عادت خطرناکی به نام آلودگی هوا

 " آلودگی هوا تا دوشنبه ادامه دارد " ؛‌ " هوای کلانشهرها به دلیل وارونگی هوا به شدت آلوده است "؛‌" باز هم تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا"؛‌ " ایست قلبی در تهران سه برابر شد "...
این ها جملاتی هستند که تبدیل به تیتر یک روزنامه های کشور شده است و مردم کلانشهرهای ایران به شنیدن یا خواندن آنها در روزنامه ها و فضای مجازی عادت کرده اند و همین عادت کردن به آنچه که به شدت برای سلامتی افراد و کودکان مضر است می­تواند فاجعه ایی زیست محیطی را رقم بزند.
عمق خطر آلودگی هوا را می­توان در کوتاه تر شدن تنفس بیماران قلبی و ریوی ،‌چشمان قرمز و بیماریهای عفونی ریوی کودکان و لایه ی سیاهرنگی که شهروندان کلانشهرها بعد از اتمام ساعات کاری در فضای باز روی پوست خود مشاهده می­کنند متوجه شد .
آلودگی هوا سالانه مسبب بیماری و مرگ افراد زیادی در جامعه است و شامل مواد مضری همچون مونو اکسید کربن (‌co) ،‌اکسیدهای ازت (Nox) ،‌تمامی هیدروکربن ها (THC) یا ترکیبات آلی فرار (VOC) ،‌اکسیدهای گوگرد (SOX) و به طور عمده 2So ،‌تمامی ذرات معلق (TSP)‌،‌سرب (Pb) و ازن (O3) است . اما دلیل تجمع و ماندگاری این آلاینده های خطرناک در هوای کلانشهرها چیست ؟ تغییرات دمای هوا عموما در فصول سرد سال عامل اصلی برای ماندگاری و پایداری این آلاینده ها در جو و نزدیکی سطح زمین یعنی در محدوده ی زندگی و تنفس انسانهاست و توده ی هوای آلوده که حاصل احتراق موتور خودروها و صنایع آلاینده در نزدیکی شهرهاست به طور ثابت و بدون جابجایی روی شهر باقی می­ماند و تا پایان روز که فعالیت های انسانی در سطح شهر ادامه دارد به مرور به آن افزوده می­شود . اما آیا به طور واقعی پدیده های جوی مقصر اصلی تشکیل این ابر مسموم هستند ؟ قطعا خیر،‌ فقدان جابجایی هوا فقط به غلظت آلاینده ها دامن می­زند .استاندارد نبودن خودروها،‌ استاندارد نبودن بنزین و مواد سوختی ،‌ مستهلک بودن و عدم استفاده از فیلتر در صنایع و عدم رعایت قوانین زیست محیطی موجبات تشکیل این توده ی مسموم را می­دهد و جابجایی هوا تنها می­تواند به صورت طبیعی آلودگی ها را از محیط  تشکیل آن ، دور کند .همچنین راهکارهای کوتاه مدتی که برای فرار از آلودگی هوا در نظر گرفته می­شود مانند تعطیلی مدارس و طرح های  زوج و فرد فقط از لحاظ اقتصادی ضررهای هنگفتی برای کشور به دنبال خواهد داشت .
 
با توجه به اینکه قسمت عمده ی آلودگی هوا به خودروها تعلق دارد از این نظر تحت تاثیر چند شاخص مهم قرار دارد که به ترتیب اهمیت می­توان به آنها اشاره کرد : جمعیت کلانشهر ،‌تعداد خودروها ، ‌کیفیت و استاندارد خودرو ، ‌کیفیت و استاندارد سوخت .
وقتی شهر به طور اجتناب ناپذیری تحت کنترل فاکتور جمعیت رو به گسترش است و برای جابجایی شهروندان نیاز به خودرو است پس مصرف سوخت نیز تابعی از این نیاز اجتماع امروز است . اما اینکه چرا در حال حاضر به مشکل بزرگ آلودگی هوا برخورده­ایم دلیل بزرگی به نام عدم مدیریت را در پس صحنه دارد به این معنی که ناوگان حمل و نقل عمومی پاسخگوی همه ی نیاز جامعه نیست و هنوز هم شهروندان زیادی هستند که ترجیح می­دهند بوسیله ی خودروی شخصی خود تردد کنند زیرا دسترسی و کنترل آن تا مسیر مورد نظر آسانتر از حمل و نقل عمومی در کشور ماست . در سالهای اخیر وامهای کلان در جهت حمایت از خودروسازان  به مردمی که از حمل و نقل عمومی ناامید شده بودند  با استقبال مواجه شد و مردم عادی بدون در نظر گرفتن عواقب زیست محیطی راندن خودروهای بی کیفیت به  فربه شدن غول آلودگی هوا کمک بسیاری کردند.
دومین مسئله شهرسازی و چیدمان المان های آن است که مجال پیاده روی و دوچرخه سواری را از کسانی که واقعا تمایل به استفاده از آن را دارند می­گیرد چون در عمل فضاسازی شهری ‌کلانشهرها فاقد مسیرهای تردد امن دوچرخه سواران است . البته در فضایی که انباشته از مواد آلاینده است ، ورزشی هوازی چون دوچرخه سواری که تنفس انسان را از حالت سطحی به حالت عمیق تبدیل می­کند و بالتبع آلاینده های زیادی را وارد مجاری تنفسی شخص دوچرخه سوار می­کند عملا یک رویاست . اینکه منتظر وزش باد یا بارش باران باشیم نیز نشانه ی انفعال مدیران شهری در برابر مشکلات زیست محیطی بسیار بزرگ و عمیقی همچون آلودگی هواست  . آستانه تحمل ظرفیت محیط زیست کلانشهرها  به شدت رو به کاهش است و دیگر بار اضافه ی آلاینده ها را بر شانه های خود برنمی­تابد و این مهم واکنش قاطعانه ایی را از سوی مردم برای حرکت به سمت انسان محوری در کلانشهرها می­طلبد .اما با پیاده شدن مدیران شهری از خودروهای خود و ترویج فرهنگ دوچرخه محوری و انسان محوری به صورت عملی می­توان کم کم با جلب  اعتماد عمومی مردم فرهنگ آن را جایگزین خودرو محوری در شهرها کرد .
اجرای طرح هایی همچون تغییر المان های شهری به نفع دوچرخه سواری و پیاده روی و گسترش حمل و نقل عمومی زمانبر است اما در نهایت همچون کشورهای پیشرفته دنیا که در حال حرکت به سمت مسافرت های سبز هستند ایران نیز به همان سمت و سو خواهد رفت .
گزارش :ساغر شمسی