بهانه تراشی برای حذف ربنای شجریان

در پی نامه سیدرضا صالحی‌امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به صداوسیما برای پخش ربنای محمدرضا شجریان در ایام ماه رمضان، محمدجواد لاریجانی عضو شورای نظارت بر صداوسیما طی نامه‌ای به وی پاسخ داده است.
به گزارش پایگاه خبری فریادگر سال هاست که در کشور ما همه چیز رنگ و بوی سیاست به خود گرفته است. از ورزش تا سینما، از صمیمیت ها تا قهرها، همه سیاسی است. در این میان دعای ربنا که با صدای محمدرضا شجریان خوانده شده است هم از این قائده مستثنا نیست. دعای ربنا با صدای محمدرضا شجریان که به تازگی هم به عنوان یکی از میراث‌ ناملموس فرهنگی کشور ثبت ملی شد بیش از سی سال قدمت دارد و سال های سال این دعا با صدی شجریان از صدا و سیما پخش می شد اما در سال 88 صدا و سیما پخش این دعا را متوقف کرد. اتفاقی که از همان سال با واکنش هایی رو به شد. صدا و سیما برای پاسخ به این واکنش ها تلاش کرد تا جایگزینی برای آن پیدا کند، تلاشی که با شکست مواجه شد. رسانه ملی دعای ربنا را با صدای کودکی که با لحن شجریان این دعا را می خواند مدتی پخش کرد اما با استقبال مردم رو به رو نشد.
خود محمدرضا شجریان در گفت‌و‌گویی درباره دعای ربنا می‌گوید: «مردم ۳۰ سال است با این ربنا پای سفره افطار می‌نشینند و با آن خاطره دارند. من هرگز به خودم اجازه ندادم که این ربنا را از مردم بگیرم و آن را از آنها دریغ کنم... من از این ربنا نه بهره‌ای می‌برم و نه شهرتم را زیادتر می‌کند؛ من کارم را ۳۲ سال پیش انجام داده‌ و آن را به مردم هدیه داده‌ام. حالا برای ثواب یا وجدانم باشد این ربنا مال مردم است و من هم اجازه ندارم این را از مردم دریغ کنم. به همین دلیل رادیو و تلویزیون هم نمی‌تواند ربنا را از مردم دریغ کنند یا ربنای دیگری را جایگزین آن کنند... صرفنظر از ربنا، من در دیگر برنامه‌های موسیقی نیز مردم و هوش آنها را باور دارم و می‌دانم که مردم هوشمند هستند. زمانی که به این موارد اعتقاد دارید دیگر نمی‌شود به مردم دروغ گفت و به همین دلیل مردم شما را باور می‌کنند. من کار سیاسی نمی‌کنم اما به‌عنوان هنرمندی که در جامعه زندگی می‌کند حق دارم شرایطی را که در جامعه پیش می‌آید قضاوت کنم... من ربنا را به مردم هدیه کردم و مال مردم هم هست، اگر ربنا را تلویزیون و رادیو پخش نکند، مردم خودشان آن را پخش می‌کنند.» جالب این که همین اتفاق هم افتاد. از زمانی که پخش ربنای شجریان از صدا و سیما متوقف شد بسیاری از روزه داران این دعا را از اینترنت دانلود کردند و حالا نه تنها در ماه رمضان بلکه در سراسر سال آن را گوش می کنند. با این حال هنوز صدا و صدا و سیما به این خواسته مردم توجهی ندارد، این موضوع آنقدر اهمیت پیدا کرد که حتی در مناظارات انتخاباتی سال جاری هم حسن روحانی نسبت به این مسأله واکنش نشان داد و به عدم پخش ربنا در تلویزیون اعتراض کرد.
اما با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری شایعاتی مبنی بر پخش دوباره این دعا توسط صدا و سیما منتشر شد. پنجشنبه هفته گذشته بود که یک منبع آگاه از نامه ای خبر داد که «سیدرضا صالحی امیری» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای رئیس سازمان صدا و سیما نوشته و در آن خواستار پخش «ربنای» استاد محمدرضا شجریان در ایام ماه مبارک رمضان شد. نامه ای که دیروز محمد جواد لاریجانی عضو شورای نظارت صدا و سیما به آن پاسخ داد.
در بخشی از این نامه خطاب به وزیر ارشاد آمده است : «در مورد نامه منتسب به جناب‌عالی خطاب به سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی دائر بر ضرورت پخش تلاوت منتخبی از آیات چند سوره از کلام‌الله مجید با صدای هنرمند معروف آقای شجریان ضروری دانستم که نکته مهمی را خدمتتان عرض کنم.

از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است. لذا خواهشمند است که سایر قطعات آوازی آن هنرمند را مطرح فرمائید که اتفاقا دارای ساختار موسیقیایی مهمتری هم هستند. حتما می‌دانید که تحت‌الشعاع قرار گرفتن توجه به آیات باهرات نسبت به مقارنات آنقدر مهم بوده که برخی از فقهای بزرگ تلاوت ملحون را مورد شبهه قرار داده‌اند.

البته این حساسیت در میان موسیقی‌دانان بزرگ و حرفه‌ای هم مطرح است و آنان غالبا ابا دارند که قطعات مهم ترکیبی آنان همراه با آواز پخش شود، زیرا معتقدند توجه به الحان و معانی(و گاه حرکات متناظر بدنی) توجه به رموز و ظرافت‌های نهفته در تناسب‌های ایقاعی را که جوهر اصلی هنر موسیقی است تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.»
اما این پاسخ هم بی جواب نماند و همان دیروز رئیس خانه موسیقی به آن واکنش نشان داد.

حمیدرضا نوربخش (مدیرعامل خانه موسیقی)، با اشاره به موضع‌گیری محمدجواد لاریجانی درباره ربنای محمدرضا شجریان گفت: «ایشان تشکیکاتی کرده‌اند که به ظاهر بیشتر از زاویه علم قرائت بوده است که البته مشخص نیست ایشان اساسا چقدر با مسئله قرائت آشنایی دارند؛ این یک مسئله است. اما مسئله اصلی من این است که نامه‌ای توسط وزیر محترم ارشاد به رئیس سازمان صدا و سیما نوشته‌ شده؛ آقای دکتر محمدجواد لاریجانی ظاهرا مثل دیگر مواردی که از ایشان سراغ داشته‌ایم و تمایل‌شان برای پاسخگویی به مسایل مختلف، در این مورد هم ظاهرا جسارت‌شان از بقیه بیشتر بوده که پاسخ به این مسئله را شخصا برعهده گرفته‌اند.»
این خواننده در ادامه افزود: «سوال من این است که آقای دکتر لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت می‌کند؟ ایشان استاد قرائت هستند؟ یا کارشناس قرآن؟ یا مفسر هستند؟»
او همچنین عنوان کرد: «من به عنوان کسی که هم خواننده و هم قاری قرآن هستم و با قرائت آشنایی دارم؛ سخن می‌گویم. اول اینکه همه ما می‌دانیم استاد شجریان کسی است که در قرائت قرآن از طفولیت کار کرده‌اند و اصلا آدم ناآشنایی در این زمینه نبوده‌اند. استاد شجریان در جلسات قرآن بزرگ شده؛ پدرش هم قاری قرآن و هم برگزارکننده جلسات و کلاس‌های قرآنی بوده است.»
نوربخش گفت: «استاد شجریان از کودکی با صوت قرآن بزرگ شده و با قاریان بزرگ جهان و شیوه‌های قرائت‌شان آشنایی داشته و دارند. حتی خودشان در مسابقات بین‌المللی قرائت قرآن مقام آورده است. در این میان چطور کسی که در وادی کار قرآنی هیچ سابقه‌ای نداشته؛ به خودش اجازه می‌دهد اینگونه جسورانه و با اعتماد به نفس درباره مقوله‌ای که اطلاعاتی در موردش ندارد، سخن بگوید؟! ایشان فکر کرده‌اند وقتی واژگان خاصی را که صد در صد حرفه‌ای‌ است و به هیچ عنوان مخاطب عام آنها را نمی‌فهمد به کار ببرند، مطلب تمام می‌شود؛ اما در واقع اینگونه نیست.»
حمیدرضا نوربخش گفت: «نکته آخر اینکه می‌خواهم به آقای دکتر محمدجواد لاریجانی بگویم با این قاعده‌ای که شما می‌گویید اذان مرحوم موذن‌زاده اردبیلی نیز از نظر قواعد قرائت قرآن مشکل دارد. ایشان لطف کنند به صدا و سیما بگویند دیگر اذان موذن‌زاده اردبیلی را پخش نکنند. به دلیل اینکه اگر بخواهم از نظر قواعد تجوید بررسی کنیم اذانی که مرحوم استاد موذن‌زاده اردبیلی گفته‌اند اذان فارسی محسوب می‌شود و از لحن فارسی در آن استفاده شده و تجویدش هم متفاوت است. حال آنکه این اذان حالی دارد که ما می‌بایست به دنبال روح حاکم بر آن باشیم. مردم هم روح حاکم بر آن اثر را دیدند و پذیرفتند. امروز اذان موذ‌ن‌زاده اردبیلی با روح و جان مردم ممزوج است. اگر شما از مردم ایران بپرسید کدام اذان را بیشتر دوست دارید حتما اکثریت‌شان می‌گویند اذان موذن‌زاده اردبیلی. این طبیعی‌ست چون کسی کار به لحن اثر ندارد و به قول شاعر ما درون را بنگریم و حال را.»

نکته بعدی که باید به آن توجه شود این مساله است که اگر پخش این دعا اشکال داشته است چرا سال ها از صدا و سیما پخش می شد و هیچ یک از مسولین به آن اعتراض نمی کرد؟ اگر هم آن زمان اشکال نداشته است پس حالا هم باید بلا مانع باشد.