زنگ خطر رونق دوباره قاچاق سوخت با کاهش تولید بنزین

زمانی نه چندان دور، بنزین پاشنه آشیل اقتصادی و سیاسی ایران بود و تحریم بنزین در مقطعی در دولت محمود احمدی نژاد موجب تولید بنزین در مجتمع های پتروشیمی و آلودگی شدید هوا شده بود. اما در دولت حسن روحانی با افتتاح پالایشگاه بزرگ ستاره خلیج فارس، نه تنها آرزوی خودکفایی در تولید بنزین تحقق یافت، بلکه ایران به یکی از مهمترین صادرکنندگان بنزین در منطقه تبدیل شد.اما به نظر می رسد که این خودکفایی با کاش تولید بنزین به خطر افتاده است.
به گزارش مردم سالاری آنلاین، پس از سخنان جلیل سالاری مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی مبنی بر اینکه در دولت قبل سوخت پیش فروش شده و پول آن دریافت شده اما سوخت به خریدار تحویل نشده است برخی از سایتها و خبرگزاری های حامی دولت رئیسی، با تیترهایی همچون «2 میلیارد لیتر سوخت گم شد» یا «خسارت 1000 میلیارد تومانی زنگنه به خزانه کشور» طوری وانمود کردند که گویی اتفاق عجیبی افتاده است. خبرگزاری اصولگرای فارس هم نوشت: بیژن زنگنه وزیر نفت دولت روحانی در سال آخر مسئولیت خود بنزین و فرآورده‌های نفتی را پیش‌فروش و پول آن را هزینه کرده است. نکته جالب درباره این ادعا این است که پول سوخت پیش فروش شده دریافت شده و از آنجا که مدارک آن در شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی موجود است، مدیرعامل این شرکت توانسته به این موضوع استناد کند. در واقع عیچ اتفاق عجیبی نیفتاده؛ سوخت پیش فروش شده، پول آن دریافت شده وسوخت که در اختیار خود شرکت پالایش و پخش است باید تحویل خریدار شود. اما چرا از روش پیش فروش استفاده شده است؟
در شرایطی که بازگشایی اعتبار اسنادی بین‌المللی برای فروش فرآورده در دوران تحریم به صورت رسمی شدنی نیست، مطمئن‌ترین راه برای فروش فرآورده به نحوی که پول آن به خزانه دولت برگردانده شود، دریافت مبلغ صورتحساب قبل از تحویل فرآورده یا دریافت ضمانتنامه معتبر است. شرکت ملی پالایش و پخش در سال ۱۳۹۹ با همین روش در حدود ۹ میلیون تن فرآورده های نفتی را با قیمتی بالاتر از فوب خلیج فارس، صادر کرده و تحویل خریداران آن داده بود. اما با روی کار آمدن دولت جدید، در این مسیر وقفه ای ایجاد شد و حالا که دولت جدید با کاهش تولید در شرکت پالایش و پخش مواجه شده است، برخی مدیران با فرار رو به جلو قصد دارند اذهان را به آن سمت معطوف کنند که چرا سوخت پیش فروش شده تحویل داده نشده است. در حالیکه مروری بر آمار و ارقام نشان می دهد کل سوخت پیش فروش شده ای که تحویل داده نشده و اتفاقا پول آن هم دریافت شده، از نظر حجمی تنها دو درصد از کل فرآورده های نفتی صادرشده در سال گذشته است. اما کاهش تولید فرآورده های نفتی شاید یکی از عوامل عدم امکان اجرای این تعهد توسط دولت جدید باشد چراکه میزان تولید فرآورده های نفتی که پیش از این 115 میلیون لیتر در روز بود به استناد سخنان جلیل سالاری معاون وزیر نفت در روز 30 آبان ماه، به 102 میلیون لیتر در روز کاهش یافته است! این موضوع در شرایطی که سال گذشته و در شرایط تحریم، فروش بنزین یکی از راه های تامین ارز مورد نیاز کشور برای خرید کالاهای اساسی از جمله داروهای کرونا و واکسن بود و در سال 1399 صادرات بنزین با حدود 3 میلیارد دلار رتبه اول صادرات کشور را به خود اختصاص داد، میتواند جایگاه صادرات بنزین را با چالش جدی مواجه کند.
اما این تنها پیامد کاهش صادرات فرآورده های نفتی نیست. تجربه نشان داده است با توقف صادرات فرآورده به کشورهای منطقه، صادرات سوخت جای خود را به قاچاق سوخت می دهد. به طوری که مصرف بنزین داخلی پس از توقف صادرات آن به یک باره رشدی نامتعارفی را تجربه کرده است. علی نقوی مدیرعامل بورس انرژی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم (۲۵مهر 1400) با اشاره به این موضوع تاکید کرد: بخشی از بنزینی که به عنوان مصرف داخلی محسوب می‌شود با توجه به عدم عرضه در مکانیزم بورس و نیاز کشورهای همسایه در حال قاچاق شدن است.
با توجه به اظهارات کارشناسان بورس انرژی میتوان نتیجه گرفت روزانه حدود ۱۶ میلیون لیتر بنزین قاچاق میشود که با در نظر گرفتن قیمت لیتری ۵۰ سنت برای بنزین و دلار ۲۸ هزار تومانی ضرری در حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان در ۶۰ روز فصل پاییز از توقف صادرات بنزین به کشور وارد شده است.
به نظر می رسد، مدیران فعلی برای پوشش ضعف مدیریت و ناتوانی خود، با فرار  به جلو اظهاراتی غیرمستند و نادرست درباره قیمت بیان می کنند. این درحالیست که قیمت فوب خلیج فارس در زمان عرضه فرآورده‌ها در بورس انرژی مشخص است و با رجوع به تابلوی بورس مشخص می شود که قیمت فرآورده‌های فروش رفته در فضای رقابتی بالاتر از قیمت‌های فوب خلیج فارس بوده است.
 
تداوم این روند، موجب می شود شبکه قاچاق سوخت از کشور که توسط عرضه‌های مستمر و منظم در بورس انرژی کشور در چند سال متلاشی شده بود دوباره رونق گرفته و فرآورده ای که صادرات آن می تواند، ارز کالاهای اساسی کشور را تامین کند دوباره به همان روزی بیفتد که قبلا افتاده بود.
مهدی رضایی