تناقضات عصر تغییرات ناگهانی در عربستان

رضا شاه در تاریخ معاصر ایران بیش از هر چیز به انجام تغییرات ناگهانی در عناصر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه شهره است؛ حالا به نظر می‌رسد که 92 سال پس از ایجاد سلسله پهلوی، «رضا شاهی» در عربستان ظهور کرده است که اگرچه هنوز به تخت سلطنت نرسیده، اما در قامت ولیعهد، انجام تغییرات ناگهانی اجتماعی را آغاز کرده است. «رضا شاه» عربی تنها 32 سال سن دارد و در آخرین حرکت مجوز ورود زنان به استادیوم‌های ورزشی را نیز صادر کرده است.
به گزارش مردم‌سالاری آنلاین، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان همزمان با این که خود را آماده می‌کند تا بر کرسی پادشاهی پدر تکیه بزند، انجام یک سلسله تغییرات عمیق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را آغاز کرده است. تغییرات محمد بن سلمان که خود وی آن را «اصلاحات اجتماعی و اقتصادی» می‌نامد، از حیث ناگهانی و به یکباره انجام شدن‌شان، بیش از هر چیز که به تغییراتی شباهت دارد که آتاتورک در ترکیه پس از جنگ جهانی اول و رضا شاه در ایرانِ پس از سقوط سلسله قاجار، آن‌ها را عملیاتی کردند.
رضا شاه مردان را مجبور کرد تا کلاه پهلوی بر سر کنند، زنان را به کشف حجاب مجبور ساخت و پوشیدن چادر، روبنده و روسری را ممنوع اعلام کرد، ثبت اسناد، ثبت احوال و خدمت وظیفه اجباری را پایه‌ریزی کرد و راه‌آهن سراسری، فرودگاه و رادیو را به ایران آورد. حالا محمد بن سلمان در کشوری که از حیث مذهبی، وهابیت اولترامحافظه‌کار حاکم است، به زنان اجازه رانندگی و حضور در استادیوم‌ها داده است. زنان از ابتدای سال بعد می‌توانند در سه ورزشگاه ریاض، جده و دمام حضور یابند.
برای این که بدانید جامعه عربستان تا چه میزان محافظه‌کار است کافی است به این موضوع اشاره کنیم که هیچ سینما و سالن تئاتری در عربستان وجود ندارد، مگر یک سینما در شهر الخبر (در شرق عربستان، چسبیده به بحرین) که آن هم مستندهای خارجی پخش می‌کند. صنعت سینما در عربستان تقریباً وجود خارجی ندارد و همین چند سال پیش یک کارگردان در این کشور ترور شد. یک کاربر عربستانی با اشاره به اقدامات محمد بن سلمان در توئیتی نوشته است: «اول رانندگی زنان، حالا استادیوم‌ها. حرکت بعدی چیست؟ کلوب‌های شبانه». و به راستی نیز محمد بن سلمان ممکن است گام به گام تمام این محدودیت‌ها را لغو کند!
محمد بن سلمان دو هدف متفاوت را از «برنامه اصلاحات» خود دنبال می‌کند: اولاً او می‌خواهد در بعد اجتماعی-فرهنگی از نفوذ وهابیت و خوانش افراط‌گرایانه از اسلام در عربستان سعودی بکاهد و پایه‌های قدرت وهابیت را رفته رفته از بین ببرد. از دهه 80 میلادی به بعد قدرت وهابیت در عربستان رو به افزایش گذاشت و محمد بن سلمان کار ساده‌ای در این حوزه ندارد. در این میان، امید ولیعهد جوان عرب به جوانان عربستانی است که بخش اعظم جامعه این کشور را تشکیل می‌دهند و با آشنایی با دنیای مدرن، نیازهای مدرنی نیز پیدا کرده‌اند. بیش از نیمی از جمعیت عربستان زیر 25 سال سن دارند و محمد بن سلمان با این اقدامات خود قصد دارد بخش بزرگی از این جوانان را به متحدان خود تبدیل کند. محمد بن سلمان صراحتاً گفته است که قصد دارد کاری کند که «اسلام میانه‌رو» بر عربستان حکومت کند.
هدف دوم محمد بن سلمان، کاهش وابستگی اقتصادی به نفت است. او یک سلسله «اصلاحات اقتصادی» را در دستور کار قرار داده که مهم‌ترین بخش آن خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی عربستان، به ویژه خصوصی‌سازی شرکت نفت این کشور «آرامکو سعودی» است. اما خصوصی‌سازی گسترده و فروش اموال دولتی تنها برنامه ولیعهد جوان سعودی نیست. او چشم‌اندازی به نام «چشم‌انداز 2030» تدوین کرده که یک سلسله «اصلاحات اقتصادی» عمیق را دربر می‌گیرد. در عربستان تا همین اواخر خبری از عوارض شهرداری و مالیات نبوده است. اما دولت، اخذ عوارض شهرداری را آغاز کرده و به زودی قصد دارد برنامه اخذ مالیات بر ارزش افزوده را نیز دنبال کند. اقتصاد عربستان تاکنون هیچ‌گونه اتکایی به مالیات نداشته و تنها موتور محرکه این اقتصاد، درآمدهای نفتی بوده است. محمد بن سلمان قصد دارد به شیوه‌های مختلف، درآمدهای غیرنفتی دولت را افزایش دهد تا بدین‌ترتیب «انقلاب اقتصادی» وی محقق و اقتصاد عربستان از دام نفت رهایی یابد. سقوط قیمت نفت، کسری بودجه عظیم عربستان در سال‌های گذشته را در پی داشته و حالا محمد بن سلمان به نوعی سرنوشت خود را به انجام این اصلاحات اقتصادی گره زده است.
محمد بن سلمان، قطع یارانه‌ حامل‌های انرژی را در دستور کار قرار داده و اعلام کرده که اقشار ضعیف برای دریافت یارانه نقدی، ثبت نام کنند. او قیمت مواد خام تحویلی به بنگاه‌های اقتصادی، نظیر نرخ خوراک گازی مجتمع‌های پتروشیمی، را افزایش داده و اعلام کرده که یارانه این اقلام حذف خواهد شد. این اقدامات در جامعه‌ای که به پرداخت عوارض، مالیات و تعرفه گمرکی عادت ندارد و سالیان سال پذیرفته که در ازای نداشتن آزادی سیاسی، از این خدمات و حقوق رفاهی برخوردار باشد، می‌تواند نتایج پیش‌بینی نشده‌ای در پی داشته باشد. محمد بن سلمان قصد دارد طی چند سال این حقوق و خدمات رفاهی را قطع کرده یا به شدت کاهش دهد اما برنامه برای اعطای آزادی‌های سیاسی ندارد.
این تناقض ممکن است باعث شود تا فرجام خوبی در انتظار «رضا شاه» سعودی‌ها نباشد. او ممکن است در این روند هم حمایت بخش محافظه‌کار جامعه عربستان و هم در درزامدت حمایت جامعه جوان این کشور را از دست دهد و در نهایت، هیچ عنصری، جز پلیس، دستگاه امنیتی و ارتش، برای تکیه‌گاه نداشته باشد. بعید است در طولانی مدت، اعطای حق رانندگی، حضور در استادیوم‌ها یا حتی اعطای مجوز فعالیت به سینماها و کافی‌شاپ‌ها، بتواند باعث شود تا جامعه جوان عربستان، حق مشارکت سیاسی را فراموش کند.