عمان، واحه‌اي امن و آرام در خاورميانه

كشور بياباني عمان، همسايه‌هاي باثباتي در جوار خود ندارد. در غرب آن عربستان سعودي واقع شده است كه برخي از شهروندان آن، حاميان اصلي شبه‌نظاميان افراطي هستند. در جنوب‌غربي آن نيز يمن قرار دارد كه عربستان و ايران در آن به حمايت از دو طرف مخالف در جنگ داخلي مي‌پردازند؛ جنگي كه منجر به فوت بيش از 10000 غيرنظامي و جلب‌توجه گروه‌هاي القاعده و داعش شده است.
به گزارش پایگاه خبری فریادگر، عمان تمام تلاش خود را كرده است كه تا حد ممكن، از اين دو كشور بي‌ثبات دوري بجويد. تاكنون نيز اين كشور موفق شده است كه خود را از هرگونه درگيري كه تقريبا دامن تمام كشورهاي ديگر در خاورميانه را گرفته است، دور نگه دارد. عمان روابط حسنه خود را با متحدان غربي حفظ كرده است و در عين حال، رابطه خوبي نيز با ايران دارد. همچنين موفق به دفع تهديدات گروه‌هاي افراطي از قبيل داعش شده است. در سال 2015، مطالعه مركز بين‌المللي مطالعات افراطي‌گري و خشونت سياسي وابسته به دانشگاه كينگزكالج به اين نتيجه رسيد كه حتي يك شهروند عماني هم به جمعيت 20000 نفري جنگجويان خارجي داعش نپيوسته است.
تلاش اين كشور براي دور ماندن از منازعات منطقه‌اي، بي‌نتيجه هم نبوده است. در ماه نوامبر، موسسه اقتصاد و صلح واقع در سيدني، شاخص سالانه تروريسم جهاني خود را منتشر كرد كه به ارزيابي ميزان اثرگذاري تروريسم بر 163 كشور جهان با امتياز صفر تا 10 پرداخته است. تنها 34 كشور به امتياز صفر دست يافتند و عمان تنها كشور خاورميانه‌اي بود كه اين امتياز را كسب كرد و انگلستان و آمريكا، امتيازي نزديك به پنج كسب کردند. اما در حالي كه امتياز اكتسابي عمان ارزش ارج نهادن را دارد، معلوم نيست كه سال 2017 نيز به همان ميزان با آرامش طي شود.
بزرگ‌ترين عامل خطر براي امنيت عمان، كسي است كه امنيت را براي آن به ارمغان آورده است؛ يعني رهبر اين كشور، سلطان قابوس. باسابقه‌ترين حاكم عرب كه هنوز در مسند قدرت است. وي به مدت 46 سال حاكم عمان بوده است اما اكنون در وضعيت مناسبي از لحاظ سلامتي به سر نمي‌برد. در سال 2014 بابت يك بيماري نامعلوم در آلمان بستري شد و رسانه‌هاي اين كشور اعلام كردند كه وي مبتلا به يك سرطان قابل درمان است.
حكومت عمان از پدرش به قابوس رسيده است كه حكومت سركوبگرش منجر به يك جنگ داخلي ده ساله از 1965 تا 1975 شده بود. پس از به دست گرفتن قدرت، قابوس اقدام به سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي زيرساختي و تبديل عمان به كشوري مدرن كرد. وي در سال 1996 يك قانون اساسي جديد تدوين كرد كه آزادي مطبوعات را تضمين کرد و مقرر داشت كه «هيچ‌گونه تبعيضي ميان افراد بر حسب جنسيت، نژاد، رنگ، زبان، دين، اقامتگاه و وضعيت اجتماعي» وجود نخواهد داشت.
ثابت شده است كه مدارا با ساير مذاهب براي عمان از اهميت حياتي برخوردار است. مطابق قانون اساسي، پيروان همه اديان در عمل به اعتقادات خود آزادند، مشروط بر آنكه به نظم عمومي لطمه‌اي نزنند. توهين به اديان و انتشار نفرت ديني، منجر به حداكثر 10 سال زندان خواهد شد. اين آزادي مذهبي تا حدي توجيه مي‌كند كه چرا مسلمانان سني‌مذهب اين كشور كه 45 درصد جمعيت را به خود اختصاص داده‌اند، در برابر تبليغات گروه‌هاي افراطي مانند داعش مصون مانده‌اند. همچنين ممكن است آشكار كند كه چرا هيچ دادگاه عماني يا خارجي، هرگز يك تبعه اين كشور را بابت ارتكاب اعمال تروريستي محكوم نكرده است. هيچ تبعه عماني در حملات يازده سپتامبر مداخله نداشته است و از جمعيت 780 نفري كه زماني در گوانتانامو محبوس بودند، هيچ يك عماني نبودند.
البته قابوس به تنهايي شايسته همه اين افتخارات نيست. عمان تنها كشور عربي است كه داراي اكثريت جمعيت مسلمان عبادي است. عباديسم شاخه‌اي نسبتا كوچك از مذاهب اسلامي است كه داراي مشي ميانه‌رو در تعليمات خود است. شبه‌نظاميان سني القاعده و داعش آنها را مرتد مي‌دانند، گناهي كه جزايش مرگ است. بنابراين تقريبا ناممكن است كه پيروان اين مذهب به داعش يا القاعده بپردازند.
ثبات در عمان گاهي به قابوس كمك كرده است كه به عنوان ميانجي ميان گروه‌هاي مخالف عمل كند. در سال 2012 اين كشور چندين بار به طور مخفيانه ميزبان نشست ايران و امريكا در پايتخت خود، مسقط بود. وقتي توافق هسته‌اي با ايران به منظور جلوگيري از ساخت سلاح هسته‌اي در ژانويه 2016 نهايي شد، بسياري از كارشناسان سياست خارجه معتقد بودند كه عمان، این دو كشور را به حصول توافق ترغيب كرده است.
«كريستيان كوتس آلريكسن» يكي از اعضاي پروژه خاورميانه و شمال افريقاي انگلستان در اتاق فكر چتهام‌هاوس، مي‌گويد: «سلطان قابوس به طرق مختلف تلاش كرده است كه موضع بي‌طرفانه‌اي اتخاذ نمايد تا مجبور به مداخله در منازعات منطقه‌اي يا پيروي از يك طرف نشود». با اين وجود قابوس سدهاي محكمي براي ممانعت از دردسرآفريني شبه‌نظاميان پديد آورده است. سال 2013 روزنامه «تايمز آو اينديا» گزارش داد كه عمان دو موسسه هندي را برگزيده است تا ديواري مابين مرز دو كشور عمان و يمن احداث نمايند. همچنين سلطان از مقامات امنيتي بريتانيايي دعوت كرده است تا به ماموران اطلاعاتي اين كشور آموزش دهند كه با موفقيت بيشتري تهديدات امنيتي را كشف كنند.
احتمالا وقتي سلطان فوت كند، افراطيان از نقاط ضعف و آسيب‌پذيري جانشين وي بهره‌برداري مي‌كنند. ناظران مسائل عمان از شوراي خانوادگي سلطنتي انتظار دارند كه يكي از سه عموزاده خود را به عنوان وارث سياسي برگزيند. اما به گفته آلريكسن، هر سه نفر سهم قابل‌توجهي در امور تجارتي كشور عمان دارند؛ امري كه ممكن است در صورت كسب قدرت و اتخاذ تصميمات اقتصادي به نفع خود، موجب خشم مردم عمان شود. «لوري پلوتكين بوگارد»، كارشناس خليج فارس در موسسه سياست شرق نزديك واقع در واشنگتن مي‌گويد: «در فرايند انتقال قدرت پس از فوق سلطان، مخاطراتي واقعي مطرح است و ممكن است هرگونه اقدام بي‌ثبات‌كننده‌اي از سوي داعش و القاعده روي دهد».
اقتصاد مطلوب عمان نيز ممكن است به زودي به يك منبع بي‌ثباتي تبديل شود. سقوط بهاي نفت دولت را وادار كرده است كه مخارج عمومي را محدود و ماليات‌ها را كاهش دهد. «اليزابت كندال»، پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات اسلامي و عربي دانشگاه آكسفورد، مدعي است: «تابستان گذشته براي نخستين بار، وقتي در عمان به سر مي‌بردم، جوانان با صراحت از نگراني‌هاي خود درباره آينده مي‌گفتند، آينده‌اي بدون سلطان و آينده اقتصادي خود».
در حالي كه جوانان عماني با آينده‌اي نامعلوم مواجهند، از يك امر اطمينان دارند: «آنها مي‌خواهند از خشونت و هرج‌ومرجي كه گريبانگير همسايگان آنهاست، دوري كنند».
ترجمه: نعيم نوربخش