پیامدهای اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان؛ از افسردگی تا خودکشی

همه کودکان یا نوجوانان گاهی کم انرژی یا غمگین هستند. اندوه در برخی اوقات؛ بخشی طبیعی از دوران رشد به حساب می آید؛ اما اگر کودکی غمگین یا خشن است دیگر از چیزی لذت نمی برد و این حالت را روزهای پی در پی دارد؛ شاید نشانه ابتلای او به اختلال افسردگی اساسی باشد که  به آن واژه افسردگی اطلاق می شود.
مطالعات و بررسی هاى انجام شده نشان داده است که افسردگى در کودکان و نوجوانان به افسردگى در بزرگسالان شباهت دارد. تفاوت عمده افسردگى در کودکان و نوجوانان با بزرگسالان در دو مورد است: به جاى خلق افسرده ممکن است در کودکان و نوجوانان خلق تحریک‌پذیر باشد، و نرسیدن به وزن مورد انتظار (کاهش و یا افزایش وزن) در آنها دیده شود.
کاهش اعتماد به نفس، بی‌تفاوتى، سطح پایین انرژى، گوشه‌گیرى اجتماعى، آشفتگیهاى خوردن و خوابیدن، دیدگاه بدبینانه آشکار در مورد آینده و اعتقاد و اقدام به خودکشى از دیگر علائم و نشانه‌هاى افسردگى در این گروه سنى است. در نوجوانان رفتارهاى ضداجتماعى و منفی‌کارانه، مصرف الکل و دارو و مواد مخدر ممکن است مشاهده گردد.
افسردگى در کودکان و نوجوانان بیشتر از بقیه سنین با خودکشى همراه است. علاوه بر عوامل ژنتیک و فیزیولوژیک چندین عامل استرس‌زاى اجتماعى می‌تواند بر خلق کودک تاثیر بگذارد، از قبیل ناهماهنگ بودن و آشفتگى در خانواده، طلاق، مورد آزار و بی‌توجهى واقع شدن، شکست تحصیلى، وضعیت اجتماعی و اقتصادى ضعیف و داغدیدگى.
اختلال افسردگى در کودکانى که قبل از سن مدرسه هستند بسیار نادر است. اما در ۲ درصد بچه‌هاى دبستانى اختلال افسردگى شدید (عمده) شیوع دارد و این میزان براى نوجوانان حدود ۵ درصد در جامعه است. مطالعات معدودى وجود دارد که بر مفید بودن داروهاى ضدافسردگى در کودکان و نوجوانان دلالت دارد. مصرف داروهاى ضدافسردگى در این گروه سنى بر پایه استانداردهاى درمانى بالینى استوار است. به‌نظر می‌رسد که درمان دارویى همراه با روش هاى مخصوص روان درمانى در کودکان و نوجوانان ارزش بسیارى داشته و پیشگیرى مؤثرترى در خودکشى آنان در سنین بعدى است، بخصوص روان‌درمانى خانواده براى آموزش به خانواده در مورد اختلالات افسردگى مهم و ضرورى است .
افسردگی- احساس غمگینی؛ ناکامی و ناامیدی در مورد زندگی؛ همراه با از دست دادن علاقه به اغلب فعالیت ها وآشفتگی در خواب؛ اشتها؛ تمرکز و انرژی- شایع ترین مشکل روان شناختی در سال های نوجوانی است.
نشانه های افسردگی بین سنین 13 تا 15 سالگی یک مرتبه افزایش می یابند- یعنی زمانی که تفاوت های جنسی در کشورهای صنعتی نمایان می شوند.
 ترکیبات مختلف عوامل زیستی و محیطی که می توانند به افسردگی منجر شوند از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد. نوجوانانی که شدیدا افسرده هستند احتمالا در بزرگسالی نیز افسرده می مانند. افسردگی در دخترها بیشتر ازپسرها شایع است.
متاسفانه؛ به خاطر پندارهای قالبی رایج در مورد نوجوانی به عنوان دوره طوفان و استرس؛ معلمان و والدین جدی بودن نشانه های افسردگی نوجوانان را دست کم می گیرند. آنها افسردگی را به عنوان مرحله ای گذرا، غلط برداشت می کنند.
 
علايم افسردگی در کودکان و نوجوانان:
1. تغییر در اشتها یا وزن
2. لذت نبردن از جنبه های لذت بخش زندگی
3. احساس خستگی یا کمبود انرژی
4.. اختلال در تمرکز
5. افت تحصیلی و اهمیت ندادن به وضعیت درسی
 
علت افسردگی کودکان و نوجوانان:
یافتن دلیل افسردگی کودکان و نوجوانان همیشه کار آسانی نیست. گاهی استرس اطفال یا از دست دادن یکی از عزیزان کودک در ایجاد افسردگی نقش دارد.
 
نقش والدین درتشخیص افسردگی کودکان و نوجوانان:
گاهی ما والدین اصلا به افسردگی در سنین پایین فکر نمی کنیم.گاهی مطمین نیستیم که حالت فرزندمان ناشی از افسردگی است. یکی از راه های تشخیص افسردگی فرزندان؛ مشورت با یک روانپزشک کودک ونوجوان یا روانشناس است.
 
درمان افسردگی کودکان و نوجوانان:
1.ملاقات با همه اعضای خانواده
2.درمان رفتاری شناختی ( افزایش آگاهی فرد نسبت به پایه های فکری هر رفتار و تلاش برای اصلاح آن)
3. روان درمانی (درمان از راه صحبت کردن و مشاوره)
4. تماس روانشناس با مدرسه و صحبت با معلم فرزندمان؛ با کسب اجازه از ما به عنوان والدین
5. روان درمانی بین فردی؛ که در آن تلاش می شود مهارت های ارتباطات بین فردی و مشارکت جمعی با هدف کاهش استرس به نوجوانان؛ آموزش داده شود.
ممکن است روان پزشک برای درمان افسردگی کودکان و نوجوانان داروی ضد افسردگی هم تجویز کند.
 
خودکشی در نوجوانی
میزان خودکشی در نوجوانی به نحو چشمگیری افزایش پیدا می کند. پسرها بیشتر مرگ و میرها در اثر خودکشی را تشکیل می دهند؛ در حالی که دخترها دست به اقدامات خودکشی ناموفق تری می زنند و از روش هایی مانند مصرف بیش از اندازه قرص خواب آور استفاده می کنند که احتمال جان به در بردن از آنها بیشتر است. در مقابل؛ پسرها روش هایی مانند اسلحه گرم یا حلق اویز کردن را انتخاب می کنند که به مرگ فوری منجر می شوند.
نوجوانانی که در معرض خطر خودکشی قرار دارند ممکن است باهوش و منزوی باشند. ولی غالبا ضد اجتماعی هستند. آشوب خانوادگی در پیشینه نوجوانان خودکشی گرا رایج است.
خودکشی در دو تیپ از نوجوانان روی می دهد:
1. نوجوانان بسیار باهوشی را شامل می شود که تنها و منزوی هستند و نمی توانند معیار های عالی خود یا افراد مهم در زندگی خویش را برآورده کنند.
2. گروه بزرگتری است؛ گرایش های ضد اجتماعی دارند و ناخوشایندی خود را از طریق تهدید و ارعاب؛ جنگ و ستیز؛ دزدی؛ و مخاطره جویی زیاد و سو مصرف دارو نشان می دهند.
اختلال های هیجانی و ضد اجتماعی اغلب در زمینه خانوادگی نوجوانان خودکشی گرا وجود دارند.
دلایل خودکشی در نوجوانان
علل خودکشی در نوجوانان از جمله مسائلی است که بسیاری از خانواده‌ها و جامعه را درگیر خود کرده است. نوجوانی دوره‌ای پر فشار و سرشار ازتنش‌های روانی، جسمانی و تغییرات بسیار شدید است که اغلب نگرانی‌های زیادی برای والدین نوجوان و نحوه برخورد با این تغییرات به وجود می‌آورد. خودکشی دومین عامل مرگ و میر نوجوانان محسوب می‌شود. مشکلاتی از قبیل فشار تحصیلی، روابط عاطفی بیمارگونه از دلایل عمده این اتفاق است. نقش خانواده، مدرسه و گروه همسالان نوجوان در ایجاد تفکر خودکشی بسیار اهمیت دارند. تلاش برای پیشگیری از ایجاد تفکر خودکشی بهترین راه مقابله با این پدیده است.
عوامل خودکشی در نوجوانان:
1. عوامل شخصی نوجوان برای خودکشی
2. عوامل محیطی خودکشی
3. عوامل روانی خود کشی
4. مصرف الکل و مواد مخدر
5. سابقه خانوادگی خودکشی
تهدید به خودکشی در نوجوانان:
تعدادی از نشانه ها در خودکشی نوجوانان شامل موارد زیر است:
1. بیان کردن افکار عجیب و غریب و غیر واقعی
2. دور انداختن وسایل ارزشمند و مورد علاقه
3. تهدیدهای کلامی مستقیم و غیر مستقیم
4. یک دوره شادی بیش از حد بعد از دوره افسردگی
 پیشگیری و درمان:
برای پیشگیری از خودکشی، والدین و معلمان باید آموزش ببینند تا علایمی را که نوجوانان آشفته ارسال می کنند؛ جدی بگیرند. وقتی که نوجوان اقداماتی را در جهت خودکشی انجام می دهد؛ ماندن  با او؛ گوش کردن به وی؛ و ابراز همد لی و علاقه تا رسیدن کمک حرفه ای، ضروری است. درمان های مخصوص نوجوانان افسرده و خود کشی گرا؛ دامنه ای از داروی ضد افسردگی تا درمان فردی، خانوادگی و گروهی را در برمی گیرند. تا زمانی که نوجوان بهبود یابد، دور کردن اسلحه، چاقو، تیغ، قیچی، و داروها از خانه ضروری است.
بعد از خودکشی، باید به بازماندگان خانواده و همسال کمک شود تا با اندوه، خشم، و گناه به خاطر ناتوانی در کمک کردن به قربانی کنار بیایند.
 
محیا فرحناک ضرابی         
مشاور و روانشناس؛ عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران