سناریوی تجزیه سوریه و سقوط دمشق

سوریه به عنوان یکی از کشورهای منطقه که در معادلات خاورمیانه نقش مهمی ایفا می‌کند، با بحران‌های متعددی از جمله سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رو به رو بوده است.
با آغاز جنگ داخلی در سال 2011 در سوریه که تاثیرات بسیاری بر این کشور گذاشت، علاوه بر ایجاد چالش برای نظام سیاسی سوریه، تمامیت ارضی این کشور نیز مورد تهدید قرار گرفت.
با سقوط بشار اسد آیا احتمال دارد کشور سوریه به کشورهای متعددی تجزیه شود و نقشه خاورمیانه دچار تغییرات متعددی شود.
ترکیب قومی و مذهبی سوریه
به عنوان بستر شکل‌گیری تنش‌ها
سوریه کشوری است که دارای تنوع قومی و مذهبی بسیاری است. یکی از مهم ترین گروه‌های قومی این کشور علوی‌ها هستند که از زمان قدرت گیری حافظ اسد نقش قابل توجهی در عرصه سیاسی این کشور داشته اند. علاوه بر علوی‌ها، اهل سنت دیگر گروه مذهبی حاضر در سوریه هستند که معتقدند که طی این سال‌ها مورد ظلم واقع شده‌اند. علوی‌ها و اهل سنت دو گروه اصلی حاضر در سوریه هستند و علاوه بر این‌ها اقلیت‌های قومیتی از جمله کردها، مسیحیان، ایزدی‌ها و دروزی‌ها هم در این کشور زندگی می‌کنند. وجود تنوع قومی و مذهبی گسترده در سوریه بستر ایجاد بحران‌های متعددی در این کشور شده است. هر یک از گروه‌های قومی و مذهبی که در سوریه ساکن هستند، به دنبال تامین منافع خود هستند که به اختلافات قومی و ایدئولوژیک دامن زده است. می‌توان گفت سقوط بشار اسد آغازی بر تشدید تنش‌های قومی و مذهبی در سوریه باشد.
سقوط نظام سیاسی و ایجاد خلاء قدرت ناشی از آن
خلاء قدرت ایجاد شده پس از سقوط بشار اسد می‌تواند به تجزیه سوریه منجر شود.
عدم وجود ساختار سیاسی منسجم پس از سقوط یک نظام سیاسی می‌تواند به هرج و مرج در کشور منجر شود. بر اساس شواهد تاریخی، کشور عراق پس از سقوط صدام حسین به دلیل عدم تشکیل ساختار سیاسی مناسب این کشور با مشکلات بسیاری و آشوب رو به رو شد. هر کدام از گروه‌های مختلف سیاسی و نظامی حاضر در سوریه به دنبال اعمال قدرت و نفوذ بر بخش‌های مختلفی از کشور سوریه هستند.
چنانچه گروه‌های مختلف حاضر در سوریه پس از سقوط بشار اسد به توافق دست پیدا نکنند، این احتمال وجود دارد که این کشور به مناطق مختلف براساس عوامل قومی و مذهبی تقسیم شود به گونه‌ای که مناطق شمال شرقی تحت نفوذ کردها و بخش‌های جنوبی و مرکزی سوریه تحت نفوذ گروه‌های سنی قرار بگیرد.
نقش اساسی قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
احتمال تجزیه کشور سوریه بدون در نظر گرفتن نقش قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی امکان پذیر نیست. طی وقوع جنگ داخلی در سوریه، این کشور به میدان رقابت قدرت‌های منطقه‌ای از جمله ایران، ترکیه، عربستان سعودی و در سطح بین‌المللی مثل آمریکا و روسیه تبدیل شده است.
ایران و روسیه
دو کشور ایران و روسیه خواهان حفظ یکپارچگی کشور سوریه هستند زیرا در صورت تجزیه سوریه، نفوذ دو کشور مذکور نفوذ به طرز قابل توجهی کاهش پیدا خواهد کرد.
ترکیه
کشور ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان با ابراز نگرانی از تشکیل یک دولت مستقل کردی در مرزهای خود، سعی کرده است کنترل مرزهای شمالی سوریه را به صورت مستقیم و غیرمستقیم در کنترل خود درآورد. تجزیه سوریه مطلوب کشور ترکیه نخواهد بود مگر آنکه از آن برای ایجاد فشار و تهدید علیه نیروهای کردی استفاده کنند.
آمریکا
مهم ترین مسئله پس از سقوط بشار اسد برای آمریکا حفظ امنیت اسرائیل و جلوگیری از تشکیل و قدرت‌گیری هرگونه گروه اسلامگرای افراطی مانند داعش است. حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه و کردها با خواسته‌های ترکیه و بعضی از کشورهای عربی در تضاد است.
حضور قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی در سوریه می‌تواند به عنوان مانعی بر سر تجزیه کشور سوریه باشد. از سوی دیگر، وجود رقابت بین کشورهای مذکور می‌تواند به تقسیم غیررسمی این کشور منجر شود.
در صورت تجزیه سوریه مشکلات متعددی ایجاد خواهد شد که
عبارت است از:
1- شکل گیری مرزهای نامشخص: این احتمال وجود دارد که بر سر تعیین حدود مرزهای جدید در بخش‌های مختلف سوریه، تشدید تنش در بین گروه‌های مختلف ایجاد شود. 2- در صورت تجزیه سوریه پس از سقوط بشار اسد، اقلیت‌های قومی و مذهبی حاضر در سوریه با تبعیض مواجه خواهند شد. 3- ممکن است در صورت تجزیه سوریه، گروه‌های جدایی طلب در کشورهایی مثل عراق و ترکیه، به گسترش بی‌ثباتی در کل منطقه خاورمیانه بپردازند.
بررسی سناریوهای احتمالی پس از سقوط بشار اسد
پس از سقوط بشار اسد سناریوهای زیر احتمال وقوع دارد:
طبق نخستین سناریو احتمالی، کشور سوریه به صورت رسمی به کشورهای مختلفی تقسیم خواهد شد. به عنوان نمونه، در بخش شمال شرقی سوریه یک دولت کردی تشکیل خواهد شد و در مناطق مرکزی و جنوبی یک دولت سنی شکل خواهد گرفت. همچنین، در غرب کشور یک دولت علوی ایجاد خواهد شد. طبق دومین سناریوی احتمالی، کشور سوریه به عنوان یک کشور رسمی باقی خواهد ماند و بخش‌های مختلف این کشور تحت نفوذ گروه‌های مختلف قرار خواهد گرفت. این احتمال نیز وجود دارد که پس از سقوط بشار اسد، جنگ داخلی در سوریه تشدید شود و گروه‌های مختلف حاضر در سوریه بر سر اعمال نفوذ خود درگیر نزاع شوند. یکی از مهم ترین سناریوهای احتمالی در رابطه با کشور سوریه، تشکیل یک دولت موقت با ساختار حکومتی کاملا جدید که از حمایت بین‌المللی برخوردار باشد.
نتیجه گیری
سقوط بشار اسد آغاز دورانی از شکل گیری بحران در منطقه خاورمیانه خواهد بود. سقوط اسد پس از چندین سال حکمرانی بر کشور سوریه خود به عاملی در زمینه ایجاد شکلات متعدد تبدیل خواهد شد و به ایجاد بی ثباتی‌های گسترده در کل منطقه منجر خواهد شد.
احتمال تجزیه سوریه در صورت عدم توافق بر سر ایجاد یک ساختار سیاسی منسجم وجود خواهد داشت. عواملی از جمله حضور قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند به عنوان مانعی بر سر تجزیه کشور سوریه باشد. از سوی دیگر، اراده گروه‌های حاضر در سوریه برای حفظ تمامیت ارضی این کشور اهمیت بسیاری دارد. در نهایت، آینده سوریه به عواملی از جمله اجماع گروه‌های مختلف بر سر تشکیل ساختار سیاسی جدید، شکل و مداخله قدرت‌های جهانی بستگی دارد. بدون شک در صورت تجزیه سوریه، بحران‌های متعددی در منطقه خاورمیانه رخ خواهد داد.