آسمان شهرها سیاه‌تر می‌شوند

آلودگی هوا ادامه‌دار است و در این شرایط، مدیریت واحد برای حل فوری معضل آلودگی هوای شهرها وجود ندارد.
به گزارش ایسنا، روزنامه همشهری نوشت: «نه راه پس داریم و نه راه پیش. تا سال پیش هر وقت بحران آلودگی هوا پیش می‌آمد، تنها گزینه مؤثر رفتن به سفر و مناطق خوش‌آب‌وهوا بود تا باد و باران برسد و هوای شهر را تازه کند. حالا که سفر هم ممنوع شده، همین است و همین؛ آلودگی هوا. تعطیلی‌های کرونا و کاهش سفرهای شهری هم دردی را درمان نکرد و شرایط بد و بدتر شد. نگران‌کننده‌تر این که این آلودگی تا نیمه هفته آینده ادامه می‌یابد و در چنین شرایطی تنها راه چاره، ورود مدیریت یکپارچه با اختیار تام و تمام برای تصمیم‌گیری در برابر تمامی آلاینده‌های خرد و کلان است.
پایداری شدید هوا
شهرهای بزرگ کشور سال‌هاست با آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم‌ کرده‌اند و مجموعه اقداماتی که تاکنون برای مقابله با این مشکل انجام شده موثر نبوده است. در بخش اقدامات غیر مستقیم، ساخت مترو در کلانشهرها مؤثر بود اما نتوانست همه سفرهای شهری را پوشش دهد و به دلیل بی مهری‌های دولتی و عدم تخصیص بودجه کافی نتوانسته آن گونه که باید توسعه پیدا کند. در چنین شرایطی، تنها عامل کاهش آلودگی هوا، باد و باران است؛ حتی تعطیلی‌های طولانی‌مدت نیز از آلودگی هوا کم نمی‌کند و تنها دایره افزایش آن را محدود کرده است؛ بنابراین در ماه‌های سرد سال که هوا با پایداری شدید توده‌های هوایی مواجه می‌شود، آلودگی هوا به آسانی افزایش می‌یابد. اگرچه از سال۹۶ سامانه پیش‌بینی آلودگی هوا با صرف میلیاردها تومان در تهران آغاز به‌ کار کرد اما در بهترین حالت توانست شاخص کلی کیفیت هوای ۳روز پیش‌ رو را اعلام کند. ۱۰ استان کشور نیز قرار است با بودجه دولت به این سامانه مجهز شوند اما آلودگی هوا با صرف چنین هزینه‌هایی کم نشده و نمی‌شود و باید سراغ راه‌های عملی مؤثر رفت.
‌جای خالی مدیریت یکپارچه
قریب به اتفاق کلانشهرهای جهان با دولت‌های محلی اداره می‌شوند. بدین‌ترتیب در هر بحران و مشکلی که دامنگیر مردم این شهرها شود، شهرداران به‌عنوان نمایندگان تام‌الاختیار با همکاری دیگر نهادها تصمیم می‌گیرند و منجی مسائل شهر از جمله هوای پاک می‌شوند. در قانون کشور ما این مهم در قالب «مدیریت یکپارچه شهری» دیده شده که طبق قانون برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم باید در کلانشهرهای کشور اجرایی می‌شد اما هیچ‌گاه این ایده به اجرا نزدیک هم نشد. ناگفته پیداست که در بحران‌های محیط‌ زیستی و همه‌گیر اگر مدیریت مؤثر از سوی یک نهاد بالادستی صورت نگیرد، سایر نهادهای قدرتمند به دستورات تمکین نمی‌کنند. در چنین شرایطی، طبق قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۷ مجلس شورای اسلامی، ۱۴ نهاد به‌ طور مستقیم دخیل و مؤثر در کاهش آلودگی هوا هستند که به نظر می‌رسد حتی شخص رئیس‌جمهوری نیز نتوانسته از قدرت خود برای همراه کردن همه این دستگاه‌ها استفاده کند. بدین‌ترتیب فقدان مدیریت مؤثر از مهم‌ترین مشکلات در مسیر کاهش آلودگی هوای کشور است.
وظیفه شهرداری چیست؟
بر اساس قانون هوای پاک، هیچ مسئولیت مستقیمی در برابر آلودگی هوا به شهرداری‌ها سپرده نشده است. این وظایف در قانون به وزارت کشور سپرده شده است. طبق قانون هوای پاک وظایف شهرداری‌ها  شامل نظارت بر نصب فیلتر دوده برای خودروهای دیزلی سنگین، تعیین‌ تکلیف تاکسی‌های فرسوده و جایگزینی آنها با تاکسی‌های هیبریدی و برقی، تدوین برنامه مدیریت تقاضای سفر برای کاهش سفرهای درون‌شهری، برقی‌کردن شرکت‌های حمل‌ونقل پیک موتوری و ایجاد زیرساخت‌های اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا ازجمله طرح کاهش (LEZ) است. در عین حال بخشی از نوسازی ناوگان حمل‌ونقل (۵۰درصد در مترو و ۱۷درصد در اتوبوس) وظیفه شهرداری است که به‌ علت عدم‌ همراهی وزارت کشور در همه کلانشهرهای کشور به میزان یک‌دهه عقب‌افتادگی دارد.
مدیریت آلودگی هوای تهران با استاندار است!
«مدیریت آلودگی هوای تهران با استاندار و جلوگیری از تخلفات با دادستان است»؛ عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌ زیست دیروز در حاشیه جلسه هیأت دولت، با اعلام این جمله تأکید کرد که وضعیت آلودگی هوای تهران قرمز است و در این شرایط استاندار تهران باید بر اساس اختیارات خود تصمیم به تعطیلی یا ادامه فعالیت‌ها بگیرد. کلانتری گفت: باید از رفت‌وآمد خودروهای دیزلی جلوگیری و فعالیت نیروگاه‌ها کنترل شود. نمی‌توانیم به صرف این که می‌خواهیم برق تولید کنیم و گاز نداریم، مازوت دهیم و هوای شهر را به این روز بیندازیم. کلانتری گفت: قانون هوای پاک در تهران زیر پا گذاشته می‌شود و مسئول رسیدگی به این وضعیت دادستانی است.
چرا شهرها تعطیل نشدند؟
طبق دستورالعمل‌ مشترک کمیته‌های اضطرار آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور، در پی رسیدن شاخص به عدد ۱۵۰ و بالاتر و پیش‌بینی پایداری آلودگی، باید شهرها تعطیل شوند. دیروز شهر اصفهان با توجه به این بند دستورالعمل‌ تعطیل شد و هوای این شهر از شاخص ۱۷۶ و شرایط ناسالم برای همه پا فراتر نگذاشت. در تهران اما دیروز شاخص ساعت ۱۱صبح عدد ۱۶۷ بود ولی در ترافیک عصرگاهی در برخی مناطق شاخص از عدد ۲۰۰ هم فراتر رفت. این شرایط در پایان هفته جاری و آغاز هفته بعد نیز ادامه خواهد داشت. با این حال، مسئولیت تعطیلی پایتخت بر عهده مقامات دولتی است.
آزادی منابع آلاینده
یکی از پرسش‌های اصلی در شرایط فعلی این است که چرا با وجود تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها هنوز آلودگی هوا در شهرها ادامه دارد؟ طبق برآوردها در شهری نظیر تهران امسال اگر کرونا نبود باید ۲۱میلیون سفر شهری روزانه انجام می‌شد اما این عدد هم‌اکنون ۱۷میلیون سفر روزانه است و در شرایطی که وسایل حمل‌ونقل فعلی در شهر تردد می‌کنند، برای آلوده کردن هوا حتی نیمی از همین ۱۷میلیون سفر هم کافی است. از سویی به جز بخش کمی از خودروهای شخصی، همه منابع آلاینده آزادانه کار خود را ادامه می‌دهند؛ در سال کرونا هیچ موتورسیکلتی از شهر کم نشده بلکه با ترخیص موتورهای رسوبی، به تعداد قبلی نیز اضافه شده است، وانت‌ها آزادانه هوا را آلوده می‌کنند، کامیون‌ها و کامیونت‌ها همچنان در معابر شهری می‌تازند و به دلیل نبود اعتبارات اتوبوس‌های فرسوده‌ نیز نوسازی نشده‌اند؛ حال باید پرسید آلودگی هوا با تداوم چنین شرایطی چگونه باید کم شود؟
پیش‌بینی شرایط پیش‌ رو
آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور در بهترین حالت تا ۵ روز آینده ادامه دارد. آن گونه که اطلاعات سامانه‌های هواشناسی جهانی نشان می‌دهد، هر ۸ کلانشهر درگیر با آلودگی هوای کشور یعنی تهران، اصفهان، کرج، اراک، قزوین، تبریز، مشهد و اهواز تا نیمه هفته آینده درگیر آلودگی هوای مستمر خواهند بود و ساکنان این شهرها به این زودی‌ها نمی‌توانند رنگ آسمان آبی را ببینند. طی این دوره تا پایان روز دوشنبه، ۱۵دی پایداری و سکون مستمر جو همراه با آسمانی صاف در بیشتر مناطق کشور حاکم خواهد بود. تهران نیز که دیروز به وضعیت قرمز و شرایط اضطرار و هوای ناسالم برای همه رسیده بود، طی امروز پنجشنبه با انباشت آلاینده‌ها بار دیگر در شرایط اضطراری قرار خواهد گرفت و کیفیت هوا در بیشتر نواحی در وضعیت آلودگی شدید باقی خواهد ماند. بدین‌ ترتیب با عدم‌ وزش باد مؤثر و آغاز تردد خودروها و تجمع آلاینده‌ها پیش‌بینی می‌شود در ساعات پایانی امروز کیفیت هوا در شرایط ناسالم و ناسالم برای گروه‌های حساس قرار بگیرد که ناشی از افزایش ترافیک، پایداری جو و عدم‌ وزش باد مؤثر است. روز جمعه نیز بی‌شک هوا آلوده باقی خواهد ماند.
مازوت‌سوزها چه شدند؟
در پی گزارش روز گذشته روزنامه همشهری با عنوان «برخورد با مازوت‌سوزی» حسین رجبی، استاندار مرکزی، فرماندار شازند و سازمان حفاظت محیط‌ زیست در کنار دستگاه قضایی وارد موضوع شدند تا مصوبه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا درباره ممنوعیت مصرف مازوت در نیروگاه حرارتی شازند را اجرایی کنند. به‌ گفته فرماندار شازند، تاکنون ۲واحد آلاینده این نیروگاه پلمب شده است. رضا میرزایی، مدیر کل محیط‌ زیست استان مرکزی نیز اعلام کرد که سرپیچی از مصوبات کارگروه اضطرار آلودگی هوای استان مرکزی کار دست نیروگاه حرارتی شازند داد. در آخرین جلسه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا، مصوب شده بود در شرایط خاص و ویژه، نیروگاه شازند حداکثر ۲میلیون لیتر سوخت مازوت داشته باشد اما مسئولان نیروگاه به این مصوبه پایبند نبودند و به دستور مقام قضایی ۲واحد تولیدی نیروگاه حرارتی شازند از مدار تولید خارج شد.
واقعیت مازوت‌سوزی نیروگاهی
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در عرصه کیفیت هوا مربوط به مصرف‌کنندگان صنعتی مازوت است. برای دریافتن حجم آلایندگی نیروگاه‌ها و کارخانه‌هایی که مازوت می‌سوزانند، به این مقایسه ساده توجه کنید. یک کامیون وقتی به معاینه فنی مراجعه می‌کند، هیچ ملاک مشخصی برای تست آلایندگی ندارد و باید فقط دود خروجی آن کدر نباشد. این کدر بودن مربوط به ذرات کربن سیاه است که بسیار مهلک و سمی هستند و اهمیت کاهش آنها در محیط‌ زیست شهری، ۴۰۰برابر آلاینده‌های سواری است. از طرفی گازوئیل همان نفت‌گاز است که در ستون تقطیر نفت خام بالاتر از نفت کوره و قیر قرار دارد. در عین حال مازوتی که نیروگاه‌ها می‌سوزانند هزار برابر، کربن سیاه بیشتری در خود دارد و سوخت سنگین‌تر و مهلک‌تری محسوب می‌شود. در چنین شرایطی خروجی‌های نیروگاهی و کارخانه‌ای تا هزار برابر یک کامیون حجم خروجی دودکشی دارند و این یعنی نیروگاه‌های مازوت‌سوز، به‌اندازه هزاران کامیون‌، آلاینده جوی در هوا پراکنده می‌کنند و وقتی دودکش آنها طی ساعات مستمر روشن باشد، روزگار هوا سیاه و سیاه‌تر می‌شود.
۱۱ واحد متخلف
پس از طرح موضوع مازوت‌سوزی برخی نیروگاه‌ها، روزنامه همشهری، در گفت‌وگو با یکی از مسئولان رسانه‌ای شرکت پخش فرآورده‌های نفتی و همچنین مدیر کل پایش محیط‌ زیست استان تهران از آنها خواست آمار مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع را اعلام کنند. مسئول رسانه‌ای شرکت پخش فرآورده‌های نفتی از منتفی‌شدن توزیع مازوت در نیروگاه‌های تهران خبر داد؛ در حالی‌ که آمار مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها از سوی معاون محیط‌ زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌ زیست اعلام شد. مدیر کل پایش محیط‌ زیست استان تهران هم که پیش‌تر به همشهری خبر داده بود که در تهران مازوت‌سوزی صورت نمی‌گیرد، دیروز به ایسنا گفت: ۱۱واحد متخلف تهران در هفته جاری پلمب شده‌اند و برخوردهای قانونی با واحدهای آلاینده ادامه دارد. همچنین در حالی‌ که سازمان حفاظت محیط‌ زیست اعلام کرده بود، در اصفهان مازوت استفاده نمی‌شود، حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس از وزرای نیرو و نفت خواست که از به کارگیری سوخت مازوت در نیروگاه‌های اصفهان جلوگیری شود.