ده نمکی و سینماگران مذهبی و روشنفکر

بهانه برای نوشتن این مطلب را آقای ده نمکی به دست ما داد. ده نمکی در جلسه افتتاحیه دوره آموزشی فیلمنامه‌نویسان متعهد که توسط بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع) بعدازظهر پنجشنبه ۱۲ اردیبهشت‌ماه در حسینیه هنر برگزار شده بود، اظهار داشت: نیاز انقلاب این است که از هر صد کار تولید شده هشتاد اثر را مذهبی‌ها بسازند و با نگاهی دموکراتیک بیست تای دیگر متعلق به سینماگران روشنفکر باشند که بالاخره آنها نیز حق آب و گل دارند و باید باشند. ولی در مقابل سینمای روشنفکری می گوید ما یک فیلم هم نسازیم. برای موفق شدن در این عرصه فنون و تکنیک فیلمنامه نویسی را بیاموزید ولی موضوع را از همین حالا انتخاب کنید و مطالعه و نت برداری کنید. گفتن این حرفها در بیرون از این محفل، مضحک به نظر می آید ولی برای شما مذهبی ها اگر مرعوب جریان روشنفکری نشده باشید، مفید است.
روشنفکر چه کسانی هستند؟ ده نمکی چگونه این تفکیک را انجام داده است؟ وی مطمئنا خود را در جرگه مذهببیون قرار داده است چرا که سهم هشتاد درصدی برای خود قائل شده و نیز بدیهی است که، جزء بیست درصد نمی باشد. این اعتماد به نفس از کجا ناشی می شود؟ حتما از فروش فیلم اخراجی ها آمده است و این اواخر نیز فیلم رسوایی. در ادامه بیشتر در مورد این دو فیلم صحبت خواهیم کرد.
جالب است که ده نمکی با نگاهی دمکراتیک بیست عدد از کار تولید فیلم ها را به روشنفکران می دهد. واژه ای که امروزه بیشتر به روشنفکران نسبت می دهند!
متأسفانه واژه روشنفکر باری منفی به خود گرفته است و همواره فاصله ای پر نشدنی با بدنه اصلی جامعه ایرانی داشته است. به نظر می رسد، این فاصله نتیجه تفاوت در دغدغه ها و زبان متفاوتی است که نسبت به سایر اعضای جامعه دارند. زبانی که عمدتا به دور از روزمرگی های توده مردم است. چرا که با جمعیت سه درصدی کتاب خوان در ایران، این فاصله و تفاوت زبانی اجتناب ناپذیر است.
البته میان روشنفکران تمایز های بسیاری است ولی آنچه که مسلم و بدیهی است روشنفکران و به عبارتی اندیشمندان همواره در طول تاریخ جهان، موتور محرک جامعه خویش بوده اند. چرا که به اموری جز امور روزمره و عادی توجه داشته اند.
ده نمکی در ادامه، روشنفکری را تمامیت خواه معرفی می کند: فکر می کنید وقتی فیلمنامه‌نویس شدید برایتان فرش قرمز پهن می کنند؟ جامعه روشنفکری اصلاً اجازه نمی‌دهد وارد این عرصه شوید و اگر وارد شدید و رنگ و بوی آنها را نگرفتید، شما را حذف می کند. البته خوشبختانه جبهه فکری انقلابی دارد خودش را به این سیستم دیکتاتور، خودخواه و تمامیت‌خواه تحمیل می کند.
خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو، این ضرب المثل حکایت از رسوایی قشر روشنفکر در ایران دارد. تصوری که از یک روشنفکر در جامعه ایرانی وجود دارد نتیجه ی همان نگاهی است که عینک را نمادی فرنگی می پنداشت. کسی که عینک به چشم داشت، نمادی از فرهنگ غرب را بر روی صورتش حمل می کرد. این تلقی از روشنفکران و اندیشمندان در ایران در حال حاضر به شکل دیگری نمایان شده است. روشنفکران افرادی تصور می شوند که دغدغه ی نان ندارند و سیگار در دست و قهوه ای در کنارشان، کتاب می خوانند.
ده نمکی را می توان نمونه عینی و بارز کارگردان توده ای دانست. کسی که در سایه الطاف و رانت هایی که در اختیارش گذارده شده است، فیلم هایی چون اخراجی ها را می سازد. فیلمی که به عقیده بسیاری از اهالی فن یا به قول ده نمکی روشنفکران، از نظر فنی و تکنیکی فیلمی متوسط به پائین محسوب می گردد. ولی چرا این فیلم فروشی میلیاردی و بی سابقه داشت؟
به چند نکته اشاره می کنیم، که می تواند دلیل حضور مردم در سینماها را روشن سازد. عامل اول: در طنزی است که در این فیلم وجود دارد، البته در این فیلم بیشتر شبیه جلف کاری است تا طنز به معنای واقعی. عامل دوم: حضور اکثر بازیگران مطرح در این فیلم است که تمامی سلایق را پوشش می دهد. عامل سوم که مهم ترین آنهاست، در ساختار شکنی یا سنت شکنی است که در این فیلم به وقوع پیوسته است. شوخی با جنگ و دفاع مقدس، البته در پایان فیلم همه این شوخی ها با خلق حماسه ای به پایان می رسد.
این فیلم دقیقا ویژگی های یک فیلم توده وار را دارد. شوخی با مقدسات پیشین، تجمعی از بازیگران محبوب و طبق معمول پیام آخر فیلم که به صورتی کاملا خبری به مخاطب ارائه می گردد و می گوید: تا اینجا خندیدی بس است، مهم پیامی است که باید آن را دریافت کنی که من به صورت واضح و قابل درک به تو می دهم.
پس بهتر بود ده نمکی به جای تفکیک هشتاد به بیست فیلم ها، از تفکیک توده ای و روشنفکر استفاده می کرد. در مورد فیلم رسوایی نظری نمی دهم چرا که هرگز آن را نخواهم دید.