حلقه‌های مفقوده مدیریت بحران کرونا در ایران

بعد از این‌که در اوج شیوع ویروس کرونا در چین، پروازهای بین ایران و چین، توسط دولت ممنوع شد، سفیر چین در تهران، عکسی از دیدارش با مدیرعامل هواپیمایی ماهان منتشر کرد و خبر داد که هواپیمایی ماهان، «تمایل به تداوم همکاری با چین» دارد. بعدها معلوم شد، که پروازهای ماهان به چین در دوره ممنوعیت، ممنوع نبوده است! دانشگاه‌ها و مدارس، برای جلوگیری از اجتماعات و مهار کرونا تعطیل شده، اما امامزادگان، مساجد و سایر مکان‌های مذهبی هنوز به کار خود ادامه می‌دهند! نماز جمعه تهران و ده‌ها شهر دیگر تعطیل شده، اما در قم عده‌ای در اعتراض به این تصمیم، پشت در مصلی تجمع کرده و همانجا نماز خواندند و سید احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد نیز گفت که تعطیلی نماز جمعه «توجیهی» ندارد و «در هیچ شرایطی، نماز جمعه نباید تعطیل شود». آیا ویروس مرموز کرونا با این «سَبک ملوک‌الطوایفی» به‌خوبی مهار می‌شود؟ حلقه‌های مفقوده مدیریت بحران کرونا چیست؟
به گزارش مردم سالاری آنلاین، تنها در ۲۴ ساعت منتهی به ظهر روز یکشنبه یازدهم اسفند، تعداد مبتلایان به کرونا در کشور، حدود ۶۵ درصد افزایش یافته و به ۹۷۸ نفر رسیده است. این میزان از رشد موارد ابتلا به کرونا، بسیار نگران‌کننده است. تا همین جای کار نیز این ویروس به اقتصاد کشور و بسیاری از کسب‌وکارهای خُرد آسیب زده است. بنابراین، برای جلوگیری از آسیب بیشتر، باید خود مدیریت بحران کرونا در کشور را آسیب‌شناسی کرد.
شاید بزرگ‌ترین معضل مدیریت بحران کرونا در کشور، فقدانِ عملیِ وحدت فرماندهی باشد. روی کاغذ، صفر تا صدِ مدیریت بحران کرونا برعهده ستاد ملی مبارزه کرونا است؛ اما چیزی که در عمل، اجرا می‌شود فاقد منطقی واحد است و ما با یکپارچگی تصمیمات مواجه نیستیم. اگر اجتماعات در مدارس و دانشگاه‌ها، خطرناک است و شیوع بیشتر ویروس کرونا را درپی دارد، با همین منطق، اجتماعات در مساجد، امام‌زادگان، بقاع متبرکه و سایر امکان مذهبی هم باید موقتاً تعطیل شود.
علاوه بر این‌که فرماندهی واحد در مدیریت بحران باید وجود داشته باشد، برخی تریبون‌ها، مثل تریبون ائمه جمعه، باید در خدمت تقویت این فرماندهی واحد و تشریح پایه و اساس محدودیت‌های ایجادشده به‌خاطر مهار ویروس کرونا باشد. اما متأسفانه می‌بینیم نه تنها چنین رویه‌ای وجود ندارد، بلکه از برخی تریبون‌ها تصمیمات مدیریت بحران زیر سوال می‌رود و شکی وجود ندارد که این مخالفت‌های بی‌پایه و اساس، با مدیریت بحران به عده‌ای در جامعه نیز منتقل خواهد شد و آن‌ها نیز در مقابل تصمیمات محدودکننده مقاومت خواهند کرد. در روزهای گذشته، شاهد این بوده‌ایم که عده‌ای در قم صراحتاً اصول اولیه پیشگیری از شیوع ویروس کرونا را زیر سوال برده‌اند و خواهان تداوم تجمعات در اماکن مقدس مذهبی بوده‌اند.
 
از برخورد ملوک‌الطوایفی با مدیریت بحران تا ناکافی بودن اقدامات محدودکننده
هنوز کسی نمی‌داند چرا مسابقات فوتبال در لیگ برتر و لیگ دست اول فوتبال کشور تعطیل نمی‌شود. امروز (یکشنبه یازدهم اسفند) حتی پروازهای فرودگاه رشت لغو شده است. در چنین شرایطی، به عنوان مثال، چگونه باید سپیدرود به شیراز برود و با تیم قشقایی بازی کند؟ اصلاً چرا باید در این شرایط حساس و با این مخاطرات بزرگ، بازی‌های فوتبال برگزار شود؟
یکی دیگر از نشانه‌های فقدان وحدت فرماندهی در مدیریت بحران، تصمیم امروز کمیسیون تلفیق مجلس است. در حالی که کشور در خطر قرار دارد و برای سلامت جامعه، از هم‌اکنون باید به مردم گفته شود که حتی دید و بازدیدهای عید امسال هم باید تعطیل شود، کمیسیون تلفیق برای نوروز ۶۰ لیتر بنزین سهمیه برای سفر مردم درنظر گرفته است. آیا این تبلیغ تجمع و مسافرت در این شرایط حاد نیست؟ نمی‌شود از یک طرف به مردم گفته شود، برای سلامتی خود و سایرین مسافرت نروند و از طرف دیگر برای مسافرت آن‌ها، سهمیه بنزین درنظر گرفته شود. حتی اگر مدیریت بحران، با این تصمیم کمیسیون تلفیق مخالفت کند، خود این مصوبه این پیام را به جامعه می‌فرستد که شرایط عادی است.
در کنار این، صراحتاً باید گفت که اقداماتی که تاکنون انجام شده، لازم هستند اما به هیچ‌وجه کافی نیستند. دولت پاره‌ای تصمیمات برای ادارات دولتی گرفته، اما شرکت‌های خصوصی را به چیزی ملزم نکرده است. در کره جنوبی، شرکت‌های بزرگی نظیر ال‌جی، سامسونگ و هیوندای، برخی از کارخانه‌های خود را به‌طور موقت تعطیل کرده‌اند، اما در ایران شرکت‌های خصوصی، اقدام قابل توجهی برای مهار ویروس کرونا انجام نداده‌اند.
چین ده‌ها میلیون نفر را قرنطینه کرد تا توانست این ویروس مهلک را نسبتاً تحت کنترل خود درآورد. در مقایسه با اقدامات بسیار سخت‌گیرانه و محدودکننده چین، اقدامات مدیریت بحران در ایران، حداقلی است. حتی کاهش ساعات کار ادارات دولتی نیز شاید چندان موثر نباشد: کاهش ساعات کار این ادارات، شاید حتی باعث شود تا به انتقال مراجعات به ساعاتی کمتر، تجمعات در این ادارات نسبت به قبل افزایش یابد و احتمال شیوع ویروس بیشتر شود. همچنین گزارش‌هایی در این مورد وجود دارد که شرکت‌ها و ادارات مختلف در برابر دورکاری پرسنل مقاومت می‌کنند. مشخص نیست چرا مدیریت بحران، دستگاه‌ها را ملزم نمی‌کند تا کار بخش‌هایی که ارباب رجوع ندارند به‌صورت دورکاری انجام شود و پرسنل این بخش‌ها در ادارات و شرکت‌ها حاضر نشوند. برای مهار کرونا باید اقدامات برجسته‌تری در دستور کار ستاد ملی مبارزه با کرونا قرار گیرد.