جمعه سیاه، تقلیدی ناقص و پرسود برای فروشندگان ایرانی!

گروه اقتصادی: چند سالی هست که در ایران هم به تقلید از غرب، روز جمعه سیاه یا بلک فرایدی مورد توجه فروشندگان قرار گرفته و از فروش مجازی، به فروشگاههای دیگر کشیده است؛ درحالیکه جمعه سیاه در ایران هیچ شباهتی با بلک فرایدی ندارد به جز ادعای ارائه تخفیف به خریداران! با این تفاوت که در غرب، تخفیفهای واقعی ارائه می شود و در ایران نمی توان چندان به واقعی بودن این تخفیفها اطمینان داشت!
جمعهٔ سیاه در آمریکا روز بعد از روز شکرگزاری است که عملاً آخرین جمعهٔ ماه نوامبر به‌شمار رفته و آغاز آیین خرید برای کریسمس محسوب می‌شود. جمعهٔ سیاه، یک روز تعطیل نیست، اما کارکنان اغلب ادارات و شرکتها در این روز اجازه مرخصی دارند تا به خرید سال نو بپردازند. هر چند آمریکای شمالی محل اصلی تولد این سنت است، اما همچون بسیاری از سنت‌های دیگر این منطقه، این سنت نیز به کشورهای دیگر سرایت کرده‌است. در این روز فروشگاه‌ها پیش از ساعت ۴ صبح کار خود را آغاز کرده و مردم از همان زمان برای خرید به فروشگاه هجوم می‌آورند و باید تا پیش از آغاز شب خرید کرده باشند.
 
بلک فرایدی از کجا آمده است؟!
نام جمعه سیاه در ابتدا ربطی به خرید آخر سال نداشت. در گذشته، قانونی نانوشته بین حسابداران رایج بود که در ترازنامه‌های خود، اگر صورت سود و زیان آنان منجر به ضرر می‌شد؛ از جوهر قرمز استفاده می‌کردند. استفاده از جوهر قرمز، تنها برای نمایان‌تر شدن ضرر در بیلان بود. اما اگر صورت سود و زیان به سود می‌انجامید، از جوهر مشکی استفاده می‌شد. در اوایل دهه ۶۰ میلادی، حسابداران همیشه فردای روز عید شکرگزاری، حساب‌های خود را مشکی رنگ می‌دیدند. این روز سرآغاز موج سود و خریدهای پیش از عید به حساب می‌آمد. از این رو، بین خود آن را «بلک فرایدی» به معنای جمعه مشکی نام‌گذاری کردند. در سال ۱۹۶۱، پلیس فیلادلفیا پنسیلوانیا، و راچستر نیویورک به خاطر شلوغی و ترافیک خیابان‌ها در این روز، آن را بلک فرایدی خواندند. در سال ۱۹۷۵ در روزنامه نیویورک تایمز، عبارت بلک فرایدی به‌کاربرده شد. در اینجا نیز، منظور شلوغ‌ترین روز خرید و سنگین‌ترین ترافیک جاده‌ها بابت خرید مردم بود. تا اوایل دهه ۸۰ میلادی همچنان برخی از شهرها و ایالت‌های آمریکا از این عبارت استفاده نمی‌کردند. اما کسانی که آن عبارت را شنیده بودند، مفهومی یکسان در ذهنشان تداعی می‌شد: «فرصتی طلایی برای خرید».
رقابت افراطی مغازه داران برای افزایش فروش در جمعه سیاه به حدی رسید که این حراجی، یک روز زودتر و در صبح عید شکرگزاری آغاز شد. به این بهانه که خریداران در ترافیک جمعه سیاه نمانند، فروشگاه kmart، در سال ۲۰۰۹ حراجی بلک فرایدی را از ساعت ۷ صبح پنجشنبه شروع کرد و بدین ترتیب بلک فرایدی به مرور یکی دو روز جلوتر از جمعه، آغاز شد.
حتما دیده اید که در این روز هجوم مردم برای خرید باعث شکسته شدن شیشه فروشگاهها و حوادث متعددی شده است؛ از جمله سال ۲۰۱۰ که در فروشگاه زنجیره ای وال مارت درگیری‌های خریداران ۱۰ کشته و ۱۱۱ مصدوم بر جای گذاشت. دلیل این همه هجوم به فلسفه جمعه سیاه برمی گردد. فلسفه اصلی حراج جمعه تخفیف بر روی تمامی کالاها است؛ تخفیفی که باعث ترغیب مشتریان برای رفع نیازهای خود با هزینه کمتر در آستانه سال نو می شود. این کالاها عموماً از محصولات بسیار جذاب بازار نظیر تلویزیون‌های بزرگ، آخرین نسل دوربین‌ها یا آخرین و گران‌قیمت‌ترین لباس‌ها هستند که با تخفیفی باورنکردنی حتی تا ۷۰ درصد زیر قیمت اصلی خود عرضه می‌شوند. دلیل هجوم مردم برای خرید هم تعداد محدود محصولات دارای تخفیف بالاست چراکه طبیعی است فروشنده صرفا برخی از این کالاها را با ضرر عرضه می‌کند و فروش انبوه آن‌ها کار غیرعقلانی است. به همین دلیل تعداد کالاهای با تخفیف ویژه محدود است و عموماً در همان ثانیه‌های اول شروع حراج به پایان می‌رسند.
 
جمعه سیاه در ایران
اما فلسفه جمعه سیاه در ایران کاملا متفاوت با غرب است. اگر سری به فروشگاههای بزرگ و برندهای معتبر بزنید می بینید که در اغلب ماههای سال، تخفیف هایی تا 70 درصد دارند که کاملا غیرمعمول و غیرعاقلانه است! مشاهدات ما از یکی از برندهای معروف لباس در ایران نشان  می داد که قیمتهای نامعقولی برای لباسها در نظر می گرفتند که پس از اعمال تخفیف 70 درصدی باز هم از قیمت معمول در بازار گرانتر بود! در فروشگاههای زنجیره ای نیز که امسال بلک فرایدی به تعدادی از آنها هم نفوذ کرده، در تمام سال تخفیفهایی ارائه می شود که بررسی های قبلی نشان می داد غالبا نادرست است؛ بطوریکه این فروشگاهها باتولیدکنندگان تبانی می کنند تا تولیدکنندگان روی کالاهای تولیدی خود قیمتی بالاتر از قیمت عادی آن حصول را درج کنند تا پس از اعمال تخفیف های 20 تا 50 درصدی در این فروشگاهها، تازه به قیمت عادی و معمول برسند. مشاهدات خبرنگار ما این موضوع را در مورد برخی از برندهای معروف چای اثبات کرد!
طبیعی است که وقتی تخفیف های اعمال شده در طول سال غالبا واقعی نباشد، به تخفیفهای جمعه سیاه هم نمی توان چندان امید بست. تقریبا هیچ فروشگاهی در ایران کالاهای خود را با تخفیف مناسب و واقعی عرضه نمی کند و هیچ فروشگاهی به فلسفه جمعه سیاه که فروش تعداد محدودی کالا با تخفیف بسیار زیاد است وفادار نیست. غالب فروشگاهها کالاها را با تخفیف بالا عرضه میکنند اما این تخفیفها واقعی نیست چراکه بعضا چند هفته قبل از جمعه سیاه قیمتها را افزایش داده اند تا در زمان اعمال تخفیف، تازه به شرایط عادی برگردد! وقتی دیدید فروشگاهی در ایران، نه به میزان نامحدود، بلکه تعداد محدودی از یک کالا را با تخفیف زیاد عرضه کرد می توانید اطمینان پیدا کنید که تخفیفها واقعی است اما مشاهدات حاکی از غیرواقعی بون این تخفیفات در اغلب فروشگاههاست و در واقع تنها نمایشی از تخفیف است که جیب فروشندگان را پرپولتر می کند.
نکته مهمتر این که جمعه سیاه در ایران زمانی می تواند برای خریداران مفید باشد که در زمانی همانند اسفند ماه اتفاق بیفتد که مردم خرید بیشتری دارند و به تبع آن نیاز بیشتری هم به تخفیف دارند. اما آیا فروشندگان در ایران حاضرند در آستانه عید نوروز که نیاز مردم به خرید بیشتر است و با توجه به مشکلات مالی، نیاز بیشتری به تخفیف های واقعی دارند، جمعه سیاه را با همان شرایطی که در غرب اجرا می شود و با همان تخفیف های واقعی، اجرا کنند؟!