پاسخ به ۸ ابهام یارانه‌ای

با اعلام رئیس جمهور در دو شب قبل، سرانجام آغاز تدریجی «طرح هدفمندسازی یارانه کالاهای اساسی» یا همان جایگزینی ارز ۴۲۰۰ با یارانه کلید خورد. با این حال ابهامات و سوالات متعددی درباره جزئیات این طرح برای مردم به وجود آمد.
به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، روزنامه خراسان نوشت: با اعلام رئیس جمهور در دو شب قبل، سرانجام آغاز تدریجی «طرح هدفمندسازی یارانه کالاهای اساسی» یا همان جایگزینی ارز ۴۲۰۰ با یارانه کلید خورد. با این حال ابهامات و سوالات متعددی درباره جزئیات این طرح برای مردم به وجود آمد که در این گزارش به برخی از آن ها اشاره می شود.
۱- واریز یک جای دو مرحله یارانه با مقادیر متفاوت
پس از گفت وگوی تلویزیونی رئیس جمهور، دو مرحله یارانه کمک معیشتی مربوط به ماه های اردیبهشت و خرداد به حساب بیش از ۲۳ میلیون و ۶۰۰ هزار سرپرست خانوار شامل حدود ۷۲ میلیون ایرانی واریز شد. مبلغ واریزی برای هر نفر از سه دهک کم درآمد جامعه به ازای هر ماه ۴۰۰ هزار تومان و برای ۶ دهک پردرآمد به ازای هر نفر ماهانه ۳۰۰ هزار تومان بوده است. طبق اعلام مدیر اداره نظام پرداخت بانک مرکزی، این مبالغ تا زمان اعلام دولت در حساب افراد مسدود باقی می ماند. البته شنیده های باشگاه خبرنگاران حاکی از آن است که احتمالاً ابتدای خرداد و با اجرای طرح اصلاح روش تخصیص یارانه به اقلام اساسی، امکان برداشت این رقم مهیا می شود.
۲- یارانه ها یک مرحله ای شد
گزارش تسنیم نشان می دهد با واریز یارانه اخیر که از آن به «یارانه کمک معیشتی» نام برده شده، یارانه هایی که در دهم و بیستم هر ماه به حساب سرپرستان واریز می شد، دیگر پرداخت نمی شود. به گزارش ایرنا، وزیر اقتصاد هم گفته است: مبلغ واریزی مجموع یارانه قدیم و جدید است و تا زمان فراهم شدن زیرساخت های کالابرگ الکترونیک پرداخت نقدی مستمر (ماهانه) خواهد بود. البته در سخنان رئیسی دو شب قبل نیز این نکته وجود داشت که این کمک معیشتی یک تا دو ماه به صورت نقدی است و پس از آن، پرداخت ها به صورت کالابرگ الکترونیک انجام می شود.
۳- یارانه نان جداست
طبق طرح دولت یارانه کمک معیشتی اخیر مربوط به جایگزین یارانه های ارز ۴۲۰۰ تومانی است. یعنی یارانه ای که قبلاً به ارز ۴۲۰۰ برای واردات کالاهای اساسی داده می شد، قرار است به افراد داده شود. پیشتر ارز ۴۲۰۰ به طیف گسترده ای از کالاها داده می شد، اما به مرور زمان این لیست کوتاه تر شد تا این که به گزارش ایسنا در مهر سال گذشته، به هفت کالای گندم، جو، دانه های روغنی، روغن خام، ذرت، کنجاله سویا و بخشی از دارو و تجهیزات پزشکی محدود شد. طبق آمارها، سال قبل ۸ میلیارد و امسال ۹ میلیارد دلار ارز ترجیحی برای واردات این کالاها در نظر گرفته شده بود که هم اینک معادل ریالی یارانه این ارز برای خرید کالاهای مبتنی بر این نهاده ها به مردم اختصاص می یابد. با این حال، یارانه های نان جداست. پیشتر نیز یارانه نان به صورت مجزا در بودجه قید می شد. به گفته رئیسی، کمک معیشتی نان یا همان یارانه نان در مبلغ پرداختی اخیر دیده نشده است. طبق طرح اعلام شده دولت نیز قرار است یارانه نان هنگام پرداخت هزینه نان، بدون افزایش قیمت نان و به طور مستقیم به نانوا پرداخت شود.
۴- تا اطلاع ثانوی قیمت کالاهای مرتبط با ارز ۴۲۰۰ افزایش نمی یابد
انتظار می رود همزمان با تخصیص مستقیم یارانه کالاهای اساسی به تک تک آحاد جامعه، قیمت کالاهای مرتبط با ارز ۴۲۰۰ مانند شیر، لبنیات، مرغ، تخم مرغ، گوشت و ... در بازار آزاد افزایش یابد و تاکید شده که این افزایش قیمت مشمول نان سنتی، بنزین و دارو نمی شود. زمان دقیق این افزایش قیمت نیز که به اجرای کالابرگ الکترونیک (برای خرید یارانه ای مردم مطابق سهمیه تعلق گرفته به آنان) وابسته است، هنوز اعلام نشده است. به ویژه دیروز وزیر دادگستری در نشست رئیس سازمان تعزیرات حکومتی با مدیران ستادی و اجرایی این سازمان تاکید کرده است که هیچ واحد صنفی یا تولیدی بدون دریافت مجوز از سازمان حمایت حق افزایش قیمت کالاها و خدمات را ندارد. جریمه درج  نکردن قیمت نیز که تا به امروز زیر ۱۰۰ هزار تومان بوده، به ۱۰ میلیون تومان افزایش یافته است. به گزارش ایرنا، وزیر صمت نیز در حاشیه نشست تنظیم بازار، ضمن توضیح درباره برنامه‌های این وزارتخانه درخصوص نظارت بر بازار، از آغاز نصب یک کد دوبعدی (QR Code) و یک شماره شناسه صنفی در مغازه‌ها برای گزارش مستقیم تخلفات از سوی مردم از هفته آینده خبر داد.
۵- دلیل کمتر بودن دریافتی برخی افراد از مبالغ اعلام شده 
گزارش ایسنا از سازمان هدفمندی یارانه ها نشان می دهد افراد دریافت کننده یارانه جدید ممکن است در حساب‌ها با مبلغی کمتر از ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان مواجه باشند که دلیل آن به کسر  قسط وام یک میلیونی مربوط به دوران کرونا که به یارانه بگیران پرداخت و هر ماه از حساب یارانه آن ها کسر می‌شد، بر می‌گردد. بر این اساس با توجه به این‌که دیگر یارانه ۴۵ هزار تومانی پرداخت نمی‌شود و این رقم ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان جایگزین آن شده است بنابراین قسط وام کرونا از همین رقم کسر شده که تقریبا کمتر از ۵۰ هزار تومان است. با این حال مدیر کل روابط عمومی بانک مرکزی از این مسئله به ناهماهنگی تعبیر کرد و گفت: سخنگوی دولت هم به سازمان هدفمندی یارانه تذکر داد تا این اتفاقی که برای برخی شهروندان پیش آمده بود، هر چه سریع‌تر مرتفع شود.
۶- مبنای دهک بندی 
بررسی مستندات پایگاه رفاهی ایرانیان نشان می دهد که اطلاعات رفاهی هر فرد در قالب شاخص های متعدد در این پایگاه جمع آوری شده و به نظر می رسد در دهک بندی ها، این موارد مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، پیگیری خراسان نشان می دهد که در این میان، داشتن منزل و خودروی شخصی از مهم ترین مولفه های تعیین دهک بندی به شمار می رود. جزئیات بیشتر در این خصوص را می توانید در صفحه ۴ امروز روزنامه خراسان ببینید.
۷- دو دلیل پرداخت نشدن یارانه کمک معیشتی
اظهارات معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون نشان می دهد که افراد به دو دلیل قرار داشتن در دهک دهم یا قرار داشتن در لیست ۷ میلیون نفری جامانده از یارانه ها، یارانه کمک معیشتی را دریافت نکرده اند. وی درخصوص گروه دوم توضیح داد: به عنوان مثال ممکن است سال ۹۳ پدر خانواده به علت تمکن مالی از دریافت یارانه انصراف داده باشد، اما سال‌های گذشته  فرزندانش ازدواج کرده و زندگی شان جدا شده ولی تمکن مالی ندارند و مشمول یارانه می‌شوند. این افراد حق دارند که یارانه دریافت کنند و به طور کلی با عنوان جاماندگان یارانه تلقی می‌شوند.
۸- فرایند اعتراض برای دو گروه از افرادی که یارانه نمی گیرند
طبق اظهارات مسئولان وزارت رفاه، جاماندگان از یارانه، یعنی آن هایی که ممکن است جزو دهک های مشمول باشند، اما در لیست سازمان هدفمندی برای دریافت یارانه قرار ندارند، باید به سامانه هدفمندی یارانه ها مراجعه کنند که در روزهای آینده اعلام می شود اما افرادی که قبلاً یارانه دریافت کرده ، اما الان حذف شده اند و احساس می کنند که به اشتباه در دهک ۱۰ یا دیگر دهک ها قرار داده شده اند، باید به سامانه حمایت زیر مجموعه وزارت کار (hemayat.mcls.gov.ir) مراجعه کنند. در عین حال خبرگزاری تسنیم به نقل از خاندوزی سخنگوی اقتصادی دولت گفته است: برای اعتراض به دریافت نکردن یارانه، عجله ای در کار نیست چرا که طبق دستور رئیس جمهور، حتی اگر دو ماه دیگر، افرادی مستحق دریافت یارانه تشخیص داده شوند، یارانه و کمک معیشتی آن ها دقیقاً از همین روز شروع طرح، محاسبه و به حساب شان واریز خواهد شد.
مورد عجیب!
برخی مخاطبان روزنامه خراسان از این گلایه کرده اند که پس از واریز یارانه کمک معیشتی به حساب آنان با مسدود شدن کل موجودی کارت خود و نه صرفاً یارانه واریز شده روبه رو شده اند. در این زمینه هنوز توضیحی از سوی بانک مرکزی یا بانک های عامل داده نشده است.
دهک من چنداست؟
اگر دوست دارید بدانید در چه دهکی قرار دارید و با شاخص‌های دهک‌بندی آشنا شوید  یا به میزان یارانه‌ای که گرفتید اعتراض دارید، بد نیست قبل از هر اعتراضی این مطلب را بخوانید.
بعد از واریز یارانه‌های ۴۰۰ و ۳۰۰ هزار تومانی که روز قبل به حساب سرپرستان خانوار واریز شد، بحث درباره دهک بندی‌ها داغ شد. بر اساس اعلام دولت، ۲۳ میلیون خانوار که معادل ۷۲ میلیون نفر از مردم هستند، یکی از یارانه‌های معیشتی ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار تومانی را دریافت کرده‌اند. البته دو شب پیش هم رئیس‌جمهور در گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرد که این یارانه‌ها تنها به مدت دو ماه پرداخت می‌شود و پس از آن کالابرگ الکترونیکی برای کالاهای اساسی داده خواهد شد. با این حال با واریز این یارانه‌های معیشتی بسیاری از خود می‌پرسند چگونه بفهمیم در چه دهکی هستیم؟ اگر شما هم دوست دارید بدانید این دهک بندی‌ها از چه زمانی شروع شد و شما در کدام یک از این دهک‌ها قرار دارید، مطلب زیر را از دست ندهید. هرچند همین ابتدا بگوییم باز هم می‌توان مصادیقی را یافت که به هیچ وجه با دهکی که در آن قرار دارند مطابقت ندارد که نیازمند شفاف‌سازی یا اصلاح تصمیم مسئولان است.
تاریخچه دهک بندی ها
«د‌هک د‌رآمد‌ی» عبارتی است که شاید‌ تا پیش از عملیاتی شد‌ن اجرای هد‌فمند‌ی یارانه‌ها بیشتر د‌ر فضای د‌انشگاهی و د‌ر مقالات اقتصاد‌ی به کار برد‌ه می‌شد‌. اما با شروع اجرای طرح هد‌فمند‌ی یارانه‌ها در سال ۱۳۸۸، این عبارت وارد‌ فضای رسانه‌ای کشور و موجب طرح این سوال د‌ر میان بسیاری از قشرهای جامعه شد‌ که د‌ر کد‌ام د‌هک یا به اصطلاح روزهای پیش از آغاز این طرح، د‌ر کد‌ام خوشه قرار می‌گیرند‌؟ این موضوع از آن جهت مهم به نظر می‌رسید‌ که طبق گمانه‌زنی‌ها د‌هک د‌رآمد‌ی که یک خانوار د‌ر آن قرار می‌گرفت ارتباطی معکوس با یارانه د‌ریافتی آن‌ها د‌اشت. اوایل به جای استفاده از دهک بندی از واژه خوشه‌بند‌ی استفاده می‌شد. هرچند از همان سال‌های ابتدایی اجرای طرح هدفمند سازی یارانه ها،بارها برخی مسئولان درباره لزوم به روز رسانی دهک بندی‌ها مطالبی را گفته بودند اما تا امسال هیچ اتفاق خاصی در این زمینه نیفتاد تا این که زمستان سال قبل براساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ وزارت کار با همکاری سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها و بااستفاده از پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان موظف شد حداکثر ظرف مدت سه ماه پس از ابلاغ این قانون، ضمن دهک‌بندی درآمدی کلیه خانوار‌های یارانه‌بگیر از طریق شاخص‌های متقن و ثبتی قابل اتکا برای حذف یارانه نقدی و طرح معیشتی خانوار‌های پر درآمد اقدام کند. طبق گفته وزیر کار این اتفاق ۱۷ اردیبهشت رقم خورده و پایگاه رفاه ایرانیان تا ۹۵ درصد تکمیل شده، آن ۵ درصد هم به این دلیل تکمیل نشده که برخی دستگاه‌ها هنوز به این پایگاه متصل نشده‌اند. عبدالملکی در مجلس اعلام کرد که ما محتاطانه دهک‌بندی‌ کرده‌ایم و اطلاعات جدید به روز می‌شود و نظام یارانه‌ها در حال کارامد‌تر و عادلانه‌تر شدن است.
به چند نفر یارانه جدید تعلق گرفت
طبق گزارش مرکز آمار، کشور ما حدود ۸۵ میلیون نفر جمعیت دارد که از این میزان بر اساس آخرین آمار پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان  به ۷۸ میلیون و ۳۵۲ هزار و ۸۵۶ نفر یارانه نقدی و به ۶۰ میلیون نفر یارانه معیشتی پرداخت می‌شده  است. با این حال آن طور که وزیر اقتصاد گفته است، ۳۰ درصد از جمعیت کشور یارانه ۴۰۰ هزار تومانی و ۶۰ درصد دیگر، یارانه ۳۰۰ هزار تومانی دریافت خواهند کرد. به گزارش ایسنا به نقل از احسان خاندوزی ۱۰ درصد از جمعیت هم بی نیاز از کمک‌های حمایتی دولت هستند.
مبلغ جدید یارانه بر اساس دهک بندی
در دهک یک تا سه درآمدی خانواده ۲ نفره ۸۰۰ هزار تومان، خانواده ۳ نفره یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان، خانواده ۴ نفره یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و خانواده ۵ نفره ۲ میلیون تومان یارانه معیشتی دریافت خواهند کرد. در دهک ۴ تا ۹ درآمدی خانواده ۲ نفره ۶۰۰ هزار تومان، خانواده ۳ نفره ۹۰۰ هزار تومان، خانواده ۴ نفره یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان و خانواده ۵ نفره یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان دریافت خواهند کرد.
شما جزو کدام دهک هستید؟
شاید برخلاف آن چه انتظار دارید در دهکی قرار گرفته باشید که قبول ندارید و می‌خواهید برای این موضوع به پایگاهی که درباره آن در صفحه ۱۰ نوشته ایم مراجعه کنید. اما پیش از این بد نیست خودتان با بررسی وضعیت هزینه‌ها و درآمدتان ببینید در کدام یک از دهک‌ها قرار دارید. در این گزارش به بررسی آخرین نتایج منتشرشده از میزان مخارج هر کدام از دهک‌های جامعه پرداخته ایم.
دهک بندی بر اساس مخارج خانواده
تا پیش از این دهک بندی‌ها تنها بر اساس درآمد خانواده‌ها انجام می‌شد اما چند سالی است غربالگری دهک‌ها از طریق آزمون وسع صورت می‌گیرد. بر اساس آن چه در پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان آمده،  این غربالگری براساس تعداد اعضای خانوار، جنسیت سرپرست خانوار، تعداد خودرو، مجموع ارزش خودرو، تعداد ملک اظهاری، تعداد سفرهای خارجی، گردش حساب، شغل افراد و. ..  اقدام به محاسبه وسع افراد می‌کند. البته در این بین براساس اطلاعات پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان معلولیت، بیماری‌های خاص و. . هم در نظر گرفته شده است. با این حال طبق گزارش اکو ایران بر اساس آخرین داده های مرکز آمار متوسط هزینه ماهانه هر خانوار شهری در سال ۱۳۹۹ حدود ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان بوده است.
دهک‌های اول تا سوم
بر اساس آمارهای سال گذشته مرکز آمار ایران، اگر هزینه کل یک خانوار (از تمامی افراد خانوار که به طور متوسط ۳.۳ نفر در نظر گرفته می‌شود) حدود ۷۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان در ماه باشد، این خانواده در دهک یک قرار می‌گیرد و جزو ۱۰درصد فقیرترین خانواده‌های جامعه است. اگر هزینه خانوار حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان باشد، خانواده را در دهک ۲ قرار می‌دهد. هزینه دو میلیون تومانی خانوار را در دهک سوم جای گذاری می‌کند. البته به گزارش تجارت نیوز باید ۴۲ درصد نرخ تورم به هزینه‌های دهک‌ها اضافه شود. همان طور که رئیس‌جمهور اعلام کردند این دهک‌ها تا ایجاد کالابرگ الکترونیک ماهانه به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار تومان به عنوان یارانه دریافت می‌کنند.
دهک‌های چهارم تا نهم
افراد حاضر در دهک چهارم هزینه خانوارشان حدود سه میلیون تومان است و برای خانوارهای دهک پنجم هزینه سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برآورد می‌شود که دهک میانی محسوب می‌شود. هزینه حدود چهار میلیون و ۳۰۰ هزار تومانی برای افراد از دهک ششم محسوب می‌شود و هزینه پنج میلیون تومانی خانوارها را به دهک بعدی یعنی دهک هفتم می‌برد.  رقم حدود شش میلیون و ۷۰۰ هزار تومان هزینه خانوار دهک هشتم فرض شده و دهک نهم حدود هشت میلیون تومان در ماه هزینه دارد. برای این دهک‌ها هم تا زمان ایجاد کالابرگ الکترونیک ماهانه به ازای هر نفر ۳۰۰ هزار تومان به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود.
دهکی که یارانه نمی‌گیرد
به گفته وزیر اقتصاد ۱۰ درصد از جامعه در این دهک قرار دارند که هزینه خانوار آن‌ها حدود ۱۶ میلیون تومان هزینه در ماه است. البته همان طور که پیش از این نوشتیم هزینه تورم را هم باید به این مبالغ اضافه کنیم.