راند سوم رایزنی‌ها میان ایران و آمریکا و سناریوهای پیش رو

به گزارش مردم سالاری آنلاین، نیویورک تایمزبا انتشار یادداشتی مدعی شد، دور سوم مذاکرات میان ایران و ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای تهران، روز شنبه پس از چندین ساعت مذاکره غیرمستقیم — که بخشی از آن به صورت مکتوب انجام شد — بین مقامات ارشد و تیم‌های کارشناسی دو طرف به پایان رسید.عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی ایران گفت که این مذاکرات «بسیار جدی» بوده و بر جزئیات توافق احتمالی متمرکز بوده است. او افزود که همچنان اختلافاتی میان تهران و واشنگتن وجود دارد، اما «با احتیاط خوش‌بین است که می‌توان پیشرفت‌هایی حاصل کرد».عراقچی همچنین گفت که مذاکرات شنبه آینده از سر گرفته خواهد شد و عمان به میانجیگری خود ادامه می‌دهد؛ مذاکراتی که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور ترامپ، و تیم‌های کارشناسی در آن حضور دارند.به گفته وزیر خارجه ایران: «فضای مذاکرات بسیار جدی و سازنده بود. ما از برخی مسائل کلان فاصله گرفتیم، اما این به معنای حل شدن تمام اختلافات نیست».او افزود: «ما بر سر مسائل بزرگ و کوچک اختلاف نظر داریم، اما این هفته در پایتخت‌ها رایزنی‌هایی صورت خواهد گرفت تا اختلافات کاهش یابد».

شنبه در مسقط چه گذشت؟

نیویورک تایمز در ادامه یادداشت خود آورد، همزمان یک مقام ارشد آمریکایی گفت که دور بعدی مذاکرات در اروپا برگزار خواهد شد و عمان همچنان نقش تسهیل‌کننده را ایفا خواهد کرد. این مقام افزود که مذاکرات چهار ساعت طول کشیده و آن را «سازنده» توصیف کرد.دونالد ترامپ نیز در مصاحبه‌ای با مجله تایم که روز جمعه منتشر شد، پیش‌بینی کرد: «فکر می‌کنم ما با ایران به توافق خواهیم رسید. هیچ‌کس دیگر نمی‌توانست این کار را انجام دهد».ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۲۰۱۸ توافق هسته‌ای پیشین با ایران را ترک کرد و آن را «توافقی ناقص» خواند.در این میان به ادعای گروهی از ناظرلن این مذاکرات می‌تواند با کاهش احتمال حمله ادعایی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران با حمایت آمریکا، امنیت منطقه‌ای و جهانی را بازتعریف کند و مانع از عبور ایران از استانه گریز هسته ای شود. توافق همچنین می‌تواند چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی ایران را با کاهش تحریم‌های آمریکا و جذب سرمایه‌گذاری خارجی دگرگون سازد.

استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ در امور خاورمیانه، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و تیم‌های کارشناسی دو طرف، در عمان — سلطان‌نشینی در خلیج فارس که نقش میانجی را ایفا می‌کند — با یکدیگر دیدار کردند. رسانه‌های دولتی ایران گزارش دادند که مذاکرات حوالی ظهر آغاز شد.این دور شامل مذاکرات فنی بین تیم‌های هسته‌ای و مالی دو طرف بود که برای بحث درباره جزئیاتی مانند نظارت بر تاسیسات هسته‌ای ایران، سطح غنی‌سازی اورانیوم و نحوه برخورد با ذخایر اورانیوم با غنای بالا، در کنار روند کاهش تحریم‌ها، برگزار شد.ترامپ هدف مذاکرات را جلوگیری از عبور ایران از آستانه گریز هسته ای تعریف کرده است. با این حال، مقامات دولت او پیام‌های متناقضی درباره معنای دقیق این هدف مخابره کرده‌اند.این هدف نگرانی‌های دیگر اسرائیل را درباره برنامه موشکی پیشرفته ایران، حمایت تهران از محور مقاومت در خاورمیانه و دشمنی با اسرائیل پوشش نمی‌دهد. با این همه اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، روز شنبه اعلام کرد که موضوع توان دفاعی و موشکی ایران «در مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا مطرح نشده و نخواهد شد.»

سیگنال های متناقض

به ادعای نیویورک تایمز، یک توافق هسته‌ای جدید می‌تواند درگیری گسترده‌تری میان ایران، اسرائیل و ایالات متحده را به تأخیر انداخته یا از آن جلوگیری کند. از زمان آغاز جنگ غزه در سال ۲۰۲۳، ایران و اسرائیل حملات مستقیمی علیه یکدیگر انجام داده‌اند.هفته گذشته، نیویورک تایمز با انتشار گزارشی مدعی شد که اسرائیل برنامه‌ریزی کرده  ماه آینده به سایت‌های هسته‌ای ایران حمله ادعایی کند، اما ترامپ آنها را از این اقدام منصرف کرد، چرا که ترجیح می دهد با تهران مذاکره کند. ترامپ در مصاحبه با تایم ادعا کرد: «من جلوی حمله اسرائیل را نگرفتم. اما شرایط را برایشان راحت نکردم، چون فکر می‌کنم می‌توانیم بدون حمله به توافق برسیم. امیدوارم که اینطور شود. البته ممکن است مجبور به حمله شویم، چون ایران نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد». ایران هم‌اکنون اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند، یعنی فقط اندکی کمتر از سطح مورد نیاز برای عبور از استانه گریز هسته ای. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران ذخایر کافی برای این گزاره( عبور از آستانه گریز هسته ای را دارا است).

ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً اهداف صلح‌آمیز را دنبال می‌کند و آژانس نیز اعلام کرده که نشانه‌ای از تسلیحاتی شدن برنامه ایران نیافته است.به ادعای ناظران در صورت حمله ادعایی به تأسیسات هسته‌ای، ایران وعده داده که به شدت واکنش نشان خواهد داد و ممکن است از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) خارج شود. در این میان وضعیت اقتصاد ایران نیز در گرو این مذاکرات است. تحریم‌های طولانی‌مدت باعث تورم مزمن شده است.  فعلا مقامات ایرانی گفته‌اند که آماده‌اند سطح غنی‌سازی اورانیوم را به میزان مندرج در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با دولت اوباما — یعنی ۳.۶۷ درصد — کاهش دهند؛ سطحی که برای تولید سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای مناسب است.با این همه مسئله ادامه غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران، اختلافاتی میان مشاوران ترامپ ایجاد کرده است. استیو ویتکاف توافقی را پیشنهاد کرده که بر اساس آن ایران اجازه خواهد داشت اورانیوم را در سطوح پایین و تحت نظارت غنی‌سازی کند.  اما مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در مصاحبه‌ای پادکستی پیشنهاد کرد که ایران می‌تواند بدون غنی‌سازی داخلی، اورانیوم غنی‌شده را از کشورهای دیگر وارد کند — مشابه رویکرد برخی کشورها.

سناریوهای پیش رو

مایک والتز، مشاور امنیت ملی، نیز مدعی شده که آمریکا خواستار «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران است؛ درخواستی که از نظر تهران غیرقابل قبول است. با این همه عراقچی گفت که ایران از آمریکا دعوت کرده است تا در برنامه هسته‌ای این کشور سرمایه‌گذاری کند و به ساخت ۱۹ رآکتور جدید کمک کند. او در سخنرانی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد، گفت: «فرصت اقتصادی هزار میلیارد دلاری ایران ممکن است برای شرکت‌های آمریکایی نیز هموار شود، از جمله شرکت‌هایی که می‌توانند به تولید برق پاک از منابع غیرهیدروکربنی کمک کنند». محدودسازی سطح و میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران، ترامپ را در معرض انتقادهایی قرار می‌دهد که مدعی‌اند او صرفاً عناصر اصلی توافق دوره اوباما را بازتولید کرده است. تحلیلگران می‌گویند برخی اقدامات برای بهبود توافق قبلی می‌تواند شامل نظارت سختگیرانه‌تر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، مشارکت‌های مشترک در مدیریت تاسیسات و دائمی کردن ضمانت‌های ایران باشد.

به نوشته نیویورک تایمز، دو طرف با بی‌اعتمادی عمیق وارد این مذاکرات شدند. توافق پیشین، که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نام داشت، محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرد: از جمله محدود کردن سطح غنی‌سازی اورانیوم به ۳.۵ درصد، انتقال ذخایر اورانیوم به روسیه، و نصب دوربین‌های نظارتی و بازرسی‌های آژانس. با این حال، پس از خروج آمریکا از توافق و بازگشت تحریم‌ها، شرکت‌های اروپایی از ایران خارج شدند و بانک‌ها روابط خود را با ایران قطع کردند. حدود یک سال پس از امضای توافق، و در حالی که ایران منافع اقتصادی وعده داده‌شده را مشاهده نکرد، به تدریج تعهدات خود را کنار گذاشت و سطح غنی‌سازی را به ۶۰ درصد رساند. حال به نظر می‌رسد اراده سیاسی در هر دو طرف برای دستیابی به توافق وجود دارد و مذاکرات قرار است ادامه یابد. با این حال، دستیابی به توافق قطعی در کوتاه‌مدت قطعی نیست. ممکن است مذاکرات در سطح فنی — که در گذشته نیز دشوارترین بخش بوده — با شکست روبرو شود. همچنین احتمال دارد که یک توافق موقت برای توقف غنی‌سازی حاصل شود تا طرفین در مسیر توافق دائمی حرکت کنند.