ابراز تاسف دو سفیر به جای عذرخواهی!

گروه سیاسی - موسی حسن‌وند: "همیشه کار، کار انگلیسی‌هاست." این جمله البته فقط مخصوص دایی‌جان ناپلئون، شخصیت دوست‌داشتنی رمانی با همین نام نبود و بسیاری از ایرانیان در نسل‌های گذشته و امروزی، هنوز هم معتقدند سرنخ امور در دست بریتانیای کبیر است و اگر این روزها سر و کله‌اش در سیاست آفتابی‌ نمی‌شود هم از سیاست‌ورزی خاص انگلیسی‌هاست، و الا کیست که نداند "هر کس از آب رودخانه تایمز بنوشد، حتما سیاستمدار می‌شود"! در این نظریات، انگلیسی‌ها به صورت موجوداتی سنگدل و مکّار تصویر شده‌اند که سر دشمنانشان را حتّی با پنبه هم می‌توانند ببرند؛ به این معنی که سیاست انگلیسی نیرویی شبیه به معجزه دارد و «روس‌های ساده لوح» و «یانکی‌های بی‌غش» را در طول تاریخ فریب داده است. برای همین، این روزها عکس سفیر جدید انگلستان در تهران و همتای روسش که روی صندلی‌های چرچیل، استالین و روزولت در سفارت شوروی در اوج جنگ جهانی دوم نشسته‌اند، حسابی خبرساز شده است. اما این عکس چرا تا این حد مهم است؟
 
سقوط رضاشاه و تئوری توطئه
معروف است که خود رضاشاه به مصدق گفته بود: «مرا انگلیسی‌ها آوردند؛ ولی ندانستند با چه کسی سروکار دارند.» اما حتی اگر این جمله که از "یحیی دولت آبادی" نقل شده هم درست نباشد، دست پنهان و آشکار روس و انگلیس از اوایل دولت قاجاریه در کشور احساس می‌شد. در واقع در ایران کمتر کسی بود که این موضوع را انکار کند که سفرای روسیه تزاری و بریتانیای کبیر تا پشت در اتاق شاه نفوذ دارند و در خلوت و جلوت سیاست ایران اعمال قدرت می‌کنند. نزدیک به دو قرن نفوذ و اعمال اقتدار خارجی این باور را در عام و خاص به وجود آورده بود که بدون صلاحدید خارجی کاری پیش نخواهد رفت.
از دیگر جنبه‌های فرهنگی در بین ایرانیان که زمینه را برای نظریه‌های توطئه مهیا می‌کند اعتقاد به قضا و قدر و گریزناپذیری از سرنوشت است. همچنین مسئله ظاهر و باطن و اعتقاد به اینکه "هیچ چیز آن‌طور که به نظر می‌رسد نیست" از جمله مؤلفه‌های فرهنگی اعتقاد به نظریه توطئه بیان می‌شود. باور برخی در ایران این بود که اساسا رضاشاه راه‌آهن سراسری را برای این ساخته بود که انگلیسی‌ها در جنگ جهانی دوم (حدود یک دهه بعد از ساخت راه‌آهن) از آن علیه آلمان و برای کمک به شوروی استفاده کنند!
اما رضاخان با هر ترفندی که شاه شده بود، در نهایت در حمله متفقین از شمال و جنوب به ایران مجبور به استعفا و خروج از ایران شد؛ اما این پایان کار نبود.
کنفرانس تهران و پیروزی متفقین
جنگ جهانی دوم چهره جهان را تغییر داد و این تغییر از کنفرانس‌هایی که پیش از پایان جنگ توسط متفقین برگزار می‌شد، قابل درک بود. کنفرانس‌های قاهره، تهران، یالتا و پوتسدام تدریجا چهره جهان پس از جنگ را ترسیم کردند، اما در این بین کنفرانس تهران از اهمیتی جدی برخوردار بود. چرا که در این تاریخ (1943-1322)، هنوز پیروزی متفقین قطعی نبود و آلمان هنوز بخش‌های بزرگی از متصرفات خود را در اختیار داشت. همچنین برنامه‌ریزی برای حمله به نرماندی در حال انجام بود. حتی هیتلر به یک افسر آلمانی به نام "سرهنگ کنراد زینر" مأموریتی واگذار کرد که سه رهبر حاضر در تهران را ترور کند که البته عملیاتی موفقیت آمیز نبود.
در این تاریخ، دو سال از اشغال ایران می‌گذشت و شاه جوان هنوز بر اوضاع مسلط نشده بود. حتی روزولت، چرچیل و استالین، بدون این که دولت ایران خبر داشته باشد، برای برگزاری کنفرانس به ایران سفر کردند و جز استالین هیچ‌کدام حاضر به دیدار با شاه نشدند. البته متفقین متعهد شدند که پس از جنگ از ایران خارج شده و استقلال این کشور را به رسمیت بشناسند و این بار هم استالین بود که متفاوت عمل کرد و ارتش سرخ را در ایران نگه داشت و اگر نبود سرانگشت تدبیر "قوام‌السلطنه"، چه بسا امروز آذربایجان و کردستان متعلق به ایران نبود. همه این احوالات نشان می‌دهد یادآوری کنفرانس تهران چه زخم دردناکی بر پیکر حافظه جمعی ایرانیان وارد کرده است.
 
واکنش سنگین ایران، از توبیخ تا اخراج
شاید خود سفرای روس و انگلیس هم باور نمی‌کردند که انتشار یک عکس می‌تواند تا این حد بازخورد داشته باشد. اما ایرانیان نشان داده‌اند به نقاطی از تاریخشان بسیار حساس هستند. همچنان که سفارت روسیه در تهران در توضیحات این عکس به خاطره آن دیدار بخصوص اشاره کرده بود. ساعاتی پس از انتشار این عکس، جواد ظریف در صفحه توییتر خود نسبت به این تصویر واکشن نشان داد و نوشت: «امروز عکسی فوق‌العاده نامناسب دیدم. لازم است یادآور شوم که اوت ۲۰۲۱ نه اوت ۱۹۴۱ است و نه دسامبر ۱۹۴۳. مردم ایران در ادوار مختلف از جمله در طول مذاکرات هسته‌ای منتهی به برجام نشان داده‌اند که استقلال ایران هرگز نمی‌تواند موضوع تصمیمات سفارت‌ها و قدرت‌های خارجی باشد.»
اما این تازه آغاز ماجرا بود. چند ساعت پس از واکنش ظریف، محمدباقر قالیباف، رئيس مجلس شورای اسلامی هم نسبت به ثبت این تصویر واکنش نشان داد. آقای قالیباف در حساب توییتری خود از سفرای دو کشور بریتانیا و روسیه خواست عذرخواهی کنند. او در توییترش نوشت: «اقدام دور از ادب دیپلماتیک و نامناسب سفرای دو کشور روسیه و انگلستان باید به سرعت توسط وزارت خارجه پیگیری شود. هر دو سفیر باید فوراً به طور رسمی بابت اقدام انجام شده عذرخواهی کنند در غیر اینصورت واکنش قاطع دیپلماتیک ضروری خواهد بود.»
همین دو واکنش کافی بود تا موجی جدی و یکپارچه علیه این تصویر به راه بیفتد. از شخصیت‌های سیاسی تا افراد عادی و فعالین شبکه‌های اجتماعی با ارجاع به عکس معروف سال 1322 معتقد بودند اقدام این دو سفیر قابل بخشش نیست و بسیاری حتی خواستار اخراج هر دو نفر شدند.
 
واکنش سفارت روسیه: عمدی در کار نبود!
سفارت روسیه در تهران روز پنجشنبه با انتشار پیام‌هایی در تويیتر و اینستاگرام سعی کرد تا قدری از التهاب ایجاد شده در پی انتشار این تصویر بکاهد. پیام‌هایی که البته حاکی از عذرخواهی نبود و به توضیحی کوتاه بسنده کرده بود: ‎با در نظر گرفتن واکنش مبهم به عکس، می‌خواهیم توجه داشته باشیم که این عکس زمینه ضد ایرانی ندارد. ما قرار نبود احساسات مردم دوست ایران را آزرده کنیم. تنها معنای این عکس [این است] که به تلاش‌های مشترک ‎دولت‌های متحد علیه نازیسم در طول جنگ جهانی دوم ادای احترام کند. ایران دوست و همسایه ما است و ما به تقویت روابط مبتنی بر احترام متقابل ادامه می‌دهیم. سفیر انگلیس اما خودش عکسی را که در ایوان سفارت بریتانیا گرفته شده توییت نکرده است  اما اظهارات سفارت روسیه را که قصد تخلف ندارد بازتوییت کرد.
 
سفیری که به جای احضار، "دعوت" شد!
در پی حواشی ایجاد شده، خبر آمد که سفیر فدراسیون روسیه در تهران برای ادای توضیحات در خصوص عکس منتشر شده، از سوی دستیار وزیر و مدیرکل اوراسیا به وزارت امور خارجه "دعوت" شد. البته مدل جمله‌بندی با پروتکل وزارت خارجه که معمولا سفرا را "احضار" می‌کند، متفاوت بود که همین موضوع هم دستمایه شوخی کاربران فضای مجازی شد. البته با توجه به حساسیت بی‌اندازه‌ای که افکار عمومی بر روابط ایران-چین و ایران-روسیه در سالهای اخیر پیدا کرده، این عنوان کمی عجیب به نظر می‌رسید.
اما نهایتا اطلاعیه‌ای که وزارت امور خارجه پس از این دیدار منتشر کرد، نشان داد که توضیحات سفیر روسیه پذیرفته شده و البته آقای سفیر "از انتشار این عکس که باعث سوءتفاهم و رنجش خاطر مردم کشور دوست، ایران شده اظهار تاسف کرده است."
سفیر روسیه در این‌ ملاقات تصریح‌ کرد که قصد وی از انتشار این عکس صرفا یادآوری اتحاد روسیه با بریتانیا بر علیه ارتش نازی در طول جنگ جهانی دوم بوده و به هیچ وجه هیچ انگیزه و منظور ضد ایرانی پشت انتشار این عکس وجود ندارد.
 
سفیر روسیه ضمن تاکید بر روابط راهبردی دو کشور ایران و روسیه و مراودات عمیق و دوستانه بین دوکشور تصریح کرد: از اینکه انتشار این عکس باعث سوءتفاهم و رنجش خاطر مردم کشور دوست، ایران شده اظهار  تاسف می کنم.
مدیرکل اوراسیای وزارت امور خارجه نیز پس از شنیدن توضیحات سفیر، ضمن تاکید بر روابط دوستانه دو کشور ایران و روسیه به وی یادآوری کرد که انتشار این عکس ولو با قصدی که عنوان شد قابل پذیرش نبوده و توجه لازم به مقتضیات تاریخی، سیاسی و فرهنگی کشور میزبان از جمله مواردی است که میبایست مورد توجه دقیق سفرا قرار گیرد.
در این ملاقات همچنین تاکید شد ملت بزرگ ایران طی ۴۲ سال گذشته به کرات ثابت کرده اند که استقلالی که با جانفشانی‌ها و مقاومت‌های تاریخی به دست آورده اند را با تمام دقت و جدیت محافظت کرده و به عنوان یک کشور مقتدر روابط خود با کشورهای دیگر را مبتنی بر عزت ملی تنظیم می‌کنند.
دستیار وزیر و مدیرکل اروپای‌غربی وزارت امور خارجه همچنین ضمن دعوت «سایمون شرکلیف» سفیر انگلیس به وزارت امور خارجه، با غیر قابل قبول دانستن این اقدام که باعث جریحه دار شدن احساسات و غرور ملی مردم ایران شده، تاکید کرد: مردم بزرگ ایران در طول تاریخ همواره ثابت کرده‌اند که هر گونه تحرکات زاییده تفکرات استکبارمآبانه را قویا مردود شمرده و در برابر آن ایستادگی می‌کنند.
سفیر انگلیس در پاسخ ضمن ابراز تاسف از سوءتفاهم به وجود آمده اظهار داشت: ضمن احترام به جمهوری اسلامی ایران و مردم بزرگ و تاریخ این کشور، تاکید می‌کنم هیچگونه قصد و نیت سوئی در پشت این موضوع وجود نداشته و سفرا درصدد بوده‌اند تنها اتحاد روسیه و بریتانیا علیه آلمان نازی در زمان جنگ دوم جهانی را یادآوری کنند.  سفیر انگلیس در پایان ابراز امیدواری کرد بتواند در دوره ماموریتش در تهران، بر اساس جلب و ارتقای احترام و اعتماد متقابل، به توسعه روابط دو کشور کمک کند.
این اطلاعیه ها یعنی قاعدتا باید ماجرا تمام شده باشد. البته هنوز کسی از اهالی تئوری توطئه در ایران متوجه نشده "پیام پشت پرده تصویری که منتشر شد چه بود و چه کسی قرار است صندلی آمریکا را پر کند؟"

کواکبیان:
اگر سفیران انگلیس و روسیه به صراحت عذرخواهی نکردند اخراج شوند
 
مصطفی کواکبیان دبیرکل حزب مردم‌سالاری در توئیتر نوشت: هرچند واکنش دکتر ظریف نسبت به انتشار عکس توهین آمیز سفیران روسیه و انگلیس در خور تقدیر است؛ اما دولتهای مذکور با سابقه طولانی بدعهدی و پیمان‌شکنی علیه ایران بايد بفهمند که دوران قلدری آنها سپری شده است لذا دستگاه ديپلماسي ايران دو سفير گستاخ را اگر با صراحت عذرخواهی رسمی نداشتند اخراجشان كند.