فتواهای آیت‌الله صانعی شجاعانه بود

در شهریور ماه سال 99، آیت‌الله یوسف صانعی، در ۸۳ سالگی دار فانی را وداع گفت. ایشان از فقهایی بود که فتواهای نوآورانه بسیاری از جمله در حمایت از عدالت جنسیتی و حقوق زنان از ایشان باقی مانده است. مرحوم آیت الله صانعی در راستای حقوق اقلیت‌های مذهبی نیز تلاش‌های بسیاری کردند. این فقیه نواندیش تا پایان عمر در فتواها و سخنرانی‌های خود از اعتقاداتش دفاع کرد. رسول منتجب نیا، دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی در گفت‌وگو با «مردم سالاری آنلاین» مهمترین ویژگی آیت الله صانعی را تسلط وی بر دو عنصر زمان و مکان دانست. به اعتقاد وی مرحوم آیت الله صانعی در فتاوای خود در حوزه زنان شجاعت داشتند و در ارائه فتواهای غیرمشهور تردید نمی‌کردند.
دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی با اشاره به اینکه مرحوم آیت الله صانعی از معدود مراجع عالم به زمان بود افزود: ایشان کاملا دو عنصر زمان و مکان را میشناخت و به آن تسلط داشت و استنباط و اجتهادشان براساس این معیارها بود.
منتجب نیا با بیان اینکه فتاوای ایشان فتاوای جدید، و نظراتشان، نظرات بی‌نظیری است گفت: این سد شکنی را اولین بار حضرت امام انجام دادند، امام سد را شکستند و گفتند دیگران باید این مسیر را ادامه دهند.
وی با تاکید بر اینکه هنر مرحوم آیت الله صانعی این بود که برای همه بخش‌های جامعه فتاوایی داشتند، خاطرنشان کرد: فتاوای ایشان به صورت جزوات جیبی درآمده است که هر قشری می‌تواند دستورالعمل دینی خود را همراه داشته باشد.
منتجب‌نیا با تاکید بر اینکه من خیلی متاسفم هستم که برخی از آقایان نتوانستند ایشان را تحمل کنند، و بی مهری‌های زیادی به ایشان شد افزود: فردی که باید به گونه‌ای حمایت و تقویت می‌کردند که راهش راه امام بود با کمال بی مهری با او رفتار کردند، ولی آن مرد تا زمانی که زنده بود راهش را ادامه داد و نظراتش را بیان کرد، نظرات ایشان امروز راهگشا هست.
دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی ادامه داد: فتاوا و نظرات مرحوم آیت الله صانعی کارساز و مشکل گشا بود، مشکل آفرین نبود، گره‌ها را باز میکرد و گره ایجاد نمی‌کرد. بعضی از فتاوای مجتهدین با گره ایجاد کردن، مردم را دچار دشواری و گرفتاری می‌کند، در حالی که دین نیامده است که برای مردم مشکل ایجاد کند؛ پیامبر فرمودند من مبعوث شده ام برای دین سهل، دینی که در آن بخشش و آسانی است.
منتجب‌نیا با اشاره به اینکه اسلام آمده است راه آسان و هموار را به ما نشان دهد، نه ما را در سنگ و کلوخ‌ها گرفتار کند، گفت: بعضی از اجتهادها نیز اینگونه است و مردم را در راه سنگلاخ گرفتار می‌کند.
به گفته وی مرحوم آیت الله صانعی از مراجعی بودند که تلاش می‌کردند راه را هموار کنند و سنگ‌ها را بردارند؛ گرفتاری‌های مردم را حل کنند و پرسشی بدون پاسخی در جامعه امروز برای جوانان و تحصیل کرده‌ها باقی نگذارند و البته این راه باید ادامه پیدا کند و مختص زمان امام یا آیت الله صانعی نباشد.
منتجب‌نیا تاکید کرد: مراجع نباید برگردند به 1400 سال قبل، نباید برگردند به زمان شیخ مفید و شیخ صدوق و شیخ طوسی. آنها بنیانگذاران بسیار عظیم الشانی بودند، اما برای زمان خودشان. امروزه مجتهدین همان مبانی و معیارها و منابع فقهی و اصولی را باید در زمان حال انطباق دهند و مسایل روز را بشناسند و در مورد آن پاسخگو باشند.
دبیرکل حزب جمهوریت ایران اسلامی با اشاره به اینکه این مزیت بزرگی است که در مرحوم آیت الله صانعی وجود داشت افزود: انشالله که فقهای دیگر ما به ویژه طلبه های جوان، این راه را ادامه دهند، خودشان را از حصر بیرون ببرند، از گوشه حجره به متن جامعه بروند، ضرورت‌ها را ببینند و با جوامع دانشگاهی در ارتباط باشند. مرجع تقلید باید مشاوران علمی داشته باشد.
منتجب نیا در ادامه با اشاره به فتواهای مرحوم آیت الله صانعی در حوزه زنان گفت: یکی از مسائلی که همواره شبهه آفرین بوده و موجب نارضایی بسیاری از متدینین شده، تبعیض‌های جنسیتی است؛ دنیای امروز پذیرش بدون چون و چرا را نمی‌پذیرد، جامعه امروز دلیل و استدلال می‌خواهد.
وی با اشاره به اینکه دین اسلام دین عدالت گستر است و با تبعیض‌های ظالمانه برخورد می‌کند، گفت: میبینیم در بعضی از فتاوای مجتهدین گذشته تبعیض جنسیتی وجود دارد و حقوق زنان آنگونه که باید رعایت نشده است.
این فعال سیاسی در ادامه افزود: برخی از موارد در حوزه زنان در قرآن ذکر شده و نمی‌توان کاری کرد که البته در آن هم باید تامل شود، برخی دیگر اما فتوای فقها است، روایات است چه بسا روایات متناقضی نیز باشد. پس قابل تغییر است.
منتجب‌نیا تاکید کرد که یک فقیه باید وارد این اقیانوس شود و بهترین و کارسازترین فتوا را استخراج کند، نباید بگوید چون شیخ مفید گفته است، چون شیخ صدوق گفته است این تقلید است نه اجتهاد. مرجع تقلید نباید مقلد مراجع گذشته باشد، حتی بعضی‌ها به شهرت فتوا استناد می‌کنند. شهرت، دلیل نیست، حتی در خصوص اجماع نیز بحث وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه یک فقیه باید این شهامت را داشته باشد که وقتی دلیلی را می‌بیند که دلالت بر معنا می‌کند، حتی خلاف شهرت هم باشد بپذیرد و اعلام کند، خاطر نشان کرد: مرحوم آیت الله صانعی این شجاعت را داشتند که حتی فتاوای غیر مشهور هم داشتند، بعضی‌ها به ایشان می‌تاختند که برخلاف مشهور نظر دادند!
منتجب نیا با اشاره به اینکه آنچه الان در قانون در خصوص زنان وجود دارد بوی تبعیض می‌دهد، گفت: اگر یک مجموعه به میدان بیایند می‌توانند این تبعیض‌ها را برطرف کنند. بسیاری از اینها قابل حل است، اما متاسفانه بسیاری از بزرگان مسئولیت آن را به عهده نمی‌گیرند؛ یکی از تلاش های آیت الله صانعی همین بود، امام و آیت الله منتظری هم در این خصوص تلاش کردند، اما فعالیت های آیت الله صانعی مصداقی‌تر بود و شهامت ایشان قابل تحسین است.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب در ادامه با اشاره به اینکه مسئله اجتهاد و مرجعیت در مذهب تشیع به عنوان یک مسئله بسیار حساس و تعیین کننده، مترقی و علمی است، گفت: همین اصلی که در علوم دیگر مطرح است، اصل رجوع به کارشناس، اصل پیشرف علمی و دانش بشری و اصل اجتهاد هم چنین اصلی است.
منتجب‌نیا با تاکید بر اینکه بحث تعهد نسبت به مجتهد و اطاعت کورکورانه مطرح نیست گفت: مجتهدان و مراجع به عنوان کارشناسان عالی رتبه دینی مطرح هستند. از جهت دیگر مرجعیت به اعتبار پویا بودن و انطباق آن با نیازهای زمانی و مکانی مورد توجه قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه مرجعیت برای حل مشکلات روز جامعه است، خاطرنشان کرد: اگر قرار بود مرجعیت ایستا باشد طبیعتا باید به مراجع و فقهایی که در قدیم بودند یا در قرن‌های گذشته بودند مراجعه کنیم که مسلما از نظر فقهی و اصولی و علمی حوزوی از فقهای امروز ما جلوتر بودند. این که گفته‌اند به مرجع تقلید حی و زنده مراجعه کنید به خاطر همان حوادث واقع و نیازهای زمان است.
منتجب‌نیا با اشاره به اینکه در این موارد فقیه جامع الشرایط باید پاسخگو باشد، افزود: در اینجا جایگاه مرجعیت در تاریخ روشن می‌شود و معنای حوادث واقع روشن می‌شود. به گفته امام (ره) دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد نقش بسیار موثری دارد، حضرت امام تاکید داشتند که اجتهاد نباید در فضای مجرد و اتاق در بسته باشد، بلکه باید با ملاحظه دو عنصر زمان و مکان باشد.
منتجب‌نیا افزود: با این معیار و شاخص ما باید مرجع تقلید را مشخص کنیم، کسی که بتواند پاسخگوی به زمان و مکان باشد.