بازی خطرناک باکو با ژئوپليتيک قفقاز

گروه ديپلماسي - علي ودايع: وضعيت قره‌باغ به يک مساله لاينحل تبديل شده‌است. منابع خبري محلي گفته‌اند که باکو آماده تهاجم عليه مردم محلي و مواضع ارمنستان در اين منطقه شده‌است. در اين ميان، تهران با صراحت مي‌گويد که «اجازه تغييرات ژئوپليتيکي» در منطقه را نخواهد داد. نکته اينجاست که باکو به هرقيمتي مي‌خواهد کريدور لاچين را تصاحب کند؛برهمين اساس از دسامبر 2022 تمام راه‌هاي دسترسي مردم اين منطقه قطع شده‌است. اوضاع آنچنان وخيم است که برخي تعبير به قحطي مرگبار مي‌کنند.  اين فاجعه انساني نشانه يک تغيير قدرت در قفقاز جنوبي به نفع آذربايجان و متحدش ترکيه است.
به گزارش مردم سالاری آنلاین ،از زمان پيروزي بر ارمنستان طي جنگ دوم قره باغ در پاييز 2020، آذربايجان دستور کار آينده منطقه مورد مناقشه را تعيين کرده است. به نوشته دي‌سايت،روسيه که به طور سنتي قدرت پشتيبان ارمنستان و ضامن توافق آتش‌بس 2020 بوده، از فوريه 2022 به دليل جنگ عليه اوکراين تضعيف شده و تا حد زيادي ارتش حرفه اي خود را با سربازان وظيفه در پايگاه‌هاي نظامي ارمنستان و حدود 2000 نيروي حافظ صلح جايگزين کرده است. آذربايجاني‌ها بارها پاسخگويي اين نيروهاي حافظ صلح روس را که در سطح بين‌‌المللي به رسميت شناخته نشده‌اند، آزمايش کرده و حوزه نفوذ خود را گسترش داده اند.
همزمان، منافع روسيه در قفقاز جنوبي در نتيجه جنگ تجاوزکارانه عليه اوکراين و تحريم‌هاي غرب در حال تغيير است: روسيه به مسيرهاي تجاري جايگزين مانند کريدور شمال – جنوب از طريق آذربايجان به سمت ايران و هند و ترکيه به عنوان يک کشور کليدي در دور زدن تحريم‌هاي غرب نياز دارد. اين امر به نوبه خود موضع مذاکره آذربايجان و ترکيه را در برابر روسيه تقويت مي‌کند. ترکيه متحد نزديک آذربايجان در تحويل تسليحات و آموزش نظامي است و روابط اقتصادي نزديکي با هم دارند. آذربايجان نيز يکي از تامين کنندگان مهم گاز ترکيه است. اردوغان مي‌خواهد نقش بيشتري در قفقاز جنوبي ايفا کرده و از ضعف پوتين براي گسترش نفوذ خود استفاده مي‌کند. يک حساب و کتاب ساده نشان مي‌دهد که ، ارمنستان که از نظر نظامي در مقايسه با آذربايجان يک بازنده با تلفات انساني سنگين است. اين کشور ديگر نمي‌تواند به تضمين‌هاي امنيتي مسکو نيز تکيه کند. در اين ميان، مشخص شده که در هنگام حمله نظاميان آذربايجان به منطقه قره باغ کوهستاني بايد توافقاتي بين روسيه و آذربايجان وجود داشته باشد، زيرا نيروهاي روسي هميشه به موقع عقب نشيني مي‌کنند و هيچ کاري در برابر محاصره کريدور لاچين انجام نمي‌دهند.
تماس فوري ايروان با تهران
«حسين اميرعبداللهيان» وزيرامورخارجه ايران هفته گذشته در جريان ديدار با «هاکان فيدان» وزيرخارجه ترکيه بر مخالفت ايران با هرگونه تغييرات ژئوپليتيکي در منطقه آسياي ميانه و قره‌باغ تاکيد کرد. در همين راستا و باتوجه به تشديد احتمال تهاجم باکو عليه مردم لانچين ، نخست‌وزير ارمنستان در تماس تلفني ظهر ديروز با رئيس جمهوري ايران از تمايل خود براي گفت‌وگوي فوري با رئيس جمهوري آذربايجان براي کاهش تنش‌ها خبر داد.
«سيد ابراهيم رئيسي»  در واکنش به گزارش «نيکول پاشينيان» از آخرين تحولات منطقه قفقاز، ضمن اعلام مجدد مخالفت جدي جمهوري اسلامي ايران با هرگونه تشنج و نيز تغيير در مرزهاي تاريخي منطقه، بر آمادگي کشورمان به عنوان همسايه‌اي قدرتمند، براي ايفاي نقش موثر در جلوگيري از درگيري جديد و هرگونه تغيير در ژئوپلتيک منطقه تاکيد کرد.
وي با اعلام حمايت جمهوري اسلامي ايران از تماميت ارضي تمام کشورهاي منطقه گفت: معتقديم مسائل منطقه بايد با گفتگو ميان کشورهاي منطقه حل و فصل شده و به طور جدي مخالف باز شدن پاي کشورهاي بيگانه به منطقه قفقاز هستيم. ايران آمادگي دارد نقش خود را براي کمک به حل و فصل مسائل از طريق گفتگوهاي ديپلماتيک ايفا نمايد.
رئيس‌جمهوري در بخش ديگري از اين مکالمه تلفني، از گزارش نخست وزير ارمنستان درباره روند مطلوب پيشرفت همکاري‌هاي اقتصادي و اجراي توافقات فيمابين ابراز خرسندي و آمادگي کشورمان را براي گسترش بيش از پيش تعاملات اقتصادي و تجاري و تسريع در اجراي توافقات با ارمنستان اعلام کرد.
نقشه علي‌اف براي دل اردوغان
وضعيت آرايش نظامي ارتش جمهوري آذربايجان نزديکي استان «سيونيک» ارمنستان، قره‌باغ و مرزهاي ارمنستان نشان مي‌دهد که شيپور جنگ به صدا در آمده‌است.آنچه که امروز مي‌بينيم با قطع دسترسي مردم ارمني لاچين قابل پيش بيني بود. باکو در چارچوب کريدور توراني ترکيه ناچار به تصرف زنگزور است. ترکيه که تمام قد از باکو حمايت مي‌کند، از طريق نخجوان به ديگر کشورهاي منطقه متصل مي‌شود اما با ايجاد اين دالان، ارتباط مستقيم ميان ارمنستان و ايران به طور کامل قطع مي‌شود و تهران با اين درخواست غيرقانوني جمهوري آذربايجان به‌شدت مخالف است و بارها در اين‌باره هشدار داده است.
برهم خوردن موازنه قدرت در آسياي ميانه به دليل درگيري روسيه در جنگ اوکراين محرک اصلي باکو براي تهاجم است. اگر بگوييم روسيه در ماجراي حمله 2022 زير ضربه غيرمستقيم ترکيه رفت ؛ اشتباه نگفته‌ايم. ارمني‌ها به روسيه همواره نگاه پدر داشته‌اند اما کرملين هيچ اقدامي در ممانعت از تهاجم آذربايجان از خود نشان نداد. اين اتفاق قدرت غرب‌گرايان ايروان که منتقد مسکو هستند را افزايش داد.
 باکو همچنين گمان مي‌کند که ايران به دليل دغدغه‌هاي داخلي جمهوري اسلامي در آستانه 25 شهريور قدرت عمل کمتري خواهد داشت اما اين يک گاف محاسباتي مطلق است. شايد بتوان گفت که پيام‌هاي آشکار و پنهان تهران عليه هرگونه تغييرات ژئوپليتيکي تنها عامل بازدارنده باکو تا امروز بوده‌است. جمهوري باکو حساب و کتاب ويژه‌اي روي گسل قوميتي و اغتشاش در ايران بازکرده‌است تا فکر ايران از مساله قره‌باغ منحرف شود.
احداث کنسولگري در «قاپان» مرکز سيونيک ارمنستان درحقيقت يک پيام سخت ديپلماتيک به باکو بود که تهران نگاه حياتي به اين منطقه دارد. البته حضور مستشاران نظامي اسرائيلي واحتمالا استفاده از مزدوران تکفيري سوري هم اقداماتي در جهت تقابل جمهوري اسلامي طلقي مي‌شود. گفته مي‌شود که اگرچه استقرار گسترده نيروهاي زرهي و نظامي جمهوري آذربايجان در لبه مرزي با ايران و  ارمنستان انجام شده‌است اما احتمال وجود دارد که  اشغال جنوب ارمنستان از ناحيه جرموک و شمال استان سيونيک انجام شود .باکو اگرچه توانايي استفاده از موشک و پهپاد تهاجمي عليه ارمنستان را دارد اما در تنش يا برخورد نظامي ، ايران هم حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارد. سايت رگنيوم روسيه مي‌نويسد، «باکو تنها به يک شرط مي‌تواند در مورد عمليات نظامي تمام عيار در سيونيک به تصميم گيري برسد. اين شرط سرعت است. اگر در مدت کوتاهي منطقه سيونيک به اشغال نظاميان باکو درآيد، ايران با يک رويداد از قبل محقق شده مواجه خواهد شد و شايد ديگر واکنش تندي از سوي تهران وجود نداشته باشد. اين امکان وجود دارد که آنکارا و باکو دقيقاً براي اين سناريو – يک حمله رعدآسا – آماده شوند.»
نوع روابط در هم تنيده تهران و آنکارا فعلا اصلي‌ترين ضامن صلح در منطقه است. نه ايران و نه ترکيه تمايلي به تنش نظامي يا حتي ديپلماتيک با يکديگر ندارند اما باکو هم بازي خودش را دارد.  موفقيت باکو منجر به تغيير «معادلات انرژي، معادلات ترانزيتي، ترويج پان‌تورانيسم و توسعه ناتو به‌هارتلند قفقاز و آسياي مرکزي» خواهد شد. نکته حساسيت برانگيز اينجاست که باکو سراغ روياي آذربايجان جنوبي (استان‌هاي اردبيل،آذربايجان شرقي،آذربايجان غربي،زنجان)خواهد رفت.