فلسفه گرفتن چهلم برای فرد مرده چیست؟

هنگامی که شخصی فوت می‌کند مراسمات مختلفی مانند سوم،هفتم و چهلم برای فرد برگذار می‌کنند و اغلب برای افراد فلسفه این مراسمات جای سوال است.
دلیل گرفتن چهلم برای اموات چیست و چگونه باید چهلم مرده را محاسبه کرد؟ برای اغلب افراد این موضوع سوال است که فلسفه گرفتن چهلم برای مرده چیست.
رسول اکرم(ص) در سفارشهای خود به جناب ابو‏ذر غفاری به اهمیت و جایگاه والای مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است:«یا اباذر! ان الارض لتبکی علی المؤمن اذا مات اربعین صباحا؛ (مکارم الاخلاق، ص ۴۶۵) ای ابوذر! هنگامی که مؤمنی از دنیا می‏رود، زمین تا چهل روز برای فقدان او گریان و عزادار است.»
ممکن است منشا مجالس اربعین برای اموات مؤمنین و اینکه چرا برای فرد از دنیا رفته چهلم میگیرند همین روایت نبوی باشد.
چرا برای میت مجلس روز سوّم و هفتم و چهلم میگیریم؟
حکمت اینکه برای اموات مراسم‌هایی چون شب سوم، هفتم و چهلم برگزار می کنند چیست و آیا در قرآن و احادیث، به این موضوع اشاره شده است یا خیر؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که هیچ مطلبی به صراحت در قرآن و احادیث به این موضوع نپرداخته است، اما براساس برخی از روایاتی که در مورد متوفی و بازماندگان او وجود دارد پاسخ به این سوال مشخص می شود.
دسته اول روایاتی که حال اموات در عالم برزخ را بیان کرده و نگرانی، احتیاج و مشکلات آنها را می گوید و اینکه از بازماندگان خود چه انتظاراتی دارند.
دسته دوم روایاتی است که کارهایی که بازماندگان می توانند برای اموات انجام دهند را توضیح می دهد. این کارها عبارتند از:
۱. جلسات عزاداری برای اموات توسط بازماندگان؛
۲. صدقه و استغفار و نماز و روزه و حج نیابتی و اطعام و ادای بدهکاری های شرعی و عرفی.
۳. تسلیت دوستان به بازماندگان؛
دسته آخر روایت هایی هستند که بیان می کنند چه زمانی روح انسان به سراغ جسم خود رفته و از هم پاشیدگی بدنش او را ناراحت می کند، یا چه زمانی روح برای دیدن اهل خانه و محل زندگی دنیایی خود آمده و از دیدار آنها و جدایی از زندگی دنیوی خود ناراحت می شود. در این ایام انسان باید بنابر وظیفه شرعی خود، برای تسلای اموات، خیرات دهد تا حقی از او ادا گردد. این ایام به طور حتم شب اول پس از خاکسپاری، روز سوم، هفتم و چهلم متوفی است. به همین دلیل برگزاری مراسم در این ایم شاید به این خاطر است که روح ناراحت و نگران است و این جلسات موجب تسلای خاطر، آرامش و آمرزیده شدن او باشد.
برگزاری مراسم سوم، هفتم، چهلم و سالگرد، تنها به دلیل حفظ یاد و خاطره گذشتگان و احترام به آن ها است و همچنین موجب تسکین قلوب بازماندگان می باشد.
نحوه محاسبه چهلم مرده
چهلم از روز فوت انسان محاسبه می شود. همانطور که اربعین امام حسین(ع) از روز به شهادت رسیدن ایشان و نه بعد از دفن در نظر گرفته می شود. چرا که اگر بعد از دفن ایشان اربعین در نظر محاسبه شود، روز چهلم در تاریخ ۲۳ ماه صفر تعیین می گردد، در حالیکه روز بیستم ماه صفر به مناسبت اربعین امام حسن(ع) می باشد. این روش محاسبه، سیره اهل بیت (ع) است.
سوره های قرآن و دعاهایی که برای اموات خوانده می شود
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است:
«مردگانتان را که در قبرها آرمیده اند از یاد نبرید. مردگان شما امید احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود، قدرت انجام کاری را ندارند، شما صدقه و دعائی به آنها هدیه کنید.» ( انوار الهدایة، ص ۱۱۵)   
امام صادق(ع) می فرمایند:
«مرده به خاطر طلب رحمت و آمرزشی که برای او می شود شادمان می گردد، همان گونه که زنده بوسیله هدیه ای که به او می دهند، خوشحال می گردد.» (محجة البیضاء، ج ۸، ص ۲۹۲)
حضرت امام رضا(علیه السلام) فرمودند:
«هر کس قبر مؤمنی را زیارت کند و در کنار آن هفت مرتبه إنّا انزلناه بخواند، خداوند او را با صاحب قبر می آمرزد.» (بحار الأنوار، ج ۸۲، ص ۱۶۹)
خواندن سوره‎های فاتحه، یس، صافات، تبارک، احزاب و آیة الکرسی، هفت مرتبه اناانزلناه را می توان برای برای اهل قبور خواند و ثواب آن را به آنها هدیه کرد.