شدم که طرح به صورت اشتباه در حال اجراست.
 
آیا در آن زمان سعی کردید که در جلوگیری از این اجرای این طرح اقدامی انجام دهید؟
من در آن زمان همانند الان یک کارمند معمولی وزارت نفت بودم که نمی توانستم ورود کنم.
 
آیا شما از نتیجه طرح اولیه خودتان که منجر به تولید بنزین با کیفیت می شد، مطمئن بودید؟
بله، این طرح به صورت پایلوت و به دستور مهندس نوذری وزیر نفت آن زمان، در سال 1386 در پتروشیمی بوعلی سینا به اجرا درآمد و نمونه اخذ شده بنزین آن برای تایید به پالایشگاه شیراز ارسال شد. طرح بنده اگر در سه مجتمع پتروشیمی که نام بردم اجرا می شد، حدود 20 میلیون لیتر بنزین با مشخصات قابل قبول تولید می کرد و قابلیت ارسال مستقیم به جایگاه های سوخت را داشت ولی درعوض امکان تولید هیچ محصول پتروشیمی دیگری در آن واحدها وجود نداشت. اما طرح ناقص حدود 8 تا 9 میلیون لیتر بنزین آلوده تولید می کرد و نیمی دیگر به تولید محصول پتروشیمی اختصاص یافته بود، این یعنی این میزان بنزین نیز با مولفه های بسیار خطرناک برای سلامت و جان مردم تولید شده است.
 
آیا طرح شما با خصوصیاتی که عنوان می کنید، به ثبت رسیده است؟
بله، این طرح در سال 86 در سامانه مربوطه ثبت اختراع شده و مالکیت آن به بنده و شرکت ملی صنایع پتروشیمی بطور مشترک تعلق دارد.