رشد سریع ارقام بودجه طی چند سال گذشته نه تنها هزینه‌های حقیقی کشور را به طور کامل پوشش نداد، بلکه عوامل مختلفی از جمله جمعیت گسترده ایران را نیز نادیده گرفت. ثمره این مسیر، کسری بودجه بود، کسری که انتقال آن به سال‌های آینده، باعث افزایش مداوم عددی بودجه شد؛ افزایشی، که تورم ساختاری را تقویت کرد.

به تعبیر اقتصاددانان، تورم ساختاری زمانی به وجود می‌آید که سیاست‌گذاری ناسازگار با زیرساخت‌های اقتصادی منجر به افزایش تقاضا می‌شود. به عبارت دیگر، گسترش نامتناسب تدارکات دولتی و سازمان‌ها باعث افزایش ناکارآمدی اقتصادی می‌شود و در عین حال، قدرت خرید را بیشتر می‌کند. این افزایش ناکارآمدی موجب کاهش فعالیت‌های بخش خصوصی می‌شود و تقاضای بیشتری در بازار ایجاد می‌کند. همین اتفاق در بودجه‌های ایران رخ داده است. هر افزایش در نرخ تورم، دولت را مجبور به افزایش دستمزد‌ها می‌کند تا تورم را پوشش دهد. این منجر به گرفتار شدن اقتصاد ایران در دور مارپیچ قیمت و دستمزد شده است.

بررسی بودجه‌ریزی ایران نشان می‌دهد که بخشی از افزایش‌های بودجه، مبتنی بر تقاضا‌های مصنوعی و نه واقعیت‌های اقتصادی کشور است. این به این معناست که عواملی مانند تقاضا‌های ساختگی و اعطای بودجه به منظور امور غیرضروری، تورم ساختاری را تشدید می‌کنند و در توسعه اقتصادی مؤثر نیستند. بودجه‌های سالیانه شامل منابع و مصارفی است که بخشی از آن به شرکت‌های دولتی و مؤسسات وابسته به دولت اختصاص دارد. برخی از این شرکت‌ها به طور معمول زیان‌ده هستند و بار مالی آن‌ها به بودجه فشار می‌آورد. همچنین، بخشی از مصارف به اهدافی خارج از توسعه اقتصادی اختصاص یافته است، مانند امور مذهبی و تبلیغات اسلامی.

بودجه مرکز اسلامی آفریقای جنوبی

در بودجه پیشنهادی سال ۱۴۰۳ نیز، اعداد و ارقامی که توجیه اقتصادی و ارتباطشان به توسعه کشور مشخص نیست بسیار دیده می‌شود. از بودجه مبهم یک هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی برای «جبران تلاش» کارکنان وزارت کشور تا بودجه ۶۴۰ میلیارد تومانی برای اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران یا همان ممانعت از احیای برجام! اما جدا از بودجه‌های سنگین و عجیب زیرشاخه‌های سیاسی کشور، بودجه‌های پیش‌بینی شده برای نهاد‌های فرهنگی و مذهبی کشور نیز جالب توجه است.

جایی که در آن حتی برای «مرکز اسلامی آفریقای جنوبی» نیز بودجه تعریف شده است! ظاهرا سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که خودش ذیل وزارت ارشاد، دو هزار و ۸۲۱ میلیارد تومان بودجه عمومی و اختصاصی دارد، قرار است جهت «رایزنی فرهنگی آفریقای جنوبی» نیز ۲۶ میلیارد تومان دریافت کند. نهاد‌های مذهبی جمهوری اسلامی در آفریقای جنوبی، یک سهم دیگر هم در بودجه دارند؛ مجمع جهانی اهل بیت که در جدول هفت رقمی معادل ۲۸۲ میلیارد تومان بودجه عمومی و اختصاصی دارد، در جدول ۱-۷ نیز برای «مرکز اسلامی آفریقای جنوبی» بودجه‌ای معادل ۶ میلیارد تومان دارد.

جوانی جمعیت، ۴۲ هزار میلیارد ناقابل

طبق مصوبه مجلس برای اجرای قانون جوانی جمعیت، ۴۲ هزار میلیارد تومان، در بودجه ۱۴۰۳ درنظر گرفته شده که همه موارد مرتبط با اجرای این قانون را تجمیع کرده است. به طور مثال، بودجه اختصاصی در نظر گرفته شده برای «دبیرخانه ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» دو زیرمجموعه دارد؛ تمام بودجه‌ای که برای این ردیف آمده یک هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان است که تمام آن، بابت «ترویج فرهنگ فرزندآوری و اقدامات موثر در راستای جوانی جمعیت» خواهد بود. یک زیرمجموعه دیگر تحت عنوان «تدوین برنامه ساماندهی روش‌های جایگزین نوین در حوزه ناباروری از جمله رحم اجاره‌ای، فریز تخمک، ساماندهی مراکز ارایه‌دهنده این خدمات» آمده که هیچ بودجه‌ای به این زیرمجموعه تعلق نگرفته است. این البته تنها مربوط به دبیرخانه این ستاد می‌شود. «دبیرخانه ستاد حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» هم در جدول ۹ بودجه‌ای معادل هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.

صدا و سیما، بودجه‌بگیری که درآمد نجومی هم دارد

از رقم کلی بودجه نهاد‌های فرهنگی و مذهبی، ۲۲ هزار و ۲۰۸ میلیارد تومان، مربوط به سازمان صدا و سیما است، بودجه‌ای که سال گذشته بیش از ۱۵ هزار میلیارد بود و حال با افزایش ۴۷.۴ درصدی، روی این رقم ایستاده است. این یعنی، سازمان صدا و سیما روزی به اندازه ۶۰ میلیارد و ۸۴۳ میلیون تومان خرج بر دست دولت می‌گذارد.

علاوه بر این، از فعالیت‌هایی مانند پخش تبلیغات و برگزاری برنامه‌های مشارکتی نیز درآمدزایی می‌کند که به میزان قابل توجهی به منابع مالی تبدیل می‌شود. تخمین‌های موجود به مبالغ متفاوتی از ۱۰ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. درصورتی که به درآمد حدودی ۱۰ هزار میلیارد تومان اعتقاد داشته باشیم، با در نظر گرفتن بودجه ۲۲ هزار میلیارد تومانی، هر روز سازمان صدا و سیما بیش از ۸۷ میلیارد تومان برای فعالیت‌های خود هزینه می‌کند، یعنی همان تصاویر و اصواتی که در شبکه‌های رسانه ملی می‌بینید. تازه این رقم ۸۷ میلیارد تومان با محاسبه کمترین میزان درآمد از محل تبلیغات محاسبه شده است.

بودجه‌های مربوط به حوزه علمیه

بودجه مرکز خدمات حوزه علمیه برای سال جاری نیز ۷ هزار و ۵۴۴ میلیارد تومان تعریف شده است، عددی که سال گذشته ۶ هزار و ۴۰۲ میلیارد تومان بود. برای شورای عالی حوزه‌های علمیه نیز ۵ هزار و ۲۳۶ میلیارد تومان تعریف شده است، عددی که سال گذشته ۳ هزار و ۷۵۶ میلیارد تومان بود. شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه خواهران نیز از بودجه هزار و ۲۱ میلیاردی سال گذشته با افزایش ۶۹.۰ درصدی، به بودجه پیشنهادی هزار و ۷۲۶ میلیارد تومان رسیده است. همچنین برای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز بودجه ۸۳۱ میلیارد تومانی تعریف شده است که نسبت به سال گذشته ۱۰۰.۶ درصد رشد را نشان می‌دهد. برای شورای برنامه‌ریزی مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان نیز ۹۰۰ میلیارد تومان بودجه پیشنهاد شده است. 

همچنین طبق گزارش اعتماد، ۵۰ میلیارد تومان برای «کمک به تکمیل ساختمان حوزه علمیه امیرالمومنین تهران (لویزان) اختصاص یافته است». این حوزه علمیه به ریاست «علیرضا تقوایی» سال ۱۳۸۸ تاسیس شده است. او منصب حکومتی یا دولتی ندارد، اما اظهارنظر‌های او نشان می‌دهد از مخالفان سرسخت دولت‌ حسن روحانی بوده و می‌تواند در زمره اصولگرایان تندرو قرار بگیرد. او همچنین از علاقه‌مندان به مصباح‌ یزدی است که در سخنانی پیش از انتخابات خبرگان رهبری در سال ۹۴ گفته بود: «نورانیت و روحانیت واقعی در آیت‌الله مصباح‌ یزدی وجود دارد و دست‌شان نیز مانند بعضی از افراد آلوده به حرام، آلوده نیست. آیت‌الله مصباح نه رانت‌خوار است و نه اختلاسی کرده است. آیت‌الله مصباح پاک و پاکیزه و طاهر هستند و ما صد در صد به وی رای می‌دهیم و در واقع عشق ما این است که به وی رای دهیم. رهبری نیز فرمودند که ایشان، ایدئولوگ نظام هستند.»

سازمان تبلیغات اسلامی و زیر مجموعه هایش

سازمان تبلیغات اسلامی و زیرمجموعه‌هایش نیز در مجموع بیش از ۴ هزار و ۷۸۰ میلیارد تومان بودجه در اختیار دارند.
- در جدول ۱۲ مقدار بودجه اختصاصی این سازمان به مقدار ۳ هزار و ۱۳۵ میلیارد تومان ذکر شده است.
- اما در جدول ۷، این مقدار ۳ هزار و ۹۰ میلیارد تومان اعلام شده است. اگرچه مقدار بودجه اختصاصی سازمان تبلیغات اسلامی در دو جدول مختلف متفاوت است، اما مقدار ۳ هزار و ۱۳۵ میلیارد تومان به عنوان بودجه اختصاصی این سازمان تایید شده است.

بودجه اختصاصی سازمان تبلیغات اسلامی برای اهداف مختلفی تخصیص داده شده است که عبارتند از:

- تقویت و گسترش سنت حسنه اعتکاف ویژه نوجوانان و جوانان (ستاد مرکزی اعتکاف): ۳۰۰ میلیارد تومان

- کمک به مساجد کشور در طرح مسجد محوری: ۵۰۰ میلیارد تومان

- گسترش فعالیت‌های حفظ موضوعی قرآن کریم و تقویت فعالیت‌های موسسات قرآنی کشور (صندوق توسعه قرآنی): هزار میلیارد تومان

- تقویت و گسترش فعالیت‌ها و رویداد‌های فرهنگی-دینی جریان‌ساز و میدانی در سراسر کشور: ۳۴۰ میلیارد تومان

- حمایت از حلقه‌های میانی مردمی فرهنگی: ۲۰۰ میلیارد تومان

- کمک به سازمان هیات و تشکل‌های دینی: ۲۰ میلیارد تومان

- تقویت پایگاه جریان‌ساز برای حلقه‌های میانی جبهه فرهنگی-فکری انقلاب اسلامی (سرچشمه نور انقلاب اسلامی): ۱۴۰ میلیارد تومان

- ترویج گفتمان انقلاب اسلامی: «شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه» نیز یکی دیگر از زیرمجموعه‌های سازمان تبلیغات اسلامی است که خودش ۲۱۰ میلیارد تومان بودجه دارد. این شورا به غیر از بودجه اصلی خود، قرار است ۱۰۰ میلیارد تومان نیز برای «ترویج گفتمان انقلاب اسلامی» دریافت کند.- حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی در مساجد: «مرکز رسیدگی به امور مساجد» هم مانند قبلی‌ها، زیرمجموعه سازمان تبلیغات است؛ غیر از ۱۲۰ میلیارد تومان بودجه جدول ۷، این مرکز ۲۵۰ میلیارد تومان نیز بودجه اختصاصی دارد. محل هزینه‌کرد این ۲۵۰ میلیارد تومان نیز «حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی در مساجد» عنوان شده است.

- گسترش فرهنگ اقامه نماز: دیگر زیر مجموعه سازمان تبلیغات، «ستاد اقامه نماز» است؛ این ستاد ۹۸ میلیارد تومان بودجه عمومی دارد و ۲۰۰ میلیارد تومان نیز بودجه اختصاصی. «گسترش فرهنگ اقامه نماز» دلیل هزینه‌کرد این ۲۰۰ میلیارد تومان عنوان شده است.

بودجه پر و پیمان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

این سازمان هم از جمله سازمان‌هایی است که بودجه بالای هزار میلیارد تومان می‌گیرد. پس طبیعتا باید عملکرد مهمی داشته و تاثیر آن بر زندگی مردم ایران مشهود باشد. بودجه این سازمان از ۸۳۰ میلیارد تومان سال ۱۴۰۲ به ۲ هزار و ۸۲۱ میلیارد تومان برای سال جاری تعریف شده است، یعنی یک افزایش ۲۳۹.۹ درصدی! این سازمان ذیل وزارت ارشاد است و هزینه‌هایی مانند همان رایزنی فرهنگی آفریقای جنوبی و هزینه برای نهاد‌های مذهبی جمهوری اسلامی در آفریقای جنوبی و مواردی از این دست انجام می‌دهد.

حوزه هنری و زیرمجموعه‌ها

در جدول شماره ۱۲، حوزه هنری انقلاب اسلامی نیز حضور دارد. این حوزه، در جدول ۷، حدود ۸۰۰ میلیارد تومان بودجه عمومی و ۸۴۰ میلیارد تومان بودجه اختصاصی دارد، اما در جدول ۱۲، مبلغ اعتبار این حوزه به ۹۴۵ میلیارد تومان افزایش یافته است.

• تولید فیلم و پویانمایی: برای تولید فیلم‌های سینمایی موثر و فاخر و پویانمایی با موضوعات متنوع از جمله ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی، معارف اسلامی و انقلابی، معرفی مفاخر ملی و امیدآفرینی، ۲۳۵ میلیارد تومان تخصیص یافته است.

• تقویت برنامه‌ها و مراکز رشد انسانی: ۷۰ میلیارد تومان برای تقویت مراکز پرورش سرمایه انسانی در حوزه‌های ادبیات، فرهنگ، هنر و رسانه‌های انقلاب اسلامی در نظر گرفته شده است.

• تولید محتوا: ۷۰ میلیارد تومان برای تولید محتوای فرهنگی فاخر فارسی در فضای مجازی و ترویج کتابخوانی و کتابنویسی اختصاص یافته است.

• ایجاد صندوق فرهنگ‌بنیان: ۵۰۰ میلیارد تومان برای ایجاد صندوقی به منظور تامین مالی زیست بوم تولید و مصرف محتوای انقلابی در نظر گرفته شده است.

• تولید هنری: ۷۰ میلیارد تومان برای تولید سرود، موسیقی و نمایش‌های صحنه‌ای فاخر با موضوعات مختلف اعم از تقویت بنیان خانواده، امیدآفرینی، و تاریخ انقلاب اسلامی در نظر گرفته شده است.

دیگر بودجه‌های فرهنگی - مذهبی

در بودجه ۱۴۰۳، باز هم ارقام قابل توجهی برای نهاد‌های فرهنگی مذهبی به چشم می‌خورد. از جمله:
- ️موسسه نشر آثار حضرت امام: ۱۶۰ میلیارد تومان
- ️آستان مقدس حضرت امام: ۲۱۶ میلیارد تومان
- ️سازمان اوقاف: ۱۳۲ میلیارد تومان
- کمک به معیشت روحانیون: ۱۲۲۷ میلیارد تومان
- بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس: ۲۶۰۲ میلیارد تومان
- ستاد مرکزی راهیان نور: ۴۹ میلیارد تومان
- مجمع جهانی تقریب: ۲۱۲ میلیارد تومان
- فرهنگستان زبان و ادب فارسی: ۱۰۴ میلیارد تومان
- مجمع جهانی اهل بیت: ۲۵۷ میلیارد تومان
بنیاد سعدی: ۶۹ میلیارد تومان
- خبرگزاری جمهوری اسلامی: ۳۷۴ میلیارد تومان
- شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی: ۲۶۸ میلیارد تومان
- موسسه آموزشی امام خمینی(ره): ۴۳۷ میلیارد تومان
- شورای سیاستگذاری ائمه جمعه: ۳۱۱ میلیارد تومان
- ستاد احیای امر به معروف: ۲۵۶ میلیارد تومان

همچنین طبق داده‌های موجود بودجه نهاد‌های فرهنگی مذهبی در حوزه‌های کمتر شنیده‌شده نیز تعریف شده است:

- توسعه زیارت و خدمات شهری: برای توسعه فرهنگ و خدمات زیارتی در شهر‌های مشهد، قم، شیراز و شهر ری، بودجه‌ای به مبلغ ۳۵۰ میلیارد تومان تخصیص یافته است.

- حمایت از میراث فرهنگی و زائرسرا: جهت احداث زائرسرا و موزه آستان قدس رضوی، مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان اختصاص یافته است.

- ایجاد مراکز آموزشی مذهبی: برای احداث و تجهیز مجتمع تربیتی-آموزشی حضرت مهدی (عج)، ۱۵۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است.

- پشتیبانی از طلاب غیرایرانی: برای جامعه المصطفی العالمیه که طلاب غیرایرانی را نام نویسی و آموزش می‌دهد، بودجه‌ای به مبلغ ۱۲۲۶ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که شامل ۱۰۲۶ میلیارد تومان بودجه عمومی و ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه اختصاصی می‌شود.

- توانمندسازی دانش‌پژوهان و مدارس: برای توانمندسازی و مهارت‌افزایی دانش‌پژوهان و حمایت از مدارس تابعه و حوزه‌های علمیه، ۲۰۰ میلیارد تومان از بودجه دانشگاه مذاهب اسلامی اختصاص یافته است.

- تقویت برنامه‌های فرهنگی اهل سنت: برای تقویت برنامه‌های فرهنگی در ارتباط با اهل سنت، ۱۰۰ میلیارد تومان از بودجه عمومی دانشگاه مذاهب اسلامی تخصیص یافته است.

- طرح ولایت ویژه معلمان و دانش‌آموزان: جهت طرح ولایت ویژه معلمان و دانش‌آموزان، ۲۰۰ میلیارد تومان از بودجه وزارت آموزش و پرورش اختصاص یافته است.

- حمایت از گروه‌های جهادی: برای کمک به گروه‌های جهادی فعال در مناطق محروم، ۱۰۰۰ میلیارد تومان از بودجه نهاد ریاست‌جمهوری اختصاص یافته است.

- قرارگاه فرهنگی-اجتماعی بقیه‌الله: بودجه این قرارگاه با افزایش ۳۵ درصدی، از ۸۸۷ میلیارد تومان سال گذشته به یک هزار و ۱۸۴ میلیارد تومان سال جاری رسیده است؛ البته که در جدول ۹ قانون بودجه ۱۴۰۲ که مربوط به کمک‌ها به دستگاه‌ها و نهاد‌ها می‌شود، نزدیک به ۲۰۰ میلیارد تومان برای کمک به موسسات فرهنگی و اجتماعی ذیل این قرارگاه آمده بود.
در این ردیف بودجه تاکید شده بود که این ۲۰۰ میلیارد تومان باید به صورت مساوی میان سازمان «اوج» و سازمان «سراج» تقسیم شود.

این گزارش نشان می‌دهد که بودجه‌های نهاد‌های فرهنگی و مذهبی در سال جاری، به منظور توسعه فرهنگ و زیارت، حمایت از طلاب غیرایرانی، تقویت برنامه‌های فرهنگی و پشتیبانی از مدارس و معلمان، به شکل گسترده‌ای تخصیص یافته است. در نگاه کلی، بیش از ۶۷۰ هزار میلیارد ریال بودجه صرف امور دینی و فرهنگی در سال می‌شود که باید دید تاثیر این هزینه نجومی در زندگی و معیشت مردم به چه شکل است.