فکری به حال پژوهش دانشگاهی بکنیم!

در این تردیدی نیست که گام اول علم،آموزش و یادگیری است.به واسطه یادگیری و آموزش این دانش است که انباشته میشود.دانش اندوزی، بلاشک حاصل مطالعه در فرایند و طی مراحل آموزش و یادگیری است. اگر دوره مدرسه را دوره مقدماتی سواد آموزی ، تمرین مهارتهای متفاوت علمی از قبیل تقویت حافظه، تشحیذ ذهن و آشنایی عمومی با ابعاد متنوع علم و دانش بدانیم طبعا در دوره دانشگاه است که دانش اندوزی و دانش ورزی به معنای دقیق خود دنبال میشود؛در دانشگاه از طریق گذراندن واحدهایی چند در قالب رشته هایی خاص، امر دانش اندوزی محقق میشود.
دانشگاه در ۴ مرحله کاردانی ، کارشناسی ،ارشد و دکتری کار خود را دنبال میکند.در مرحله اول و دوم دانشگاه که مقاطع کاردانی و کارشناسی است آموزش و مطالعه، محوریت اساسی دارد و دانش آموختگان، به عنوان کارشناسانی تلقی میشوند که از داده ها و  اطلاعات (مفاهیم و اصطلاحات ، نظریه ها و‌دیدگاه ها ک رویکردها)در یک رشته خاص، آگاهی پیدا میکنند.می توان گفت که در مقطع کارشناسی، پژوهش به معنای واقعی و کامل آن صورت نمیگیرد.‌یا به عبارت بهتر، پژوهش در مقاطع کاردانی و ارشد به معنای مطالعه یک یا حداکثر دو منبع است.در مقاطع کاردانی و کارشناسی، بیشترین هدف از علم و دانشجویی ،مطالعه و آشنایی با ابعاد رشته مورد نظر و طی مقدمات آن است.بحث توانایی و قابلیت یابی نوشتن و تحلیل علمی در مقاطع کاردانی و کارشناسی مورد تاکید جدی و عمومی نیست.مطالعه زیاد و متنوع خوانی ، هدف جدی در این مقاطع است بخاطر همین امر است که واحدهای این مقاطع زیاد است.
اما در دوره ارشد، پژوهش وارد مرحله مهمی میشود و آن تمرین نوشتن مبتنی بر مطالعه و تحقیق است‌.آشنایی با فرایند تحقیق و آداب و اصول آن و اقدام به پژوهش و تمرین تحلیل کردن از دل مطالعات گسترده ، مطلوب  و هدف این‌ مقطع است.بخاطر همین است که پایان نامه، مرحله مهمی در مقطع ارشد به حساب می آید.در این مرحله، دانشجو با پیشینه تحقیق و نحوه پژوهش کردن و حتی تحلیل کردن آشنا میشود.در پایان نامه، انتخاب موضوع تحقیق از اهمیت زیادی برخوردار است که عموما‌ توسط اساتید، پیشنهاد میشود.به عبارت دیگر  دغدغه را‌ استاد مدرس منتقل میکند و دانشجو می تواند آن را مبنای انتخاب موضوع تحقیق خود کند.انتخاب موضو‌ع مناسب و جدید به همراه تمرین تحقیق و ارائه یافته های منسجم، حداقل انتظاری است که از یک‌ پایان نامه‌میرود که عموما مشاهده میشود این انتظار برآورده نمیشود؛یعنی نه‌موضوع جدید و مناسب است؛ نه پیشینه و سابقه دیده شده است و نه تمرین تحقیق صورت گرفته‌و نه یافته‌و نتیجه‌قابل توجهی داشته است و این مهمترین آفت و اشکال پژوهش در مقطع ارشد است.این‌ موضوع، زمانی بغرنج میشود‌که‌ تعداد پایان نامه های مقطع ارشد به تعداد هزاران میرسد که چه هزینه انسانی و مالی صرف آنها شده است‌ و البته توقع نوآوری تناسب با نیاز که انتظار بالاتری است در این به اصطلاح  پژوهش ها به محاق میرود و‌چه مفسده های دیگری چون انتحال و دزدی علمی و خارج‌شدن از مدار تحقیق و دانش جویی در این زمینه روی نمی دهد!
اما بحث پژوهش در مقطع دکتری است ک به وضعیت  بحرانی میرسد.
در مقطع دکتری پژوهش باید مبتنی بر ارائه یک "تز " باشد بخاطر همین است که به آن‌رساله یا تز میگویند یعنی در پژوهش دکتری باید اجتهاد و تولید علمی صورت بگیرد.در باب پژوهش دکتری اینکه قاعدتا باید مسئله مند و مبتنی بر نیاز جامعه باشد امری ضروری و ابتدایی به حساب می آید.امروزه در ایران در پژوهش های دکتری عموما نه تنها نیاز جامعه دنبال نمی شود بلکه یک تولید پژوهشی قابل توجه هم‌ شکل نمی گیرد.نیاز محوری و مسئله مندی و ارائه نتایج کاربردی‌و کارکردی از ویژگی های پژوهش دکتری است.برای بحث نیاز و مسئله مندی از ظرفیت اساتید راهنما و مشاور هدایت کننده رساله استفاده می شود اما در بحث نتایج کاربردی و‌کارکردی این دانشجو و وجود ساختار مناسب است که می تواند محقق کننده این هدف باشد.امروزه ساختاری چون ارائه مقاله، گویای نتیجه کاربردی‌و کارکردی لازم نیست بلکه ساختاری چون سخنرانی ، نگارش یک متن عمومی، یا یک متن سیاستگذارانه و مدیریتی می تواند از نتایج کاربردی‌و کارکردی باشد که با طراحی آن محقق میشود.
اما نکته پایانی اینکه مسلما علم و دانش و آگاهی، بدون تحقیق و پژوهش شکل نمی گیرد و علم صرفا داده ها و اطلاعات و اخبار نیست بلکه بخش جدی و تولیدی آن تحلیل و تامل است؛ هر دوی این اجزا(اطلاعات و تحلیل) لازم ملزوم یکدیگر هستند و تقلیل پژوهش به هر کدام از آنها اجحاف در حق پژوهش است.امروزه پژوهش دانشگاهی در هر مقطعی عموما به سطح داده ها و اطلاعات‌محدود شده است و این آفت علمی آن است.این نکته را می توان در کنار واگذاری تهیه و تنظیم پایان نامه ها و رساله ها به افراد دیگر و عدم نظارت درست اساتید هدایت کننده، آفت‌ بزرگی است که حاصل شدت مدرک گرایی و مشکلات معیشتی اقتصادی و فرهنگی است که امروزه گسترش زیادی پیدا کرده‌است.