تنش در پیمان محدودکردن تسلیحات میان‌برد

سلاح های هسته ای کماکان  نقش مهمی در روابط ایالات متحده و روسیه بازی می­کنند. سنت طولانی مدت گفتگو و همکاری روسیه و ایالات متحده برای کاهش خطرات ناشی از تسلیحات هسته ای، خطر رقابت و داشتن تسلیحات هسته ای آنها برای امنیت جهانی و روابط دوجانبه  اهمیت دارد. در حقیقت، در طول جنگ سرد، همکاری در امور هسته ای بین دو کشور انجام شده است. از جمله این پیمان ها معاهده منع موشک های میانبرد است که در ۸ دسامبر ۱۹۸۷ برای حذف موشک‌های میان برد و کوتاه برد، به امضای رونالد ریگان رئیس جمهور آمریکا و میخائیل گورباچف دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی رسید و در ۱ ژوئن ۱۹۸۸ اجرایی شد. براساس این پیمان همه موشک‌های هسته‌ای و متعارف و سکو‌های پرتاب آن‌ها را تا فاصله ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر (کوتاه‌برد) و ۱۰۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر (میان‌برد) از میان برده شدند. در واقع این معاهده با لغو استفاده از یک مجموعه موشک‌های دارای برد متفاوت از ۵۰۰ کیلومتر تا ۵۵۰۰ کیلومتر، به بحرانی که در سال‌های ۱۹۸۰ با استقرار موشک‌های اس اس ۲۰ دارای کلاهک هسته‌ای اتحاد جماهیر شوروی به وجود آمده بود، پایان داد. در زمان جنگ سرد، این موشک‌ها به طرف پایتخت‌های کشور‌های غربی نشانه رفته بودند. رقابت تسلیحاتی واشنگتن و مسکو به حدی افزایش پیدا کرد که لقب «جنگ ستارگان» به آن داده شد و در این بین  شوروی به دنبال خودنمایی هرچه بیشتر بود اما نهایتاً طرفین به این نتیجه رسیدند که برای خروج از از خطر مذکور باید پیمانی را جهت هماهنگی با یکدیگر در موضوع منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد به امضاء برسانند. اما دلایل امضای این پیمان توسط دو قدرت شرق و غرب بسیار مهم است. در آن زمان فروپاشی شوروی صورت گرفته بود و دنیا شاهد ادامه مسابقه تسلیحاتی میان دو قدرت بود و به نوعی می‌توان گفت که این رقابت تسلیحاتی به اوج خود رسیده بود. با توجه به تنش های زمان جنگ سرد بین ایالات متحده و ناتو در یک طرف ماجرا و اتحاد جماهیر شوروی و پیمان ورشو در طرف دیگر، این پیمان کنترل تسلیحاتی یک گام مهم در جهت کاهش خطر جنگ در اروپا به شمار می رفت. اما آخرین باری که آمریکا از یک پیمان نظامی خارج شد به سال 2002 و دوران ریاست جمهوری «جورج دبلیو بوش» باز می‌ گردد. در آن سال بوش آمریکا را از معاهده منع تولید تجهیزات ضدبالستیک خارج کرد، چرا که می­خواست سیستم سپر ضدموشک بالستیک در اروپا و در تقابل با روسیه احداث کند. این طرح دوباره در سال 2009 از سوی «باراک اوباما» متوقف شد و چند سال بعد در سال 2016 دولت اوباما آن را با یک سیستم دفاعی جدیدتر جایگزین کرد.
و اکنون ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا قصد دارد از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای که سه دهه پیش توسط رهبران وقت و آمریکا و شوروی به امضا رسیده بود خارج شود. ترامپ روسیه را به نقض این پیمان متهم کرده است و می‌خواهد توافق چین را نیز در برگیرد. مقام‌های آمریکایی معتقدند که مسکو در حال توسعه برنامه موشکی خود است و مفاد پیمان را نقض کرده است و اگر با این وضعیت پیش برود روسیه ممکن است بتواند حمله موشکی مجهز به کلاهک هسته‌ای را علیه کشورهای اروپایی سازماندهی کند. روسیه اما این ادعای امریکا و غرب را رد کرده است. ترامپ می گوید که امریکا تنها در پیمانی می‌ماند که برای توسعه تسلیحاتی آن کشور منصفانه و عادلانه باشد و روسیه و چین در حال توسعه تسلیحاتی خود هستند. روسیه از سوی دیگر بارها این اتهام‌ ها را رد کرده و همزمان گفته است بخش‌ هایی از سیستم دفاع موشکی آمریکا در کشورهای اروپایی، برخلاف این توافق و ناقض آن است.
 
خروج آمریکا از معاهده موشکی با روسیه چه تأثیری در روابط بین الملل خواهد داشت؟
 
خروج ایالات متحده از معاهده مهم موشکی با روسیه، ضمن گسترده­تر ساختن دامنه تقابل میان دو کشور، مسابقه تسلیحاتی خطرناکی را میان کشورهای جهان در زمینه دستیابی به تسلیحات موشکی نوین به راه می­اندازد. اقدام ترامپ موجب نارضایتی بیشتر اروپا از آمریکا نیز می­شود زیرا تهدیدها علیه اروپا را افزایش می­دهد. به طور قطع خاک اروپا یکی از مهمترین گزینه‌ها برای مقابله با توانایی نظامی مسکو است. بنابراین چنین اقدامی دامنه تقابل مسکو و واشنگتن را گسترده­تر می­کند و اروپا را نیز به اندیشیدن چاره‌ای برای مقابله با آن ناچار می­سازد. ترامپ همچنین با ضربه زدن به این پیمان، ایالات متحده را در مسیر یک تریلیون دلاری مسابقه تسلیحاتی جدید قرار داد. مقام‌های ایالات متحده سال‌هاست می‌گویند روسیه دست به ساخت و توسعه این موشک‌ها زده‌ است و در سال ۲۰۱۴ نیز علنا این اتهام را به مسکو وارد کردند.
پکن هم در حال تولید موشک‌هایی است که به جرات می‌توان گفت دقیق‌تر و قوی‌تر از موشک‌های روسیه و آمریکا به شمار می‌رود. چین امضاکننده این پیمان بین آمریکا و روسیه نیست و به همین دلیل در زمینه کنترل تسلیحاتی هیچ محدودیتی برای آن وجود ندارد و می تواند بدون هیچ مشکلی در زمینه ساخت موشک­های کوتاه برد مطرح شده در توافق، پیش برود. یکی از سیاست‌هایی که چین در این خصوص در دستور کار قرار داده، بحث پنهان‌کاری در اعلام سیاست‌های نظامی است. آنها برد موشک‌هایشان را اعلام نمی‌کنند و بی‌سر و صدا کارشان را پیش می‌برند و همین راهبرد باعث شده تا آمریکا به صورت دقیق نتواند برآورد خود در مورد چین را ارائه کند. از سوی دیگر باید دقت داشت که اگر پکن و مسکو در موضوع مسائل موشکی و هسته‌ای با یکدیگر متحد شوند می‌توانند آمریکا را تحت فشار بگذارند و همین موضوع است که ترامپ را به تکاپو انداخته است.
بدین ترتیب، چین به عنوان بخشی از تلاش ها برای ارتقاء موقعیتش در نظام بین­المللی به عنوان یک ابرقدرت و تلاش هایش برای محافظت از منافعش در منطقه اقیانوس آرام و فراتر از آن، زرادخانه­ای از موشک های کروز، بالستیک هسته­ای و متعارف ساخته است. امروز چین دومین بودجه بزرگ نظامی در جهان را دارا و به شدت مشغول توسعه ارتش خود است و در برخی موارد منافع مهم ایالات متحده در اقیانوس آرام را تهدید می کند.
برای ایالات متحده نادیده گرفتن نقض پیمان از سوی روسیه و نگرانی های مرتبط با زرادخانه موشکی چین خطرناک خواهد بود. چین در واکنش به اظهارات ترامپ گفته واشنگتن نباید از پیمان  INFخارج شود. اما احتمال اینکه چین حاضر شود به این پیمان بپیوندد یا درباره توسعه این توافقنامه مذاکره کند، بسیار اندک است چراکه چنین اقدامی قدرت موشکی چین را از بین می برد.
ترامپ هنوز خروج رسمی آمریکا از این پیمان کنترل تسلیحات را اعلام نکرده است، اما در توجیه این خروج غیرمنتظره با طرح ادعای نقض این پیمان از سوی روسیه گفته است در صورتی که چین و روسیه با انعقاد یک پیمان جدید موافقت نکنند، ما این توافق را فسخ خواهیم کرد و پس از آن تسلیحات خود را توسعه خواهیم داد.
نظم جهانی با گسترش سلاح های هسته ای تضعیف می شود. بنابراین ممکن است که یک جنگ هسته ای محدود بین ایالات متحده و روسیه اتفاق بیفتد، هر چند هر دو طرف باید این درگیری را به عنوان خطر بزرگ به حساب آورند، و این واقعیت وجود دارد که هر دو طرف می تواند به طور موثر دیگر را نابود کنند. نقض قرارداد INF توسط آمریکا در حال حاضر روابط بین بزرگترین قدرت های هسته ای جهان را کاهش داده است. با این حال، ایالات متحده و روسیه همچنان یک منافع مشترک را در تضمین ثبات هسته ای در سراسر جهان به اشتراک می گذارند. این کشورها دارای بیش از 90 درصد از حدود 15 هزار سلاح هسته ای هستند. این قدرت وظیفه ای است برای ارتقاء ابتکارات همکاری که باعث کاهش خطرات هسته ای می شود و می تواند از جنگ هسته ای جلوگیری کند.
*کارشناس ارشد علوم سیاسی