تبارشناسی تجمعات اعتراضی قم

قم همواره محمل تجمعات اعتراضی بوده است؛ به گفته حجت‌الاسلام فاضل میبدی برخی دارای عقبه سیاسی است و برخی دارای عقبه ایدئولوژیک. گرچه اخیرا به دلیل دوری از حوزه، تبار سیاسی آنها بر وجه ایدئولوژیک‌شان سنگینی می‌کند.
به گزارش ایسنا، روزنامه شرق نوشت: «چند وقتی است که در هر جمع و مراسمی، گروهی طلبه معترض در قم دیده می‌شوند و اعتراضشان را به سبک پلاکاردهایی با شعارهای تند نشان می‌دهند؛ تحصن می‌کنند یا میتینگ‌های سیاسی در مدرسه فیضیه برپا می‌کنند که سخنرانان آنها یا نمایندگان همسویشان در مجلس هستند یا برخی از معدود تئوریسین‌های این جریان؛ اگر بتوان نام تئوریسین بر آن نهاد.
این اعتراض‌ها اگر چه امروز به مدد فضای مجازی بیشتر دیده و بازنشر می‌شود اما عقبه سنی آن به گذشته‌های دور، مثل برخورد با بیت مرحوم آیت‌الله منتظری بازمی‌گردد. از آن هنگام تا امروز، در موارد متعددی طلبه‌های معترض زبان اعتراضشان را گاه حتی با پرتاب سنگ و مهر نشان داده‌اند.
قم همواره محمل اعتراض‌های این‌چنینی بوده است؛ گروهی که به گفته حجت‌الاسلام فاضل میبدی برخی دارای عقبه سیاسی است و برخی دارای عقبه ایدئولوژیک. اگر چه به نظر می‌رسد در گذشته عقبه ایدئولوژیک بر عقبه سیاسی آنها می‌چربید و الان به دلیل دوری از حوزه، تبار سیاسی آنها بر وجه ایدئولوژیک‌شان سنگینی می‌کند.
اگر در زمان مرحوم آیت‌الله منتظری که عده‌ای هر روز به بهانه‌های مختلف مقابل بیت او تجمع کرده، شعار می‌دادند، ممکن بود از هیأت‌ها خط بگیرند و عقبه فکری‌شان به برخی چهره‌ها در حوزه می‌رسید اما الان بیش از پیش هیأت‌ها و مؤسسات تازه‌تأسیس میدان‌دار این افراد هستند.
حلقه پرتو
برای مثال در ماجرای ۱۵ خرداد ۱۳۸۵ که هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت برای سخنرانی به حرم حضرت معصومه رفته بود، با اعتراض طلاب منتقدی مواجه شد که بعدها مشخص شد از سوی حلقه پرتو، خط‌دهی شده بودند. در میانه‌های سخنرانی هاشمی رفسنجانی، یکی از حاضران با بیان این که می‌خواهد سؤالی بپرسد، نظم عمومی سالن را بر هم زد و در ادامه اعتراض‌های پراکنده‌ای ادامه یافت که با واکنش جمعی از حاضران روبه‌رو شد. در حالی که رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام تلاش می‌کرد با آرام کردن مردم به سخنان خود ادامه دهد، ناگهان شخصی که به لباس روحانیت ملبس بود، با فریاد نظم مراسم را به هم زد که این امر با واکنش شدیدی روبه‌رو و منجر به درگیری‌های پراکنده فیزیکی در میان حاضران شد. رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه سخنان خود را نیمه‌کاره گذاشت و با پایان دادن به سخنان خود، به سرعت حرم حضرت فاطمه معصومه را ترک کرد و این در حالی بود که درگیری‌های پراکنده و سردادن شعار تا مدتی پس از پایان مراسم نیز ادامه داشت. بعد از آن ماجرا، اگر چه بیانیه‌های محکومیت به راه افتاد اما قاسم روانبخش، وارد صحنه شد و مسببان اصلی این حادثه را طلابی انقلابی و مبارز نامید و سخنانی را دراین‌باره بیان کرد.
قاسم روانبخش، سردبیر هفته‌نامه پرتو که متعلق به مؤسسه آیت‌الله مصباح یزدی است، گفت: عکس‌ها و تصاویری که سایت‌ها، خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها از دستگیرشدگان منتشر کرده‌اند، مربوط به سه روحانی جوانی است که یکی از آنها آقای علی ابوترابی از چهره‌های فاضل، مبارز، رزمنده و انقلابی است، دیگری طلبه جوان ۱۸ ساله‌ای است که انگشت خود را بلند کرده و از آقای هاشمی فرصت سؤالی را می‌طلبد و فرد سوم طلبه‌ای است با چفیه بسیجی که این فرد آقای شفیعی‌کیاست. پیش از این اعلام شده بود علی ابوترابی، مسئول گزینش مؤسسه امام‌خمینی است. وی از شاگردان آیت‌الله مصباح یزدی و از نویسندگان نشریه پرتو سخن است.
البته روز بعد از حادثه، حسین جلالی، رئیس‌دفتر محمدتقی مصباح یزدی در قم، در گفت‌وگویی با تأکید بر این که نفیا یا اثباتا درباره تشنج‌آفرینی در جریان سخنرانی هاشمی رفسنجانی در قم هیچ نظری ندارد، ضمن تکذیب ارتباط سازماندهی‌شده میان برهم‌زنندگان سخنرانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و دفتر مصباح یزدی یا مؤسسه امام‌خمینی (ص) گفته بود: من در زرند کرمان سخنرانی داشتم و ۱۲ شب گذشته به قم بازگشتم و حاج آقای مصباح یزدی هم در جهرم حضور داشتند و ۱۲ ظهر روز بعد از حادثه به قم بازگشتند.
اگر چه از این سه نفر شکایتی صورت گرفت اما در نهایت با گذشت هاشمی رفسنجانی ماجرا پایان یافت.
یک بار دیگر هم پای حلقه پرتو به ماجرا باز شد و آن زمانی بود که عده‌ای طلبه در ماجرای راهپیمایی ۲۲ بهمن به علی لاریجانی اعتراض کردند. این بار مجلس موضوع را به طور گسترده بررسی کرد. در گزارشی که در صحن مجلس قرائت شد، به نقش این حلقه به صراحت اشاره شد و در آن آمده بود: «روز قبل از راهپیمایی ۲۲ بهمن ۱۳۹۱، یکی از افراد حلقه پرتو، فرد دیگر معلومی را احضار می‌نماید و از ایشان می‌خواهد نیروهای خود را برای نقش‌آفرینی در شبستان حرم مطهر حضرت معصومه (س) فراخواند و همچنین خطاط و امکانات لازم را برای شب ۹۱/۱۱/۲۱ در محل دفتر هفته‌نامه مذکور آماده نماید (مستندات آن در پرونده قضائی وی موجود است). متون و شعارهای مدنظر توسط افرادی از حلقه پرتو ارائه شده و توسط خطاط مورد نظر به صورت دست‌نوشته آماده و تحویل وی می‌شود که برابر اعتراضات نام‌برده، به ایشان مأموریت داده می‌شود که شما به عنوان فرمانده میدان مسئولیت دارید نیروهای خود را جمع‌آوری کرده و با در دست گرفتن دست‌نوشته‌ها در محل سخنرانی دکتر لاریجانی، اعتراض خود را به ایشان نشان دهید.
حضور یکی از طلاب فعال حلقه پرتو در صف اول اعتراضات به عنوان عامل تحریک (اسناد و فیلم آن موجود است)». در آن گزارش ۷۰۰ صفحه‌ای گویا نام دو نماینده مجلس یعنی حمید رسایی و کریمی قدوسی هم آمده بود. کریمی قدوسی از جمله چهره‌هایی است که از او در سخنرانی‌های طلاب معترض در سال‌های دولت روحانی دعوت شده است. حدود سه سال پس از این اتفاق، حجت‌الاسلام آقاتهرانی از نزدیکان مصباح و دبیر کل جبهه پایداری در مصاحبه‌ای با نشریه رمز عبور گفت: «آیت‌الله مصباح به من فرمودند که به آقای لاریجانی بگو به والله العلی العظیم من در این قصه نه خودم از قبل خبر داشتم، نه همان موقع می‌دانستم، بعد به من خبر دادند که چه شده است. اصلاً به من ربطی ندارد ولی آقای لاریجانی همه برخوردهایش حاکی از این است که شخص آقای مصباح این کار را کرده که بسیار برای خودش بد است. برای خود آقای لاریجانی این کار خیلی زشت است. واقعاً دلم می‌سوزد. حاج آقا که اساساً اهل این حرف‌ها نیست. قسم خورد که به او بگو که بی‌خودی در دلش نماند و خیال نکند من کرده‌ام. ربطی به من ندارد. در این قصه کاری نداشتم.»
تبار معترضان، تبار حوزوی نیست
برخی از طلاب در سال‌های دولت روحانی و البته در سال جاری اقدامات جدی در اعتراض نشان داده‌اند. از تشکیل تجمع در فیضیه و تهدید رئیس‌جمهور با این پلاکارد «ای آن که مذاکره شعارت / استخر فرح در انتظارت» و بعد هم دوباره همان پلاکاردها را در راهپیمایی ۲۲ بهمن سال جاری بالای دست گرفتند. این طلبه‌های معترض چه کسانی هستند؟ عقبه ایدئولوژیک و سیاسی آنها چیست؟ و تا چه اندازه اثرگذاری دارند؟ اینها سؤالاتی است که حجت‌الاسلام فاضل‌میبدی از استادان حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با «شرق» به آنها پاسخ گفت و چنین توضیح داد: این حرکات، تبار حوزوی ندارد. این رفتارها دارای تبار سیاسی و تبار ایدئولوژیک است. او در ادامه گفت: گروهی هستند که فهمی از اسلام ندارند، از بعد از پیروزی انقلاب این عده فکر می‌کردند که اداره کشور باید بر اساس دیدگاه امثال آنها باشد و با شیوه عقلانیت مخالف بودند. تبار ایدئولوژیکی برخی از اینها به این گروه می‌خورد که بیشتر گرایش بنیادگرایی و سنت‌گرایی دارند. اینها تا زمانی که امام زنده بود، در انزوا به سر می‌بردند؛ چراکه امام معتقد بود که این افکار به درد اداره کشور نمی‌خورد.
در حوزه پایگاهی ندارند
او در ادامه گفت‌وگوی خود درباره تبار سیاسی این گروه از طلاب گفت: یک عده از این طلاب بیش از عقبه ایدئولوژیک عقبه سیاسی دارند. منافع حزبی عده‌ای ایجاب می‌کند که این طلاب این‌گونه حرکت کنند؛ وگرنه اینها در حوزه پایگاهی ندارند و بیشتر از بیرون هدایت می‌شوند.
جریانی خالی از ایدئولوگ
او در پاسخ به این سوال که ممکن است برخی از بزرگان از این گروه‌ها حمایت بکنند هم با تأکید بر این که اسمی نخواهد برد، گفت که ممکن است که حمایت بکنند. او این نکته را هم اضافه می‌کند که حوزه یکپارچه نیست و گرایش‌های مختلفی در آن وجود دارد، بخشی از این گرایش‌ها را هم جریان متعلق به پایداری تشکیل می‌دهد. او ادامه می‌دهد: این جریان تندرو از زمان‌های گذشته حضور داشتند اما از دولت خاتمی به این سو قدرت گرفتند و در زمان احمدی‌نژاد در اوج بودند. اما این جریان خالی از چهره‌های فکری و ایدئولوژیک است و به نظر من این جریان یک جریان شکست‌خورده است. فاضل‌میبدی در ادامه این گفت‌وگو اضافه کرد که معتقدم یک جریانی از قدرت و ثروت وجود دارد که نمی‌خواهد در کشور ثبات و آرامش باشد و این خواسته را گاهی در حوزه و گاهی در جاهای دیگر نشان می‌دهد. به اعتقاد میبدی، این گرایش‌ها هم‌اکنون در برخی از سمینارهایی که برگزار می‌شود یا مؤسساتی که رشد کرده‌اند، دیده می‌شوند که گرایش اصیل حوزه آنها را همراهی نمی‌کند.
میبدی درباره میزان اثرگذاری این تحرکات طلبه‌ها نیز گفت که اینها در مواردی وارد شده و اعتراض می‌کنند که اثرش در کل کشور دیده می‌شود؛ مثل همین پالرمو و اعتراضات صورت گرفته به آن و از آنجا که وجهه مذهبی دارند، می‌توانند بین عامه مردم که ممکن است به دلیل گرایش‌های مذهبی جذب این گروه‌ها شوند، مورد توجه قرار بگیرند. فاضل میبدی از همین دریچه توجه به رشد این دیدگاه در میان طلاب را ضروری دانست.
طلبه‌های معترض پلاکارد به دست، این روزها بیش‌ازپیش در قم و در هر مراسمی یا بی‌بهانه دیده می‌شوند؛ مثلاً خودشان تجمع می‌گذارند و سخنران دعوت می‌کنند. باید دید سرانجام این نگاه افراطی که به هر نوع اصلاحی دست کم در دولت روحانی واکنش منفی نشان داده چه خواهد بود؟ آیا آنها می‌توانند از میان توده مردم عضوگیری کرده و گروهی متشکل‌تر فارغ از هیأت‌ها و مؤسسات جدیدالتأسیس در قم را شکل بدهند؟ دولت و حاکمیت در برابر آنها چه خواهد کرد؟ اینها پرسش‌هایی است که به مرور زمان پاسخ آن روشن خواهد شد.»