چرا ایرانیان کتاب نمی‌خوانند؟

خود اعضای شورای شهر هم طی اقدامی نمادین در این روز به کتاب‌فروشی‌های شهر تهران می‌روند و کتاب می‌فروشند. مهدی چمران رییس شورا هم اعلام کرده است که به دلیل آنکه در این تاریخ در شهر قم حضور دارد، به یکی از کتابفروشی های این شهر می رود.

تاکنون افراد زیادی به این فراخوان پاسخ مثبت داده اند. از اهالی سینما گرفته تا اساتید دانشگاه و حتی علمای قم.

آمارها حاکی از آن است که سرانه مطالعه در وضعیت هشدار قرار گرفته است. سرانه مطالعه یعنی میانگین مدت زمان مطالعه یک نفر در یک شبانه‌روز.

طبق آمار مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان درباره کتابخوانی، ۷۶ درصد از جوانان روزانه کمتر از ۳۰ دقیقه مطالعه می کنند که از این میان، بیشتر از ۷۰ درصد به مطالعه کتاب های روان شناسی و بازاری می پردازند.این در حالیست که بر اساس آمار سازمان اسناد ملی ایران، ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که میانگین مطالعه آن به طور متوسط ۹۰ دقیقه در روز است. این میزان در کشورهای در حال توسعه ای مانند ترکیه و مالزی به ۵۵ دقیقه می رسد.

بر اساس این آمار میانگین تعداد مطالعه کتاب های غیر درسی ۲.۷ جلد بوده که این میزان در بین افراد باسواد ۳.۲ جلد و در میان افراد باسواد اهل مطالعه ۶.۲ جلد کتاب بوده است. میانگین زمان مطالعه برای باسوادان روزانه ۱۸.۴۲ دقیقه و برای افراد باسواد اهل مطالعه ۳۵.۱۵ دقیقه عنوان شده است.

معضل کتابخوانی تا به جایی پیش رفته که حتی گریبان حوزه ها و محافل نخبه ای و علمی کشور را هم گرفته است. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در این راستا اعلام کرده که برای نهادینه شدن سنت کتابخوانی در کشور باید شوق مطالعه را در کودکان و نوجوانان برانگیزیم. علی جنتی گفته است که: «امید است که روزی برسد که کسانی که به خواستگاری می‌روند به جای اینکه از اموال آنها پرسیده شود از میزان پیوندشان با کتاب و کتاب‌خوانی سوال شود. سستی در مطالعه یکی از پرخسارت‌ترین آفت‌های فرهنگ عمومی است و پیدا کردن ریشه‌های این سستی باید از برنامه‌های مهم توسعه کتاب و کتاب‌خوانی باشد. »

تا به امروز دلایل متفاوتی برای سرانه پایین کتابخوانی در ایران مطرح شده است. از دلایل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی گرفته تا بهانه های روزمره. اما شاید عمیق ترین دلیل این اتفاق همان کمبود فرهنگ کتابخوانی در ایران باشد. تکرار این سوال که چرا فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه ما آنگونه که باید و شاید نهادینه نشده و عمق و گسترش نیافته است؟ و این که حرکت های نمادین اینچنینی همچون حضور افراد سرشناس در کتابفروشی ها می توانند تغییری در این روند ایجاد کنند؟

ناصر فکوهی، انسان شناس معتقد است که فرهنگ کتابخوانی در جامعه ما عمق لازم را ندارد. او می گوید: «آن کنش اجتماعی‌ای که در ارتباط با فرهنگ کتابخوانی می‌بینیم، نهادینه‌شده نیست و عمق زیادی ندارد؛ البته این فرهنگ در مواردی نزد برخی از کنشگران اجتماعی که به صورت حرفه‌ای باید کتاب بخوانند مثل استادان دانشگاه، دانشجویان و روزنامه‌نگاران، پهنه زیادی دارد اما به محض اینکه از این طیف حرفه‌ای و نخبه بیرون می‌آییم، یکباره فرهنگ کتابخوانی رنگ می‌بازد.»

به عقیده این استاد دانشگاه این آسیب حتی در میان نخبگانی که سرمایه فرهنگی دارند اما در حوزه های فناورانه مشغول به کار هستند هم دیده می شود. افرادی همچون مدیران، پزشکان و مهندسان چقدر کنش مطالعه را در خود درونی کرده اند؟

فکوهی معتقد است که مطالعه در ایران یک شکل سطحی و غیر‌سامانمند و عقلانیت نایافته دارد. او می گوید: « در فرهنگ کتابخوانی ما مقدار زیادی پدیده‌های اجتماعی آسیب‌زا مانند خودنمایی دیده می‌شود؛ به این معنا که افراد کتابی را می‌خرند برای اینکه تنها بگویند این کتاب را خریده‌ام. تعداد کتاب‌هایی که در ایران خریده می‌شود اما خوانده نمی‌شود به نظرم رقم بالایی دارد.»

با اینحال عده ای فراخوان مسجد جامعی را مثبت قلمداد کرده و آن را حرکتی جمعی برای دعوت به کتابخوانی دانسته اند. شخصیت های برجسته ی فکری و فرهنگی در کنار هم قرار گرفته و اعلام آمادگی کرده اند تا با این عمل بر میزان اهمیت کتاب تاکید کنند. افرادی همچون آیت الله مصطفی محقق داماد، شفیعی کدکنی، احمدرضا احمدی، لیلی گلستان، فاطمه معتمدآریا، سیدعلی صالحی،دکتر ضیاء موحد، دکتر یوسف اباذری و مصطفی مستور از جمله این افراد هستند که در کتاب فروشی های مختلف شهر حضور میابند و از نزدیک با مردم در خصوص آثارشان صحبت می کنند.

گفتنی است که قرار است در همین راستا فردا نشستی با عنوان «هم اندیشی کتاب و سینما» هم برگزار شود. قرار است در این مراسم از شش هنرمند سینمایی مروج فرهنگ کتاب و کتابخوانی تجلیل شود.

از نرگس آبیار نویسنده و کارگردان فیلم «شیار ۱۴۳» به عنوان سینماگر و مولف نزدیک به ۳۰ عنوان کتاب در حوزه ادبیات، فرزاد موتمن کارگردان فیلم «شب های روشن» به خاطر ترویج کتابخوانی در آثار سینمایی خود، محمدعلی سجادی به عنوان سینماگر مولف و مروج کتاب، اندیشه فولادوند به دلیل داشتن مجموعه شعر، سروش صحت به عنوان هنرمند و کارگردان مروج کتابخوانی و بهارک محمودی به عنوان مولف کتاب «تصویر شهر در سینما» تجلیل خواهند شد.

اسامی و محل حضور برخی از چهره های فکری و فرهنگی

نام


مکان

محمدرضا شفیعی کدکنی


نشر آینده

احمدرضا احمدی


نشر ثالث

لیلی گلستان


نشر ثالث

فاطمه معتمدآریا


نشر ثالث

سید علی صالحی


نشر ثالث

جواد مجابی


نشر ثالث

اندیشه فولادوند


نشر ثالث

اسدالله امرایی


نشر ثالث

دکتر مسعود کوثری


موسسه انتشارات علمی- فرهنگی

دکتر امیراسماعیل آذر


انتشارات سخن

دکتررضا شعبانی


انتشارات سخن

دکتر کریم مجتهدی


پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی در خیابان کریمخان

دکتر ناصر تکمیل‌همایون


پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی

لامرضا خاکی


نشر فوژان

رضا ساکی


شهر کتاب بریانک

آیت الله ابراهیم امینی


انتشارات انصاریان قم

آیت الله مصطفی محقق‌داماد


صبح در بنیاد موقوفه ایرج افشار و در محل کتابفروشی آینده، و عصر در مرکز نشر علوم‌اسلامی

دکتر رسول جعفریان


انتشارات دلیل

دکتر ضیاء موحد


شهر کتاب شهید بهشتی

دکتر یوسف اباذری


شهر کتاب شهید بهشتی

دکتر میرجلال‌الدین کزازی


شهر کتاب شهید بهشتی

کتر حسین معصومی‌همدانی


شهر کتاب شهید بهشتی

مصطفی مستور


شهر کتاب شهید بهشتی

دکتر شاپور اعتماد


شهر کتاب شهید بهشتی

دکتر مهدی محبتی


شهر کتاب شهید بهشتی

احمد مسجدجامعی


کتابفروشی طهوری

عبدالحسین مختاباد


خانه فرهنگ و هنر گویا

سین رضازاده


شهر کتاب اقدسیه

کامران فانی


انتشارات اساطیر