مذاکره با همسایگان درباره ریزگردها

گروه سیاسی – جواد سازگار: گرد و غباری که چند سالی است استان‌های جنوب و غربی ایران را در برگرفته و نفس کشیدن را در این استان‌ها دشوار کرده بالاخره در نیمه فروردین امسال به تهران رسید و یکباره اعلام شد که شرایط پایتخت در وضعیت «نارنجی» از نظر آلودگی هوا قرار گرفته است؛ اتفاقی که از آن روز تا به حال که یک و ماه و نیم می‌گذرد همچنان ادامه دارد و نه تنها پایتخت که بیشتر مناطق ایران را در برگرفته است و باعث شده روزهای تعطیل بسیاری رقم بخورد.
در عموم این روزها در برخی از مناطق تهران حدود ۴۰۰ و حتی ۵۰۰ اعلام شد که برای همه گروه‌ها ناسالم و خطرناک است! بر اساس شاخص اندازه گیری آلودگی هوا بر اساس استاندارد EPA وضعیت هوا این‌گونه تعریف می‌شوند: ۰تا ۵۰ پاک، ۵۱تا ۱۰۰ سالم، ۱۰۱تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای همه، ۲۰۰ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم، ۳۰۰ تا ۵۰۰ خطرناک.
گرد و غباری که باعث چنین وضعیتی شده، بر اساس آنچه معاون اداره کل هواشناسی استان تهران در روزهای آغازین این اتفاق تشریح کرد در کشور عراق تشکیل می‌شود و به ایران منتقل می‌شود، داستانی که البته چیزی نیست که یک شبه اتفاق افتاده باشد؛ این موضوع حداقل در چهار سال گذشته گاه و بیگاه استان‌های جنوب غربی کشور ار به شدت درگیر می‌کرد. یکی از علل این وضعیت، همچنان که بسیاری از فعالان محیط زیست نسبت به آن هشدار داده بودند سد سازی ترکیه روی رودخانه‌های دجله و فرات است. این موضوع نزدیک به دو دهه است که با شدت ادامه دارد و متاسفانه از طرف مقامات ایرانی هم چندان توجهی به آن نشده است.
مهمترین اتفاق در این خصوص افتتاح سد «ایلیسو» بر روی رود دجله توسط رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در آبان ماه سال گدشته بود. رسانه‌های ایرانی حداقل پنج سال پیش هشدار داده بودند که با توجه به مرزی بودن این سد در جنوب شرق ترکیه و احداث آن بر روی رود دجله که به خاک عراق سرازیر می‌شود و محیط زیست کشور ایران را نیز به خود وابسته کرده، این موضوع برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. دجله مستقیماً از ترکیه وارد عراق می‌شود و عراق را آبیاری می‌کند و سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد. ساخت سد ایلیسو بر روی دجله از ورود 56 درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری می‌کند که در نتیجه باید منتظر مرگ قریب الوقوع تالاب هورالعظیم و یک فاجعه بزرگ زیست محیطی در ایران بود.
محمد درویش فعال و پژوهشگر محیط زیست کشورمان در شهریور 1395 هشدار داده بود: سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات، تمام آب این دو رودخانه را می‌گیرند. خشک شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه درگیری استان‌های غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسأله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
وی که در آن زمان مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی‌سازمان حفاظت محیط زیست بود، ادامه داد: نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران، از دیگر آسیب‌های جبران‌ ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سدهای گاپ است.
وی با تأکید بر آسیب‌های نگران‌کننده احداث سد ایلیسو در ترکیه افزود: اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تکمیل این سد جلوگیری کند.
با این همه بی تفاوتی مسئولان کشور در این خصوص عجیب و قابل پیگیری بود. توقع اینکه مسئولان پیامدهای بسیار این سد سازی در ترکیه را در نظر داشته باشند و موضوع را از طریق مجامع بین‌المللی و مذاکرات دوجانبه یا چندجانبه پیگیری کنند، وجود داشت اما هیچ اتفاقی در این خصوص نیفتاد و ترکیه با فراغ بال سد را به پایان برد و آن را افتتاح کرد و البته پس از آن هم هیچ واکنش قابل ذکری در این خصوص از سوی ایران ندید!
حالا اما خوشبختانه 7 ماه بعد از افتتاح سد ایلیسو در ترکیه، سید ابراهیم رئیسی اولین دستور خود را در این خصوص صادر کرد! وی در جلسه امروز چهارشنبه هیأت دولت «هوای پاک» را از حقوق مردم برشمرد و با اشاره به افزایش آلودگی هوا در استان‌های مختلف کشور، اظهار داشت: سلامتی مردم موضوعی حیاتی و آلودگی هوا برای مردم غیرقابل تحمل است. مردم نمی‌توانند هر روز شاهد چنین وضعیتی باشند و انتظار دارند دولت با جدیت موضوع را پیگیری کند.
رئیس جمهور بر همین اساس به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و وزیر امور خارجه مأموریت داد بدون فوت وقت، در ارتباط و سفر به کشورهای همسایه که مبدأ و منشأ آلاینده‌ها هستند، موضوع را از طریق مذاکره با آنها حل و فصل کنند.
اگرچه بارها تاکید شده که این دستورها وقتی ارزش دارد که حاصل آن مشخص شود و به قول خود رئیسی خبرها با فعل ماضی به مردم اعلام شود و در واقع نتیجه بدست آمده به مردم اعلام شود، با این حال باید گفت که همین که دولتمردان بالاخره متوجه این امر شده اند که « کشورهای همسایه که مبدأ و منشأ آلاینده‌ها هستند » و باید از انفعال دیپلماتیک در این باره خارج شد و موضوع را از طریق مذاکره با آنها حل و فصل کنند، جای خوشبختی دارد. آلودگی کار را به جایی رسانده که به قول محمد درویش، کار همه مان تمام است و در این وضعیت هر کورسویی از مذاکره در این باره، امیدوار کننده است!