آموزش عالی مجازی، نیاز امروز

در میان آموزش عمومی و آموزش عالی، آموزش عالی معرف نوع مهمی از سرمايه­گذاری در منابع انسانی است که با فراهم­آوری و ارتقای دانش و مهارت مورد نياز فراگيران، به توسعه پايدار کمک مي­کند. آموزش عالی به­عنوان نمادی از فرهنگ ، نقش بسيار مهمی در پويايی و پایداری عناصر فرهنگی جامعه بر عهده دارد و با عملکرد مطلوب خود می تواند بخش اعظمی از توسعه را امکان پذیر نماید. پايداری در آموزش عالی به معنای تربيت یادگیرندگان به گونه‌ای است که بتوانند برای يک تا دو نسل پاسخگوی نيازهای متغير آينده باشند و هميشه موقعيت خودشان را به عنوان پيشتاز  در جامعه حفظ نمايند.
یکی از اهداف سند چشم انداز کشور در افق بیست ساله، دستیابی به جایگاه برتر علمی در سطح منطقه و خاورمیانه با تأکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم است. در این راستا، دانشگاه ها به عنوان یکی از قوی ترین بسترهای تولید علم و دانش، نقش موثری بر عهده دارند. برای دست یابی به این هدف نیاز است که آموزش عالی توسعه ای همه جانبه در تمامی ابعاد و اشکال خود داشته باشد و با به روز آوری و همگامی با دانش درون مرزی و فرامرزی مسیر تعالی و رشد را طی نماید.
ارزش ها ، باور ها و رفتار افراد -که به نام  فرهنگ شکل و رسم پیدا می کنند- را می توان با استفاده از آموزش تحت تأثير قرار داد و در جهت مورد نظر اصلاح نمود. بدین ترتیب آموزش ابزاري است كه با استفاده از آن مي توان ابعاد گوناگون توسعه پايدار را که ریشه در فرهنگ جامعه دارند ،در جهت تحقق اصلاح نمود.
حال با ظهور واژه  پایداری واهمیت آن در توسعه جوامع و مسئولیتی که بر دوش آموزش نهاده شده،  نظام های آموزش عالی نیز باید ساختارهای خود را با این شرایط منطبق نموده وعلاوه بر اصلاحات در برنامه درسی و اقدامات  پژوهشی تغییراتی بنیادین را اعمال نمایند .
با توصیف جهانی توسعه پایدار و خیز جوامع بین المللی برای رسیدن به آن، می توان نتیجه گرفت ، در کشور ما با نظر به شرایط موجود،آموزش عالی باید با روندی تندتر از اکنون خود در این مسیر قدم بر دارد و خود را به شاخص های پایداری نزدیکتر نماید. در این مجال سعی بر آن است تا با نگاهی اجمالی تنها یک مقوله  از ابعاد مطرح شده در این مسیر –آموزش عالی برخط(مجازی) - را مورد بررسی قرارداد.
امروزه فناوری ارتباطات و اطلاعات توانسته است ،در مدت زمان كوتاهی كه از پیدایش آن می‌گذرد، تغییرات فراوانی را در نحوه زندگی بشر به وجود آورد. یكی از بسترهایی كه سهم عمده‌ای از این تغییرات را به خود اختصاص داده است آموزش است. آموزش‌های مبتنی بر فناوری های نوین و اینترنت، با تغییرات بنیادینی كه در مفاهیم آموزش سنتی ایجاد كرده ، توانسته است بسیاری از ناكارآمدی‌های نظام ‌های سنتی آموزشی را رفع كرده و دگرگونی‌های اساسی را درشیوه ی ارائه آموزش و دانش آفريني به وجود آورد.
زندگی در عصر اطلاعات موقعیتی فراهم ساخته است که بخشی از یادگیرندگان به مؤسسات یاددهنده مجازی و برخط  روی می آورند و با توجه به امکانات فناوری فراوانی که  در اختیار یادگیرندگان قرار دارد ، آنهارا به سوی”خودآموزی“ و ”یادگیری مستقل “ سوق می دهد . به عبارت دیگر، به جای آنکه مطالب مورد نیاز خود را ازطریق تدریس معلم در کلاس درس یاد بگیرند ، خودشان باید ازمنابع متنوع بیاموزند .  در این میان، ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات - استفاده از رایانه های چندرسانه ای - فرصت قابل اعتنایی است که در اختیار استادان قرار گرفته تا بتوانند فرایند یاددهی- یادگیری را به نحو مؤثر و کارآمد سازماندهی نموده و اجرای صحیح الگوهای تدریس را، که از قبل وجود دارند،تقویت و تسهیل نمایند.
يادگيري در هر زمان و مكان ، يادگيري فردي در كنار يادگيري مشاركتي، تعيين سرعت و روند آموزش با توجه به نيازهاي فردي، صرفه جويي در زمان و در هزينه ، امكان آموزش و يادگيري تعاملی  برای عموم افراد، حفظ منابع وکاهش آلودگی هاي محیطی و صوتی و....از جمله مواردی است که سبب شده تا آموزش عالی برخط با انبوهی از یادگیرندگان علاقمند روبه رو گردد.اما آنچه که نیاز است،دسترسی و برابری در آموزش برای تمامی یادگیرندگان در کشور می باشد. يكي از شاخص هاي پيشرفت اجتماعي، آموزش و چگونگي بهره مندي از آن مي باشد. بر همين اساس كشورها در صدد ايجاد فرصت هاي برابر دسترسي همگان به آموزش هستند.
باوجود حمایت ها وپیشرفت های زیادی که در زمینه آموزش و فناوری رخ داده ، هنوز نابرابری در امر آموزش بالاخص آموزش عالی وجود دارد و شکاف دیجیتالی قابل لمسی در ایران حس می شود که این شکاف برای تحقق توسعه پایدار مشکل ساز به نظر می رسد.با افزایش روزمره تقاضای ورود به آموزش عالی نیاز به حضور آموزش عالی باز و برخطی که تامین کننده برابری و دسترسی وتضمین کننده کیفیت یادگیری باشد بیش از پیش نیاز می باشد.
پس از ظهور جنبش جهانی "آموزش برای همه" در سال 1990م نشست های زیادی با این مضمون برگزار شد که در هر کدام ابعاد جدیدی از اهمیت آموزش و نقش آن در پایداری توسعه جوامع آشکار گردید.با توجه به خروجی این نشست ها و دوره زمانی15 ساله ای (2015-2030) که برای پاسخگویی به دسترسی، برابری و تضمین کیفیت آموزش عالی در نظر گرفته شده است  وهمچنین اهمیت نقش آموزش عالی در تحقق توسعه پایدار، لازم به نظر می رسد،  دولت به تدوین سیاست های اثربخش و دستورالعمل  ها ی مطلوب برای حمایت از نظام های آموزش عالی باز، برخط و انعطاف پذیر، مبتنی بر اصول برابری برای تمام سطوح آموزشی عالی، بپردازد و همراه  با نهادهای آموزش عالی اولویت لازم را در بسترسازی زیرساخت ها و استفاده از رویکردهای نوین علم و هنر یاددهی – یادگیری(پداگوژی) قائل شده و استفاده از امکانات بالقوه دیجیتال را برای دانشجویان امکان پذیر نماید.
گزارش : زهرا علی اکبری