اروپا از برجام عبور می‌کند؟

تروئیکای اروپایی در تداوم جوسازی‌ها علیه برنامه موشکی ایران و ارائه روایت نادرست از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، ادعاها درباره ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را مطرح کرد. انگلیس، فرانسه و آلمان بر همین اساس درخواست خود را از سازمان ملل متحد، برای بررسی شواهد ادعایی انتقال تجهیزات نظامی ساخت ایران به روسیه را تکرار کردند.

در این بیانیه ادعا شده است: «ما مصمم هستیم که ایران هرگز نباید سلاح هسته‌ای تولید کند و باید فعالیت‌های هسته‌ای خود را تغییر دهد. ما بر همین اساس عمیقاً نگران هستیم که محدودیت‌های کلیدی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، به‌ویژه در مورد فعالیت‌های بالستیک و انتقال موشک‌های ایران در ماه اکتبر منقضی شود. ما یادآور می‌شویم که سایر محدودیت‌های قطعنامه‌های مرتبط شورای امنیت سازمان ملل  نیز پس از آن تاریخ کاملاً به قوت خود خواهد ماند.»

دو هفته پیش نیز روزنامه گاردین در گزارشی به نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشت: بریتانیا، فرانسه و آلمان قصد دارند محدود کردن برنامه موشک‌های بالستیک ایران را بعد از پایان موعد مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت یعنی ۲۶ مهر (۱۸ اکتبر) ادامه دهند. گفته شده این اقدام، واکنشی به حمایت تسلیحاتی ایران از روسیه در جنگ اوکراین است. در صورت اتخاذ چنین اقدامی، این برای اولین بار است که بریتانیا، فرانسه و آلمان به طور رسمی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران را نقض می‌کنند.

بیانیه اخیر فرانسه، انگلیس و آلمان درباره ادامه محدودیت‌های برنامه موشک‌های بالستیک ایران که قرار است مهرماه سال جاری لغو شود اقدامی در جهت "اسنپ بک" نیست

بیانیه اخیر فرانسه، انگلیس و آلمان درباره ادامه محدودیت‌های برنامه موشک‌های بالستیک ایران که قرار است مهرماه سال جاری لغو شود اقدامی در جهت "اسنپ بک" نیست. به نظر این کشورها تمایلی به فعال کردن این مکانیزم ندارند و بیشتر به دنبال اقدامی یک جانبه از سوی کشورهایشان و اتحادیه اروپا هستند تا تحریم‌های تسلیحاتی خود علیه ایران را در واکنش به همکاری ایران با روسیه در جنگ با اوکراین حفظ کنند. اما خودداری سه کشور اروپایی عضو برجام از لغو تحریم‌هایی تسلیحاتی (موشک‌های بالستیک) ایران که باید در سال هشتم اجرای برجام اعمال شود، نقض صریح برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ است. به عبارتی آنها همان کاری که آمریکا سعی داشت در ۲۰۲۰ درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران در سال پنجم انجام دهد و در مقابل آن مقاومت کردند را انجام خواهند داد.

آمریکا در سال ۲۰۱۸ یک‌جانبه از برجام خارج شد اما سه کشور اروپایی عضو برجام در برجام باقی ماندند. این کشورها هر چند نسبت به اجرای تعهدات اقتصادی خود تا کنون ناتوان بوده و قصور داشتند اما به طور رسمی برای نقض یا لغو تعهدی مشابه اقدامی که آمریکایی‌ها به وفور انجام دادند، گامی برنداشته‌اند.

سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا وفق برجام در ابتدای کار تحریم‌های اقتصادی خود علیه ایران را لغو کردند و اکنون در سال هشتم اجرای برجام؛ اگر قائل به این هستند که برجام زنده است، باید نسبت به لغو تحریم‌های تسلیحاتی خود علیه ایران اقدام کنند.

اخبار رسمی و غیررسمی به ویژه بیانیه اخیر سه کشور در سازمان ملل نشان می‌دهد، آنها سعی دارند به طور رسمی تعهدات برجامی خود را نقض کنند. سه کشور اروپایی ایران را شدیدا به عدم اجرای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، همکاری کافی نداشتن با آژانس و توسعه برنامه غنی‌سازی‌ و موشکی خود فراتر از برجام متهم می‌کنند و از ایران می خواهند که یک جانبه بدون آنکه طرف‌های مقابل به تعهداتشان پایبند باشند برجام را اجرا کند. اما در صورت لغو نکردن تحریم‌های تسلیحاتی از سوی این کشورها این مساله برای ایران بیش از پیش مسجل خواهد شد که این کشورها به احیای برجام و حفظ این توافق پایبند نیستند.

بهانه کشورهای اروپایی برای عدم لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران این است که ایران و روسیه قطعنامه ۲۲۳۱ را در خرید و فروش پهپادهای ایران و احتمالا موشک‌های بالستیک در رابطه با جنگ اوکراین نقض کرده‌اند، اما این ادعا هنوز بعد از گذشت ۵۰۰ روز از جنگ اوکراین به لحاظ فنی و حقوقی اثبات نشده و صرفا در حد یک موضع‌گیری سیاسی است اما این کشورها با سوء استفاده از قدرت و نفوذ خود در سازمان‌های بین‌المللی سعی دارند به ایران فشار آوردند.

دیپلمات‌های غربی مدعی هستند، با وجود پایان یافتن دوره محدودیت‌ها برای صادرات تسلیحات از سوی ایران، برخی از مفاد این قطعنامه دست‌کم تا اکتبر سال ۲۰۲۳ درباره سامانه‌های پیشرفته موشکی همچنان پابرجا است. آنها با تفسیر موسع از متن حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ ادعا می‌کنند که محدودیت فروش سلاح برای ایران شامل فن‌آوری‌های پیشرفته مثل تکنولوژی پهپادی هم می‌شود.

مقامات ایران در رابطه با فروش پهپاد به روسیه و استفاده احتمالی روسیه از آنها در جنگ با اوکراین بارها اعلام کرده‌اند که هیچ سلاحی را برای هیچ کدام از طرفین جنگ صادر نکرده است. ایران بارها اعلام کرده است، سیاست خارجی‌اش مبتنی بر مخالفت با جنگ است و در خصوص جنگ در اوکراین نیز مخالف جنگ است و متناسب با ظرفیت‌های خود تلاش کرده و می‌کند که رویکرد نظامی در این زمینه خاتمه پیدا کند.

تحریم تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران ۲۷ مهر ۱۳۹۹ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۰) بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ برداشته شد و از آن پس ایران برای فروش تسلیحات نظامی خود به کشورهای دیگر فارغ از اینکه از آنها به چه شکل و در کجا استفاده خواهد شد، منعی ندارد.

دونالد ترامپ رییس‌جمهور وقت آمریکا ماه‌ها برای مقابله با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران در ۲۰۲۰ که از دستاوردهای بزرگ و مهم برجام بود، تلاش کرد، اما در این مسیر موفق نشذ. جامعه بین‌الملل و کشورهای اروپایی به ویژه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در شورای امنیت سازمان ملل متحد در آن مقطع در مقابل ایالات متحده قرار گرفتند تا در نهایت آنچه در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به ایران وعده داده شده بود، محقق شود و نقض برجام صورت نگیرد چرا که به خوبی می‌دانستند نقض برجام آن هم در بعد تسلیحاتی، در حالی که این کشورها به تعهدات اقتصادی خود هم پایبند نبودند، دادن مجوز رسمی به ایران برای خروج از برجام و لغو تمامی نظارت‌های آژانس در چارچوب برجام است.

فشار جنگ اوکراین و روسیه به کشورهای اروپایی ، تنها عاملی است که این کشورها را نسبت به فروش تعدادی پهپاد ایرانی (آن هم قبل از وقوع جنگ) به روسیه عصبانی کرده است. شاید اگر خریدار پهپادهای ایرانی هر کشوری به جز روسیه بود که در جنگ با اوکراین و منافع آمریکا و اروپا است،‌ این کشورها این‌گونه واکنش نشان نمی‌دادند. به نظر، کشورهای اروپایی و آمریکا بیشتر سعی دارند یک فضای سیاسی و رسانه‌ای علیه ایران برای فشار به روسیه فراهم کنند. آنها به خوبی می‌دانند که ادعایشان درباره نقض قطعنامه ۲۲۳۱ درباره فروش پهپادها و موشک‌های بالستیک بی‌پایه و اساس و فاقد حساسیت‌ برای واکنش نشان دادن در این سطح است. به علاوه که گزینه‌های روی میز ایران در واکنش به چنین نقضی پرهزینه خواهد بود.

مقامات اروپایی و رسانه‌های این کشور به صراحت درباره تصمیم احتمالی قدرت‌های اروپایی برای نقض برجام هشدار داده‌اند.

ایران در حال حاضر  توانایی غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد را دارد. یکی از گزینه‌های مهم ایران غنی‌سازی فراتر از ۶۰ درصدی در واکنش به نقض برجام از سوی اروپایی‌هاست.

واسیلی نبنزیا، سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل روز پنجشنبه هفته گذشته در نشست شورای امنیت به کشورهای غربی درباره تلاش برای حفظ تحریم‌های موشکی علیه ایران هشدار داد و از آنها خواست به تعهدات خود پایبند باشند.

سفیر روسیه تلاش‌ها برای متهم کردن ایران به نقض پارگراف‌های ۳ و ۴ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ را مصداق انتشار "اطلاعات جعلی" بیان کرد و گفت: ایران و روسیه هر دو بارها نامه‌هایی را در شورای امنیت توزیع کرده و گفته‌اند که هیچ شواهدی در تایید این اتهامات وجود ندارد.

نماینده دولت پوتین در سازمان ملل با نشان دادن تصویری که ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین را در کنار آنچه ادعا می‌شود، «پهپاد شاهد» است، این ادعاها را جعلی دانست و تاکید کرد که هدف از انتشار چنین اطلاعات گمراه‌کننده‌ای در نبود حقایق عینی مشخص است. هدف گمراه و پرت کردن حواس‌ها از نقض عهد غرب در اجرای برجام است.

وی تهدید غرب در فعال کردن " مکانیسم ماشه" برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، را یادآور شد و بر "اهمیت حفظ توافق هسته‌ای" تاکید کرد.

نبنزیا با اشاره به قصد کشورهای اروپایی برای حفظ تحریم‌های موشکی علیه ایران پس از اکتبر ۲۰۲۳ (مهرماه ۱۴۰۲) گفت: از همکاران خود می‌خواهیم عقلانی عمل کنند و به تعهدات بین‌المللی پایبند باشند. هیچ جایگزینی برای برجام وجود ندارد و ازسرگیری اجرای توافق هسته‌ای تنها اقدام ممکن در راستای منافع همه بازیگران است. همه می‌دانند توپ در زمین چه کسی است. ایران، مایل به احیای برجام است اما شاهد اقدامی از سوی طرف مقابل برای حرکت در این مسیر نبوده‌ایم.