کدام شبکه‌های اجتماعی محبوبتر هستند؟

ویچت، لاین، وایبر، تلگرام، سروش، روبیکا، بله، ایتا و... و به‌تازگی سیگنال اپلیکیشن هایی که در بسیاری از تلفن‌های همراه ما ایرانی‌ها در حال حاضر وجود دارد یا در چند سال گذشته آن را نصب کردیم و برای مدت کوتاه یا طولانی از آن استفاده کردیم، این تنوع در استفاده از اپلیکیشن ها در حقیقت به علت تنوع‌طلبی ما نیست، اینکه ما هرچند ماه یک‌بار یک پیام‌رسان جدید را روی تلفن همراه خودمان نصب می‌کنیم و به دلایل مختلف پیام‌رسان قبلی را رها می‌کنیم یا از سوی مسئولین مورد فیلتر واقع می‌شود سبب شده فضای عمومی جامعه نسبت به شبکه‌های اجتماعی دچار نوعی سرگیجه شود. اما سؤال اینجاست واقعاً کدام شبکه اجتماعی محبوب‌تر است؟
در ادامه به بررسی هر کدام از این اپلیکیشن‌های پیام‌رسان پرداختیم تا بدانیم از نظر کاربران در فضای مجازی کدام یک از این برنامه‌ها برای آنان کاربردی‌تر و محبوب‌تر بوده است. تلگرام تا پیش از فیلتر شدن، محبوب‌ترین پیام‌رسان بین ایرانیان بود. هرچند در حال حاضر بر اساس بررسی مرکز پژوهشی بتا مشخص شد که تلگرام بیش از ۴۹ میلیون کاربر ایرانی دارد. در طول سال بیش از ۵۰۰ میلیون پست منتشر می‌کنند. این تعداد پست در مجموع بیش از ۱۰۰ میلیارد نمایش به خود اختصاص می‌دهد.

کاربران در مورد تلگرام چه می‌گویند؟
تقریباً تمامی کاربران از فیلتر بودن تلگرام ابراز ناراحتی می‌کردند و همچنین اغلب کاربران از امکانات و خدمات بسیار بالای تلگرام صحبت کرده و آن را در میان تمامی اپ‌های پیام‌رسان، تکرار نشدنی خواندند.
کاربران بیشتر از تبادل هر نوع فایل با کیفیت بسیار بالا با حجم نامحدود سخن می‌گفتند. از دیگر امکانات تلگرام که کاربران از آن بسیار راضی بودند؛ امکان ایجاد کانال، ذخیره‌سازی بی‌نهایت چت‌ها، ذخیره‌سازی ابری و.... بود. امکان رمزگذاری دو سویه در سکرت چت‌ها هم آنان را ترغیب به استفاده از این اپ کرده است. امکان شخصی‌سازی و بالا بودن امنیت و اعتماد بسیار زیاد آنان به این برنامه از دیگر محورهای صحبت کاربران بوده است. داشتن گیف و استیکرهای جذاب که هنوز هم در سایر برنامه‌ها این میزان از جذابیت وجود ندارد. به‌صورت کلی کاربران بیشتر در مورد مزایای تلگرام و ناراحتی از فیلتر بودنش صحبت می‌کنند.  
واتس اپ
پس از فیلترینگ تلگرام اغلب ایرانیان به استفاده از این اپلیکیشن روی آوردند به‌طوری‌که تعداد کاربران آن امروز به 50میلیون کاربر فعال رسیده است. جنجال‌های اخیر پیرامون این اپلیکیشن برای اجازه دسترسی به اطلاعات کاربران؛ اعتماد آنان را به این برنامه کمی خدشه‌دار کرده که باعث مهاجرت برخی کاربران به سایر اپلیکیشن‌ها شده است.
 
محورهای مورد توجه کاربران در مورد واتساپ چه بود؟
اصلی‌ترین محور انتقادات ناراضی بودن از عدم امنیت، اعتراض به نمایش شماره برای همه در گروه‌ها، پاک نشدن کامل یک پیام و نمایش آن به کاربر مقابل بوده هست. از سوی دیگر فراگیر شدن این اپ به‌خصوص بعد از فیلترینگ تلگرام که بسیاری از کاربران اذعان داشتند صرفاً به‌خاطر اینکه اپلیکیشن مناسب دیگری که فیلتر نباشد و به‌راحتی در دسترس همه‌ی افراد قرار داشته باشد، وجود نداشت از پیام‌رسان واتس اپ استفاده می‌کردند. همچنین کاربران داشتن امکان تماس صوتی – تصویری را از مزایای این اپ دانستن. و از دلایل استفاده از این اپ را فیلتر نبودن آن می‌دانند. یکی از موضوعات مورد توجه کاربران در بحث زیبایی یک پیام‌رسان است. آنان به عدم زیبایی ظاهری واتس اپ اشاره‌های زیادی کردند.

 
سیگنال
سیگنال (Signal‎) یک پیام‌رسان متن‌باز با امکان ارسال پیام‌های متنی، صوتی و تصویری رایگان است که برای اندروید، آی‌اواس و دسکتاپ طراحی شده است. سیگنال با خبر تغییر سیاست‌های پیام‌رسان واتس‌اپ در ژانویه ۲۰۲۱ و به‌خصوص با پیشنهاد ایلان ماسک و جک دورسی، افراد زیادی به این پیام‌رسان روی آوردند.

محورهای مورد توجه کاربران در مورد سکینال چه بود؟
اصلی‌ترین محورهای موردنظر کاربران عبارت بوده است از مقایسه امنیت و اطلاعات ذخیره‌شده کاربران توسط پیام‌رسان‌های مختلف (سیگنال، واتساپ، تلگرام و وایبر)، ابتدایی دانستن اپ سیگنال، وجود مشکلات در نصب سیگنال در گوشی‌های هوشمند، وجود ایراداتی مشابه واتساپ در سیگنال که این برنامه را نیز مانند واتس اپ بی‌فایده دانستند .
اشاره کاربران به این موضوع که تمامی اپ‌ها اطلاعات کاربر را ذخیره می‌کنند و تفاوت چندانی در امنیت بین واتس اپ یا سیگنال و تلگرام وجود ندارد. تصور کاربران از ایرانی بودنِ اپلیکیشن سیگنال و اشاره کاربران به امکان فیلتر شدن سیگنال (قبل از حذف آن از مراجع دانلود و فروش اپلیکیشن‌ها) و همچنین حذف شدن این اپلیکیشن از مایکت و بازار.
وجود سیاستی در پسِ ماجرای واتساپ و سیگنال (به‌خصوص بعد از حذف سیگنال از مراجع دانلود نرم‌افزارها این سؤال برای کاربران پیش آمد که چرا اغلب پیام‌رسان‌ها فیلتر می‌شوند به‌جز واتساپ؟) امکان قفل کردن گرفتن اسکرین شات از پیام‌های سیگنال که بسیار مورد استقبال کاربران قرار گرفت.
 حرف آخر
می‌توان گفت زمان ان رسیده است که سیاست‌گذاران و مسئولین دو نکته مهم را کامل درک کنند و تصمیمات خود را مبتنی بر آن اتخاذ کنند:
الف- مصرف رسانه‌ای مردم بر اساس میل خودشان است نه فشار دادن دکمه فیلتر یا واریز پول به حساب اپلیکیشن ها، پس باید نظر مردم را دانست و نسبت به آن اقدام کرد.
ب- ادامه این وضعیت و برخوردها سلبی و همچنین ادامه سبک فرهنگ‌سازی ناقصی که از سوی نهادها و سازمان‌ها در حال اجرا است ثمره‌ای نداشته که هیچ، حداقل‌ها را نیز مورد خطر قرار داده است، استفاده بیش‌ازپیش از فیلترشکن‌ها به‌صورت عمومی در تلفن‌های همراه مردم ایران بدون شک اطلاعات بیشتری را برای صاحبان قدرت خارجی فراهم می‌کند، چون برای تمامی کارشناسان بدیهی هست که اپلیکیشن های فیلترشکن چه‌کاری با داده‌های تلفن‌های همراه می‌کنند.
 
محسن فینی زاده/دانشجوی دکتری ارتباطات و مدیر مرکز پژوهشی بتا