وال استریت ژورنال: سفر معاون ظریف به عربستان سعودی نشان دهنده ی چیست؟

وال استریت ژورنال نوشت: در فضای سیاسی خاورمیانه، پایه دوستی همواره ساده بوده است: دشمن دشمن من دوست من است.

 گروه تروریستی داعش براساس این استاندارد در حال ایجاد دوستی های بسیاری است.

مجموعه غریبی از دوستان گرمابه و گلستان، یا ياران بالقوه نوظهور، و مرزبندی‌های جغرافیايی، ایدئولوژیکی و اتحادهای‌های جدید، از میان آنهایی که در معرض تهدید این گروه هستند، سر برآورده است.

مثلاً ایران و عربستان سعودی – که دست کم از سال ۱۹۷۹ دشمن یکدیگر بودند از بیم گروه تروریستی «داعش»، که در صدد برپایی رهبری مورد ادعای خود در جهان اسلام است، هم‌اکنون به هم نزدیک شده‌اند.

این نزدیکی موجب شد ایران و عربستان، بطور جداگانه در تلاش تازه‌ای برای تشکیل دولتی جدید در عراق، از یک نامزد واحد برای رهبری عراق حمایت کنند. به این امید که شاید دولت جدید بتواند شیعیان و سنی‌ها را برای مقابله با دولت اسلامی متحد کند. هفته گذشته در اتفاقی نادر، دیپلمات‌های ایرانی و سعودی با یکدیگر دیدار و رایزنی کردند.

ترکیه از دیرباز به کردها، نسبت به ویژه به یک گروه خشن انشعابی به نام «پ ک ک» که از کوه‌های مناطق شمالی عراق دست به عملیات می‌زند، بی‌اعتماد بوده است. اما هنگامی که گروه‌های شبه‌نظامی کرد سوریه با «پ ک ک» متحد شدند و نقش مهمی در نجات هزاران نفر از اقلیت ایزدی (یزیدی) سرگردان در کوهستان ایفا کردند، ترک‌ها سر خود را به نشانه بی‌اعتنایی برگرداندند.

روس‌ها و آمریکایی‌ها در اوکراین و جاهای دیگر، از جمله در خاورمیانه، با هم سرشاخ هستند. اما در مورد نوع خشونتی که گروه داعش به کار می‌گیرد و سرزمین‌های وسیعی از عراق و سوریه را در سلطه خود گرفته و نظم جهانی که روسیه و آمریکا بر سر نفوذ در آن با هم رقابت می‌کنند را بر هم زده، با یکدیگر توافق دارند.

دولت اسلامی حتی با القاعده، گروهی که از دل آن زاده شده، مرافعه کرده است. جبهه النصره، شاخه رسمی القاعده در سوریه، اغلب مورد حمله و تمسخر گروه داعش قرار می‌گیرد. در نتیجه جبهه نصرت هم به نبرد علیه گروه داعش پیوسته و در آوردگاه‌های سوریه با داعش برخوردهای خونباری هم داشته است.

این کشورها و قدرت ها ممکن است بر سر تقریباً هر چیز دیگر با هم اختلاف داشته باشند،اما چنان که برخی از تحلیلگران و مقامات امنیتی پیشین می‌گویند، هیچ چیز مانند یک تهدید مرگبار نمی‌تواند حواس‌ها را جمع کند. ظاهراً همه آنها فقط با یک چیز موافقند: باید جلوی آنها گرفته شود.

اما مقامات آمریکائی اعتراف می‌کنند که کنار هم آوردن چنین همراهانی، که اغلب هم با یکدیگر خصومت دارند، آسان نیست. هنگامی که هفته گذشته از «جنیفر ساکی» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا پرسیده شد آیا ممکن است هواپیماهای جنگی آمریکا در کنار ارتش بشار اسد رئیس حکومت سوریه،به نیروهای گروه داعش حمله کنند، او هشدار داد «فقط به این دلیل که رژیم سوریه ممکن است با دولت اسلامی مبارزه کند، یا آشکارا از آن سخن بگوید، که دولت آمریکا هم می‌گوید، مسلماً بدان معنا نیست که ما با آنها در یک اردوگاه هستیم.»

اما چالش‌ها فراتر از راضی کردن دشمنان خونی به همکاری است. حتی اگر چنین توافقی عملی شود، ذاتاً توافق‌ها شکننده و پر از تضادهای درونی ودست‌اندازهای عملی خواهد بود. از آنجا که توافق‌ها اغلب مخفیانه است، همه طرف‌ها تمایل دارند که خودسری کنند، منافع را از دست دیگری بقاپند و در نهایت چندان هم همکاری نکنند.

هر بار که آمریکا به یکی از دشمنانش نزدیکتر می‌شود، به احتمال زیاد یکی از دوستان دیرینش دلگیر می‌شود. مثلاً نزدیک شدن زیاد به ایران، به نگه داشتن اسرائیل و عربستان سعودی در اتئلاف صدمه می‌زند. عکس قضیه هم صادق است.

«امیل حُکیٍم»، تحلیلگر امور امنیتی خاورمیانه در انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک می گوید «اگر با یک گروه همکاری کنید، همکاری گروه دیگر را از دست می‌دهید. این طرح روی کاغذ خوب است، اما عملاً ممکن نیست.»

در عین حال که آمریکا و ایران بر سر قدرت و نفوذ در عراق رقابت می‌کردند، یاد گرفتند که هنگامی که در پی منافع مشترک هستند، با هم هماهنگی کنند. «حسین شیخ‌الاسلام» نماینده پیشین مجلس ایران و مشاور کنونی رئیس مجلس ایران، می گوید «ما شما را زیر نظر داریم و شما هم ما را می پائید. اگر شما دنبال همکاری میدانی هستید ما هستیم. و وقتی به شما گفتیم ما هستیم با اجازه رهبری است."

برنت اسکوکرافت یکی از رؤسای پیشین شورای امنیت ملی آمریکا نیز می‌گوید «من محتاطانه به این که ما بتوانیم با با ایران کار کنیم امیدوارم. در حقیقت اگر ما بتوانیم مسأله هسته‌ای را به شکلی حل کنیم، به گمانم راه به احتمال این که بتوانیم با ایران به گونه بسیار متفاوتی رفتار کنیم باز خواهد شد، و رویکرد آنها هم ممکن است بسیار دگرگون شود.»

اسکوکرافت که مشاور امنیتی پرزیدنت جرالد فورد و جورج دابلیو بوش بوده است، در عین حال می‌افزاید «من نمی‌خواهم در مورد امکان همکاری با ایران مبالغه کنم. در اشاره به موانع‌، می‌توان ازتحریم‌های اقتصادی دیگری که آمریکا هفته گذشته علیه ایران اعلام کرد، نام برد. دیگران به روابط کارساز آمریکا با ایران، و بخصوص با سوریه بدبین‌تر هستند. این بدبینی بخشی از آن روست که تلاش به اعمال نفوذ از طریق واسطه‌ها یک ایراد بزرگ دارد – هیچوقت معلوم نیست واسطه‌ها خودشان واقعاً چقدر نفوذ دارند. »

به عقیده بسیاری از تحلیلگران ایرانی و آمریکایی، با آن که ایران بزرگترین حامی بشار اسد بوده، رژیم سوریه همه دستورات ایران را اجرا نمی‌کند. کسانی که با شرایط سوریه آشنایی دارند می‌گویند رژیم اسد چندین بار از اجرای ابتکارهای ایران برای کاستن از خشونت‌ها در سوریه سرباز زده، یا در آنها کارشکنی کرده است.

رایان کراکر سفیر پیشین ایالات متحده آمریکا پیشنهاد می‌کند یک پیمان تعاونی بین‌المللی ایجاد شود، و کشوری ثروتمند مانند عربستان سعودی را قانع کند که به ترکیه در مقابل کمک بیشتر در مقابله با گروه دولت اسلامی، وام کم بهره بپردازد.

سعودی‌ها به سهم خود داروهای تلخی را سر کشیده‌اند؛ از جمله برای نخستین بار یک دولت شیعه را در عراق پذیرفته‌اند اما حالا به عقیده بسیاری تحلیلگران باید شربت تلخ‌تری را سر بکشند و قبایل سنی عراق را ترغیب کنند که با دولت اسلامی مقابله کنند.

اما به نشانه این که دشمن مشترک حتی ممکن است ایرانی‌ها و سعودی‌ها را هم اندکی به هم نزدیکتر کند، هفته گذشته وزیر امور خارجه عربستان، با یک معاون وزیر امور خارجه ایران – بالاترین مقام ایرانی که پس از انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری در سال گذشته به آن کشور سفر کرده است – ملاقات کرد.
منبع:انتخاب