وقتی پول زبان را تغییر می‌دهد

 روزنامه جام جم نوشت: «تبلیغات همیشه از مؤثرترین ابزارهای تسلط بر مصرف‌کننده بوده و شاید آگهی‌نماها (بیلبوردها)ی شهری را بتوان مهم‌ترین شکل معرفی کالا در تجارت تبلیغاتی دانست. این روزها پایتان را که از خانه بیرون می‌گذارید از خیابان‌های اصلی گرفته تا معابر و بزرگراه‌ها با شمار زیادی آگهی‌نمای بزرگ، رنگارنگ و متحرک و تابلوهای دیواری و استندهای سیمانی و فلزی روبه‌رو می‌شوید که توجه‌تان را جلب می‌کند. هر شهروندی در مسیر منزل به محل کارش دست‌ کم در تیررس بیش از ۱۰ تابلوی تبلیغاتی خواهد بود که خواه‌ناخواه ذهنش را - هر چند برای مدت زمانی کوتاه - مشغول کرده و در گوشه‌ای از حافظه‌اش جا خوش می‌کند. شاید بدترین اتفاق درباره تابلوهای تبلیغاتی عادی‌سازی استفاده از واژه‌های نامأنوس و غیرفارسی باشد که به‌ دلیل تکرار مکرر و حضور همیشگی‌اش چشم‌ها را به خود عادت می‌دهد و کم‌کم وارد فرهنگ زبانی مردم می‌شود. در این میان کسانی که زبان فارسی را ارج می‌نهند و حفظ آن را به عنوان مهم‌ترین میراث فرهنگی این سرزمین ضروری می‌دانند از هجوم بی‌رویه این حجم از عبارات فرنگی و غریبه که حالا خیلی از آنها آشناتر از فارسی شده‌اند دلزده و نگرانند.
مقاومت در برابر ورود واژه‌های بیگانه به زبان فارسی به سال‌ها قبل بازمی‌گردد که نتیجه‌اش تصویب آیین‌نامه اجرایی قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی و اصطلاحات بیگانه بود. اما این‌ که چرا تاکنون این قانون اجرایی نشده و در بسیاری از موارد با نقض صریح آن مواجه بوده‌ایم سؤالی است که مسئولان باید به آن پاسخ دهند؛ دو سر نخی که به سازمان زیباسازی شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد می‌رسند.
بر اساس قانون مصوب سال ۱۳۷۵ و آیین‌نامه اجرایی آن، وزارت ارشاد موظف به تشکیل شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی بود که البته در طول سال‌های گذشته، راه‌اندازی آن مغفول مانده و تازه دو سالی است که این شورا تشکیل شده است اما ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. سازمان زیباسازی معتقد است نظارت بر محتوا و پاسخگویی درباره هر آن چه روی بیلبوردها نصب می‌شود به‌ عهده این وزارتخانه است و از سویی دیگر ارشاد نیز از همکاری‌نکردن زیباسازی بر نظارت و نصب بیلبوردهایی که قوانین را نقض می‌کنند گلایه دارد.
تغییر مدیران در هر دو نهاد شهرداری و وزارت ارشاد و مسئولیت‌گرفتن کسانی که فرهنگ و زبان ملی را دغدغه خود می‌دانند، ضرورت توجه جدی به رفع این مشکل و تلاش در جهت تقویت زبان فارسی از طریق جلوگیری از عادی‌سازی استفاده از واژگان فرهنگی را بیش از گذشته مطرح می‌کند.
شرکت‌های تبلیغاتی اول باید به ارشاد مراجعه کنند
برزین ضرغامی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران، در توضیح مسئولیت شهرداری نسبت به محتوای بیلبوردها و وظیفه نظارتی این سازمان می‌گوید: روند استفاده از بیلبوردهای شهری به این صورت است که شرکت‌های تبلیغاتی که خواهان تبلیغ محصولات‌شان هستند در گام نخست باید به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران یا اداره کل تبلیغات وزارت ارشاد مراجعه و تأییدیه طرح و محتوا را از سوی این نهاد دریافت کنند.
وی در ادامه می‌افزاید: وزارت فرهنگ و ارشاد هم بر اساس شیوه‌نامه و آیین‌نامه‌های خود طرح و محتوا را متناسب با چارچوب‌هایی که تعریف شده بررسی و سپس تایید یا رد می‌کند.
ضرغامی با تأکید بر این‌ که مالک سازه‌های تبلیغاتی سطح شهر، شهرداری تهران است، ادامه می‌دهد: این سازه‌ها بر اساس مزایده عمومی و به صورت سالانه به شرکت‌های تبلیغاتی واگذار و درآمد حاصل از آن به حساب خزانه متمرکز شهرداری واریز می‌شود و شهرداری نیز متناسب با برنامه‌های سازمان‌های خود مبالغی را در اختیارشان قرار می‌دهد بنابراین هیچ بیلبوردی بدون حضور در مزایده حق واگذاری حتی یک متر را هم ندارد.
مدیرعامل سازمان زیباسازی با تاکید بر این‌ که با این اوصاف اما برای نصب و هر نوع اکران تبلیغاتی مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد ضروری است، تصریح می‌کند: اما این ماجرا از دید اهالی وزارت ارشاد به گونه دیگری روایت می‌شود. آنها با پذیرفتن مسئولیت خود در حیطه نظارت بر محتوای تبلیغات معتقدند شهرداری در همکاری با ارشاد کوتاهی می‌کند و گاهی ممکن است برخی قوانین را نادیده بگیرد.
تولیدکنندگان نام‌شان را پیشتر ثبت کرده‌اند
مرضیه محرابی، معاون امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، در پاسخ به دلایل نامگذاری کالاهای ایرانی با اسامی خارجی و بیگانه می‌گوید: هر کالا مراحل مختلفی را برای اخذ پنج تا ۱۰ پروانه بهداشتی، تولید، تأیید استاندارد، ثبت شرکت و علائم طی می‌کند تا به مرحله پایانی و تبلیغات می‌رسد که ارشاد متولی آن است. پس این نامگذاری‌ها قبلا انجام شده و به‌رغم مصوبه قانونی منع به‌کارگیری واژگان بیگانه، دستگاه‌ها نسبت به اجرای آن بی‌توجه بوده‌اند و اسامی با این سبک و سیاق تأیید شده و تولیدکننده چند سال است که با همین برند مشغول کار است و زمانی که برای تبلیغ محصولش اقدام می‌کند با این قوانین در وزارت ارشاد مواجه می‌شود.
محرابی ادامه می‌دهد: بنا بر معضلات موجود و با توجه به منویات رهبر معظم انقلاب در حفظ زبان فارسی، از دو سال گذشته شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی در وزارت ارشاد، فعالیت خود را آغاز کرده و بخشی از وظایفش هم مربوط به محتوای بیلبوردها، تبلیغات و کلمات خارجی است. ما با ایجاد یک کارگروه ویژه درصدد حل و فصل کردن این معضل برآمدیم و مقرر شد تبلیغات محصول تحت لیسانس شرکت‌های خارجی با همان اسم و بسته‌بندی بلامانع باشد اما اگر تولید و توزیع کالایی در داخل کشور انجام می‌شود باید نام برند و تبلیغاتش فارسی باشد و چنانچه بر سر فارسی‌بودن یک نام میان صاحب مؤسسه و دستگاه‌های مجری اختلاف‌ نظر به وجود آید، مرجع تشخیص، فرهنگستان خواهد بود که نظر خود را به درخواست دستگاه‌های مجری اعلام خواهد کرد. فرهنگستان موظف است ظرف سه ماه از تاریخ وصول استعلام، نظر خود را اعلام کند و تا وقتی اعلام نظر نکرده برای آن شرکت قانون اعمال نخواهد شد.
فرهنگستان مرجع نهایی تشخیص است
وی ادامه می‌دهد: بد نیست اشاره کنم طی دو سال اخیر بیش از ۲۰۰ درخواست به فرهنگستان ارجاع داده شده و اگر فرهنگستان با نام یک کالا مخالفت کند طبیعتا ما هم اجازه تبلیغات آن را نخواهیم داد.
محرابی با اشاره به استثنائاتی مانند مواد بهداشتی و افزایش تبلیغات آنها در ایام کرونا به راه‌ حلی برای معضل به‌کارگیری اسامی بیگانه اشاره می‌کند و می‌گوید: ما از شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی درخواست کردیم این موضوع را به‌صورت ویژه و با حضور نماینده وزارت بهداشت و انجمن‌های غذا و دارو بررسی کند و مقرر شد تبلیغات هر کالایی با پروانه بهداشتی، غذایی و دارویی که با نام خارجی صادر شده تا تاریخ ۱۵ دی ۹۹ بلامانع باشد و پس از این تاریخ امکان تبلیغ این اسم‌ها امکان‌پذیر نباشد.
اولویت با اقتصاد است
معاون امور فرهنگی و رسانه‌ای اداره‌ کل ارشاد با بیان این‌ که بسیاری از تبلیغات با اسامی بیگانه که در حال حاضر روی بیلبوردها دیده می‌شود مربوط به پیش از این تاریخ است، یادآور می‌شود: این را هم در نظر بگیرید که برخی فعالیت‌های کانون‌های تبلیغاتی غیرمجاز است و بدون مجوز اقدام به استفاده از بیلبوردهای شهری می‌کنند. اینجاست که سازمان زیباسازی شهرداری تهران نقش مهمی دارد. متاسفانه از همکاری‌های لازم دریغ می‌شود و ملاکشان بیشتر مسائل اقتصادی است. البته در شورای پاسداشت، این مساله مطرح و مکاتباتی میان وزیر کشور و وزارت بهداشت مبنی بر عدم همکاری سازمان زیباسازی انجام شده و موضوع در حال پیگیری است.
به گفته این مقام مسئول، نکته مهم‌تر این‌ که بسیاری از سازه‌های داخل شهر شناسنامه ندارند و بارها از سازمان زیباسازی درخواست کرده‌ایم شناسه سازه‌ها را مشخص و اعلام کند. متأسفانه در دو سال اخیر همکاری از سوی این سازمان صورت نگرفته و هر آن چه رصد می‌شود توسط بازرسان ارشاد است.
وی با بیان این‌ که باید این نکته را در نظر گرفت که فقط یک دستگاه متولی اجرای این قانون نیست و بیش از ۲۰ دستگاه موثر باید وارد این میدان شوند، تاکید می‌کند: ما میراث‌دار مواردی هستیم که از ۲۵ سال قبل نادیده گرفته شده و در یکی - دو سال نمی‌توان آنها را برطرف کرد اما با وجود شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی نظم خاصی به وجود آمده و اسامی باید در سامانه تعیین تکلیف شوند و حتما در سال‌های آینده کمتر با این مشکلات روبه‌رو خواهیم بود.
با توجه به گفته‌های متولیان به نظر می‌رسد با ریل‌گذاری قانونی و رعایت مراتب تعیین‌شده پس از این کمتر شاهد ردپای واژگان بیگانه روی بیلبوردهای شهر باشیم و در این میان همکاری سازمان زیباسازی به عنوان متولی اجرایی طرح‌ها اتفاقی ضروری است که می‌تواند این روند قانونی را سرعت ببخشد تا در دنیای پرهیاهوی گریزناپذیر تبلیغات، سازه‌های شهری بیش از پیش به کلمات زیبا و پرمعنای فارسی مزین شوند.
آگهی‌نماهای شهری فرصت بسیار مناسبی برای گسترش سلیقه فرهنگی و هنری مردم شهر است و باید از این فرصت، بیشترین بهره را برد. شاید بسیاری از شهروندان ابتکار چند سال پیش شهرداری تهران در نصب بیلبوردهایی از آثار هنری را در آگهی‌نماهای سطح شهر به یاد داشته باشند. این‌ گونه ابتکارات، می‌تواند باز هم در سطح شهر اجرا شود و برای مردمی که در آمدوشدهای کلافه‌کننده شهرهای بزرگ از جمله تهران ساعت‌ها وقت خود را از دست می‌دهند، تماشای - هر چند کوتاه‌ مدت - یک اثر هنری ارزشمند، یک تابلوی نقاشی، خط یا نگارگری و دست‌ساخته‌های تاریخی موجود در گنجینه‌های شهر، هم باعث تمدد اعصاب و هم انگیزه‌ای برای تماشای این آثار از نزدیک می‌شود.»