تامین هزینه شهرداریها با اوراق مشارکت شهری

ایرج رضایی، رییس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر اراک در نطق پیش دستور خود دستیابی به روش های جدید تامین منابع درآمدی پایدار و مطمئن را در ایجاد رضایت جامعه شهری و در نهایت مدیریت مطلوب شهرها موثر دانست. 
نطق پیش از دستور دکتر ایرج رضایی به شرح زیر است:
یکی از مشکلات ریشه ای و چندین ساله که در ۴ دهه اخیر دامن گیر شهر ها شده است و انتقادات اساسی و به حقی را به مدیریت شهری و شهرداری ها وارد می نماید، اتکای بیش ‌از حد به درآمدهای حاصل از فروش تراکم و تغییر کاربری و صدماتی که این‌گونه‌ منابع درآمدی برای شهر دارند، می باشد؛
ضمن قبول این انتقادات که امروزه بیشتر به آن پرداخته می شود، اما در این میان کمتر به راه‌‌حل‌های جایگزین کسب درآمد سالم  شهرداری ها اشاره می‌شود.

عوارض و مالیات شهری کفاف پروژه‌های عمرانی بزرگ در شهرها به ویژه شهر اراک را نمی‌دهد و گرفتن وام‌های سنگین از سیستم بانکی هم دشواری‌ها و مخاطرات خاص خود را دارد، اگر شهرداری‌ ها به دنبال راه‌های تأمین مالی متنوعی که ضامن حقوق شهروندی و هم‌ راستا با اصول در آمد پایدار باشد، نروند مجبور به کسب بودجه‌ی خود از راه‌های مخربی مانند تراکم فروشی و تغییر کاربری و فروش املاک و مستغلات خود خواهند شد. 
همچنین وابستگی مالی شهرداری‌ها به مالیات بر ارزش افزوده و عوارض و منابع ناچیز دولت، زمینه را برای دخالت فراهم کرده و ثبات سیاسی و مالی شهرداری‌ها را تهدید خواهد میکند. به‌ این ترتیب می‌توان گفت که استقلال درآمد شهرداری‌، مقدمه استقلال سیاسی و مالی بیشتر  و حفظ جایگاه برتر پارلمان شهری و شهرداری را فراهم می سازد. پس اتکاء به درآمد پایدار نیاز اصلی و ضروری است بطوری که این درآمدها باید علاوه برداشتن قابلیت اتکاء و استمرارپذیری، تهدیدی برای توسعه پایدار شهری نیز نباشد.اگر شهرداری ها نتوانند درآمد کافی و پایدار به دست آورند نخواهند توانست تاسیسات ضروری در شهر را ایجاد و اداره کنند. هر چند که منابع مالی شهرداری ها به صورت مختلف قابل حصول است اما همه آنها از خصوصیات در آمدهای پایدار برخوردار نیستند. پایداری در درآمدها مستلزم آن است که اولا این درامدها از استمرار نسبی برخوردار باشند و ثانیا حصول این درآمدها شرایط کیفی شهر را در معرض تهدید قرار ندهد. دستیابی به روش های جدید تامین منابع درآمدی پایدار و مطمئن و بدون تبعات ناگوار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نقش بسیار موثری در رضایت جامعه شهری و در نهایت مدیریت مطلوب شهرها خواهد داشت.
راه‌های کسب درآمد پایدار شهرداری ها در کشورهای پیشرفته دنیا:
در حالت کلی کدهای درآمدی از نظر نحوه وصول به دو منبع مهم تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱-منابع درآمدی داخلی که مستقیما توسط شهرداری‌ها و به صورت بهای خدمات گوناگون وصول می‌گردد.
۲-منابع درآمدی خارجی که حاصل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و مشارکت با شهرداری‌ها در اجرای پروژه‌های مختلف هستند.

درآمد پایدار باید دارای ویژگی‌های اصلی زیر باشد:
۱-منبع آن باید از بین رفتنی نباشد یا از بین رفتن آن جایگزین داشته باشد.
۲-در دوره‌های مالی مختلف نوسان شدید نداشته باشد.
۳-موجب آسیب رساندن به توسعه شهری نشود.
۴-همراه با افزایش هزینه‌ها، افزایش یابد.
۵-به طور پیوسته قابل وصول باشد.

دو راه حل پیشنهادی و راه حل مهم:
الف-یکی از راه‌حل‌های جایگزین، تأمین هزینه‌های شهرداری‌ها از طریق اوراق مشارکت شهری است.
اوراق مشارکت شهری چیست؟
در اصطلاح علم اقتصاد ، اوراق مشارکت، اوراقی است که به‌موجب آن، صادرکننده اوراق ملزم می‌شود تا مبالغ معینی را در تاریخ‌های معینی به مالکان اوراق مذکور پرداخت کند؛
صادرکننده اوراق مشارکت، ممکن است دولت ملی، دولت محلی، شهرداری یا یک بنگاه اقتصادی باشد که به چنین اوراقی به ترتیب اوراق قرضه خزانه، اوراق قرضه شهری و اوراق قرضه شرکتی اطلاق می‌شود.
اوراق مذکور دارای یک تاریخ سررسید و نیز یک مبلغ اسمی هستند که بر روی این اوراق درج‌شده‌اند، در تاریخ سررسید، مالک اوراق قرضه، با تحویل اوراق به صادرکننده، معادل مبلغ اسمی درج‌شده بر روی اوراق را دریافت می‌نماید. 
در موضوع سررسید اوراق مشارکت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
سررسید اوراق کوتاه‌مدت بین یک تا پنج سال، سررسید اوراق میان‌مدت بین پنج‌تا ده سال و سررسید اوراق بلندمدت معمولاً بیش از ده سال پس از تاریخ فروش اولیه است.
قیمت این اوراق وابسته به بازار است، تنها چیزی که در مورد این اوراق مشخص است این است که در موعدی مقرر، صادرکننده اوراق، آن را به قیمت درج‌شده بر روی اوراق می‌خرد، بنابراین قیمت خریدوفروش این اوراق، کاملاً وابسته به شرایط عرضه و تقاضا بوده و عمدتاً تابعی از میزان تورم و کاهش ارزش پول و نیز ریسک عدم پرداخت یا تأخیر در پرداخت مبالغ تعیین‌شده توسط صادرکننده است.

سود مناسب اوراق، اعتبار بالای صادرکننده اوراق و نقد شوندگی بالا، باعث استقبال شهروندان می شود.
مزایای این طرح:
1- امکان بهره‌مندی شهروندان از آثار جانبی مثبت ناشی از بهره‌برداری سریع‌تر پروژه‌های شهری
2- امکان ایجاد سوددهی نسبتاً بالا برای اغلب پروژه‌های شهری
3- معافیت‌های مالیاتی که امروزه برای سود ناشی از خرید اوراق قرضه شهری در نظر گرفته می‌شود
4- نیز شفافیت بیشتر پروژه‌های سرمایه‌گذاری شهری نسبت به پروژه‌های سرمایه‌گذاری مربوط به بنگاه‌های اقتصادی 

اینها برخی از مزایای اوراق مشارکت شهری هستند که لازم است مجموعه مدیریت شهری بویژه پارلمانهای محترم شهری، شهرداران توجه ویژه داشته و به طور جدی، پیگیر آن باشد.
بنابراین با عنایت به آنچه در مقدمه اشاره شد انتشار اوراق مشارکت شهری یکی از راه‌های تأمین مالی شهرداری‌هاست که باید در کنار سایر درآمدها به‌ عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد پایدار شهری دنبال شود و شورای پنجم هم در همین راستا حرکت خواهد کرد.
ب-کسب درآمد پایدار شهرداری ها با مدل کسب و کارهای چند وجهی به وسیله انجام تراکنش‌های خرد در اکوسیستم شهر هوشمند.

شهر هوشمند و راهکارهای کسب درآمد پایدار شهرداری ها 
شهر هوشمند شهری خلاقانه است که تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی را برای بهبود کیفیت زندگی، کارائی سرویس‌ها و عملکردهای شهری به کار می‌گیرد تا نیازهای فعلی و آینده نسل‌ها را با در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی،اجتماعی و محیطی با اطمینان برآورده کند. این تعریف تاکید می‌کند که یک شهر هوشمند فقط شهری نیست که از تکنولوژی‌های جدید تا بیشترین حد امکان بهره ببرد بلکه اکوسیستمی است متشکل از ذی نفعانی از جمله شهروندان، مسئولین شهر، شرکت‌ها و گروه‌های اجتماعی است. در این میان حمل‌ونقل،اپلیکیشن های نرم افزاری،تراکنش های آفلاین،و استفاده از زیرسیستم‌های زیرساختی، نقش تاثیرگذاری را در فراهم آوردن بستر ایجاد شهر هوشمند بازی می‌کنند. از این رو استفاده از ملزومات شهر هوشمند می‌تواند این ارگان را به سمت کسب درآمدهای پایدار سوق دهد. که مجال باز نمودن موضوع در این زمان کوتاه ممکن نیست.
تنها با تقویت راه‌های درآمدزایی جایگزین است که می‌توان شهرداری‌ را از اعتیاد به درآمدهای سیاه تراکم‌فروشی و تغییر کاربری نجات داد.