خاطرات‌هاشمی بالاخره چقدر سانسور شد؟

 گروه سیاسی- فهیمه جهازیان: قریب یک ماه پیش بود که این خبر در رسانه‌ها و محاقل سیاسی منتشر شد که «سانسور کتاب بالاخره به خاطرات‌هاشمی رفسنجانی رسید». مجموعه خاطرات‌هاشمی، نوشته‌های روزانه این چهره موثر در انقلاب و نظام است که به گفته خانواده وی از ابتدای سال ۱۳۶۰ تا روز واپسین حیات در دی‌ماه ۱۳۹۵، به مدت ۳۶سال مداوم و بدون یکروز کاستی نوشته شده است. این خاطرات تا سال گذشته در 17 جلد به چاپ رسیده است که هر کدام از این مجلدات به یکی از سال‌های بین 1360 تا 1377 اختصاص دارد. روایت‌هاشمی از اتفاقات این سالها روایت دست اول و از زاویه نگاه کسی است که در طول این سالها یکی از مسئولان رده اول کشور بوده است و شاید همین موضوع اهمیت و حساسیت چاپ این کتابها را افزایش داده است؛ با این حال گویا به جز آنچه تدوین کنندگان این کتابها انتشار آن را صلاح ندیده اند، هیچ موردی نبوده که از طرف وزارت ارشاد در طول این سالها – و علی رغم تغییرات بسیار در این وزارتخانه – سانسور شود.
با این حال تشکیل دولت رئیسی باعث شد که امسال برای اولین بار چنین موردی از سوی خانواده‌هاشمی اعلام شود. این موضوع را محسن‌هاشمی در افطاری رئیس جمهور به وی منتقل کرد و سپس با یادداشتی آن را به اطلاع عموم رساند که با پاسخ مسئولان ارشاد و جوابیه‌هاشمی دنبال شد. حالا بعد از نزدیک به یک ماه گویا مشکل با توافق طرفین حل شده و موارد سانسور اگرچه کاهش یافته، اما صفر نشده است و با همان موارد هم خانواده‌هاشمی کتاب را آماده چاپ کرده‌اند. این موضوعات را روز دوشنبه محسن‌هاشمی در گفتگوی تازه ای که با ایسنا داشته اعلام کرده است.
شروع اطلاع عمومی از این داستان – همان طور که گفته شد – با نوشته محسن‌هاشمی در 18 اردیبهشت آغاز شد: «پس از برگزاری نماز جماعت و صرف افطار به سراغ آقای رئیسی رفتم و در گفت‌وگویی سرپایی و کوتاه به ایشان خبر دادم که برای نخستین بار و پس از ۲۳ سال، خاطرات روزنوشت آیت‌الله‌هاشمی رفسنجانی، توسط وزارت ارشاد دولت ایشان دچار ممیزی شده است و لیستی بلندبالا و در حدود صد مورد از مقدمه و متن و پاورقی را برای حذف و اصلاح به دفتر نشر معارف انقلاب به عنوان ناشر این کتاب ابلاغ کرده‌‌اند که منجر به آسیب دیدن بخش مهمی از تاریخ انقلاب خواهد شد و همانجا نامه‌‌ای تنظیم و به رئیس دفتر ایشان دادم.»
با این حال، معاون فرهنگی وزارت ارشاد در واکنش به این نوشته‌هاشمی، تصریح کرد: «مجموع موارد اصلاحی این کتاب حدود ۹۰۰ صفحه‌ای، حدود ۱۵ مورد است و جمع موارد اصلاحی بیش از یک یا دو صفحه نخواهد بود و عمده این موارد هم مربوط به مقدمه آقای محسن‌هاشمی بر این کتاب و پاورقی خاطرات سرکار خانم عفت‌هاشمی است و مربوط به خاطرات آیت‌الله‌هاشمی نیست. بنابراین برخلاف ادعای مطرح شده روایت تاریخ انقلاب آسیب ندیده است.»
یاسر احمدوند گفت: «در اعمال همین اصلاحات معدود، دو رویکرد وجود داشت؛ برخی موارد مربوط به فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران بود که مراجع ذی‌صلاح تشخیص دادند همچنان محرمانه باقی بماند و یکی، دو مورد هم مربوط به حفظ آبرو و جایگاه افراد بود که همگی با نظر خودِ آقای محسن‌هاشمی تعدیل شد.»
پس از آن، محسن‌هاشمی رفسنجانی در گفت‌وگویی با تسنیم، توضیح داد: « ما حدود ۲۲ سال است، خاطرات را منتشر می‌کنیم و از وزارت ارشاد هم مجوز می‌گیریم و پیش از این سابقه نداشته این اتفاق بیفتد. معمولاً اگر مواردی بود و کاری داشتند، مکتوب نمی‌گفتند، تلفن می‌کردند و در تعامل شفاهی موضوع حل می‌شد، اما این بار ۲ تا ۳ ماه طول کشید. ما این خاطرات را اوایل بهمن به وزارت ارشاد برای صدور مجوز ارائه دادیم و می‌خواستیم آن را به نمایشگاه برسانیم؛ اما در اواخر فروردین‌ماه به ما گفتند کار ایراداتی دارد و نمی‌توانیم مجوز بدهیم.»
هاشمی گفت: «در مورد متن خاطرات مواردی مطرح شد که ما در مذاکره با وزارت ارشاد و آقای احمدوند این موارد را کاهش دادیم و توانستیم مجوز اثر را دریافت کنیم. تعدادی از حذفیاتی که ارسال کردند، مربوط به مقدمه و پاورقی است که بنده خودم آن‌ها را نوشته‌ام و در توضیح خاطرات است. هرچند به نظر من باقی بودن این موارد، ضربه‌ای به نظام وارد نمی‌کرد.»
دوم خردادماه فائژه‌هاشمی نیز در گفتگو با نامه نیوز درباره سانسورهای کتاب خاطرات سال 1378 گفت: ال 78 وقایع زیادی دارد از جمله برخورد با آقای کرباسچی، تعطیلی روزنامه زن و در این مورد خاطرات مامان و نامه‌ای که برای آقای خامنه‌ای می‌نویسد و پاسخ ایشان، حوادث کوی دانشگاه و وقایع مجلس ششم که احتمالا نکات مهمی در هر کدام از اینها و سایر وقایع برای مقامات وجود داشته که اقدام به چنین کاری کرده اند.
فائزه‌هاشمی در این گفتگو تاکید کرد: به نظرم نسبت به چاپ این کتاب با این سانسورها، حتی اگر مواردی بی‌اهمیت باشد که نیست، باید با تعمیق بیشتری تصمیم گرفت و عجله نکرد. ترجیح این است که صبر کرد و در شرایط بهتری کتاب کامل را چاپ کنیم تا تاریخ واقعی به‌دست مردم برسد و ما بعنوان وراث ایشان به وظیفه خودمان درست عمل کنیم. آیا این کار خیانت به تاریخ بعنوان هویت ملی ما نیست؟ ضمن اینکه می‌تواند اعتماد عمومی به این کتاب‌ها در این مورد و در آینده را نیز خدشه دار کند. ولی حالا مخاطبین نمی‌دانند کدام بخش از کتاب واقعی است و نسبت به کل این کتاب و کتاب‍های آتی با شک و تردید نگاه می‌کنند، و این اعتبار کتاب را کاهش می‌دهد؛ بنابراین بهتر است کتاب واقعی را منتشر کنیم یا با انتشار بیانیه‌ای دلایل عدم انتشار را صادقانه بیان کنیم و منتظر فرصت یا دنبال روش‌های دیگری برای انتشار باشیم.
با این حال، بعد از برگزاری نمایشگاه کتاب و در حالی که در نهایت این کتاب به این نمایشگاه نرسید، روز دوشنبه محسن‌هاشمی توضیحات جدیدی درباره روند انتشار خاطرات‌هاشمی و مشکلاتی که این بار گریبانگیر چاپ خاطرات سال 1378 شد، داد.
وی در گفتگوی تازه خویش با ایسنا گفت: روال ما در طول ۲۲ سالی که از انتشار خاطرات روزنوشت آیت‌هاشمی رفسنجانی می‌گذرد، این بوده است که پس از آماده سازی و تدوین نهایی خاطرات، نسخه ای از آن را تقدیم رهبرمعظم انقلاب می‌نمودیم و نسخه ای را هم جهت صدور مجوز نشر به وزارت ارشاد ارائه می‌کردیم و مجوز کتاب بدون ممیزی صادر می‌شد.
وی در مورد ممیزی صورت گرفته در خاطرات امسال گفت: اگرچه اعمال ممیزی و سانسور در اسناد تاریخی و روایت‌های اولیه از حوادث که به عنوان منبع وسند دست اول مورد استفاده واستناد پژوهشگران قرار می‌گیرد، قابل پذیرش نبوده و موجب آسیب دیدن صحت واصالت روایت‌های تاریخی می‌گردند، اما امسال، خاطرات روزنوشت آیت الله‌هاشمی رفسنجانی، به عنوان سندی منحصر بفرد و دست اول از تاریخ معاصر و ثبت انقلاب اسلامی، دچار ممیزی محدود شد.
هاشمی توضیح داد: پس از حدود چهار ماه از ارسال نسخه خاطرات روزنوشت سال ۱۳۷۸ آیت الله‌هاشمی رفسنجانی برای دریافت مجوز، به دفتر نشرمعارف انقلاب، به عنوان متولی انتشار این خاطرات اصلاحیه ای ابلاغ شد که طی آن حدود صد مورد ممیزی شامل حذف کلی یک موضوع شامل چند پاراگراف یا سانسور واصلاح بخشی از عبارتهای مندرج در این کتاب درج شده بود که نیمی از این موارد مربوط به متن خاطرات ونیم دیگر مربوط به مقدمه ناشر، پاورقی‌های ویراستار و پی نوشتهای مرتبط برگرفته از خاطرات سرکار خانم عفت مرعشی، همسر آیت الله‌هاشمی رفسنجانی که نقش پررنگی در خاطرات این سال دارند، بود.
وی ادامه داد: دفتر نشر معارف انقلاب رایزنی‌های لازم را جهت کاهش این موارد وصدور مجوز انتشار این خاطرات انجام داد و پس از تعاملات وگفت‌وگوهای مشروح در سطوح مختلف، از ریاست جمهوری تا مراکز عالی نظام و وزارت ارشاد، میزان این ممیزی‌ها به حدود ۱۹ مورد در متن خاطرات در حد یک کلمه تا یک جمله و۲۸ مورد در مقدمه و پاورقی‌ها کاهش یافت و براین اساس مجوز انتشار خاطرات صادر شد که در نوع خود دستاورد جدیدی در دولت آقای رئیسی است.
هاشمی افزود: پس از صدور این مجوز، تصمیم گیری برای انتشار یاعدم انتشار خاطرات با این شرایط، تصمیمی پیچیده و دشوار بود که هر تصمیمی می‌توانست هزینه‌ها ومنافع متفاوتی را به همراه آورد، بصورت طبیعی چهار گزینه پیش روی دفتر نشرمعارف انقلاب قرار داشت؛ نخست خودداری از انتشار خاطرات در اعتراض به ممیزی صورت گرفته و منوط نمودن چاپ کتاب به لغو ممیزی‌ها.دوم: انتشار خاطرات بصورت کامل و بدون ممیزی در خارج از کشور که نیاز به مجوز از وزارت ارشاد نداشته باشد. سوم: پذیرش ممیزی‌ها واعمال ممیزی‌ها دو نوع حذفیات و تعدیل عبارت‌ها را شامل می‌شدند.چهارم: انتشار خاطرات تنها با حذف مطالب سانسور شده به گونه ای که مشخص باشد که کدام بخش از متن مورد سانسور قرار گرفته است تا در آینده که پس از کاهش حساسیت‌ها، امکان انتشار تصویر نسخه دست نویس آیت الله‌هاشمی رفسنجانی، فراهم شود، پژوهشگران وعلاقمندان امکان تطبیق متن منتشر شده با سند دست نویس و پی بردن به بخشهای سانسور شده را داشته باشند.
هاشمی ادامه داد: هریک از این گزینه‌ها، هم در خانواده آیت الله‌هاشمی رفسنجانی، هم در میان علاقمندان و بزرگان مرتبط با ایشان، موافقان ومخالفانی داشت که دلایل خاص خود را داشتند و تصمیم گیری را برای دفتر نشر معارف انقلاب دشوار می‌کرد، سرانجام پس از بررسی‌های همه جانبه وتاملات لازم وهمچنین با توجه به سیره وروش آیت الله‌هاشمی رفسنجانی، گزینه چهارم انتخاب گردید تا هم امکان بهره مندی از بیش از ۹۹ونیم درصد خاطرات برای جامعه فراهم شود و هم با مشخص نمودن کمتر از نیم درصد سانسور شده، به اصالت وسندیت کتاب خدشه ای وارد نشود وامکان تطبیق نسخه منتشر شده فعلی با نسخه دست نویس در آینده برای پژوهشگران فراهم باشد.
محسن‌هاشمی در مورد سیره آیت الله‌هاشمی درباره انتشار خاطرات خود گفت: تا آخرین سال حیات ایشان که انتشار خاطرات زیر نظر خود ایشان انجام می شد، ایشان در انتهای مقدمه کتاب تصریح می‌کردند که در چاپ‌ و نشر خاطرات‌، کاملاً عین ‌عبارات مکتوب دستی می‌آید، جز در مواردی بسیارجزئی‌که قابل‌ نشر نباشد. سعی‌می‌شود مطالب مربوط به دیگران، درصورتی‌که احتمال عدم رضایت طرف داده شد، با خود او در میان گذاشته شود و در صورت عدم موافقت، آورده نشود. در موارد بسیار نادری، اگر چیزی هنوز از اسرار نظام باشد، چاپ نمی‌شود وامسال در دولت آقای رئیسی، ما جمله «ویا ممیز رسمی شده باشد» را به این عبارت اضافه کردیم.
وی در پایان گفت: البته کتاب هنوز بصورت کاغذی، چاپ نشده اما برای استفاده افکارعمومی، نسخه نهایی را در اختیار رسانه‌ها قرار دادیم.
   

 
دربارۀ ما
 
شناسنامه
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع بلامانع است.
توليد شده توسط نرم افزار جامع ”استوديو خبر“