جنگ سرد در خاورمیانه پساداعش

 از عراق و سوریه خبرهای خوبی می رسد. همان گونه که ژنرال قاسم سلیمانی وعده داده بود داعش نفس های آخرش را می کشد. فرمانده نیروهای سپاه قدس وعده پایان کار داعش تا آذرماه را داده بود اما گویا عراق و سوریه به موفقیت پیش از موعد دست یافته اند. فروپاشی سیستم «حکومت اسلامی» به لحاظ ساختاری تروریست های تکفیری را با چالش مواجه خواهد کرد اما آنها همچنان دست به حملات انتحاری خواهند زد البته براساس استراتژی قدیمی القاعده و «اسامه بن لادن» ، «ابوبکرالبغدادی» فرمان کوچ به سمت افغانستان ، شرق آسیا و قلب آفریقا را صادر کرده است.
منهای تهدیدات تروریستی ، بی نظمی و ساختارشکنی داعش در خاورمیانه زمینه را برای ایجاد نظمی جدید فراهم کرده است. در سال 2010 و پس از شکل گیری «بهارعربی» انتظار می رفت نظم جدید مبتنی بر دموکراتیک و تقابل با دیکتاتوری سعودی شکل بگیرد اما ظهور داعش همه آرزوها را به باد داد. «حکومت اسلامی» که سوریه و عراق را به سرزمین موعود تروریست های تکفیری چندمیلیتی تبدیل کرده بود باعث تحمیل هزینه و خون بهایی سنگین بر منطقه شد. نکته حائز اهمیت درباره مقایسه وضعیتی گروه های تروریستی اینجاست که هرگز طالبان و القاعده اگرچه بهانه حمله آمریکا را فراهم کردند اما نتوانستند عامل بی نظمی شوند.
فضای امروز خاورمیانه شباهت زیادی به فضای اروپا پس از پایان جنگ جهانی دوم و شکست «آدولف هیتلر» دارد. آمریکا و روسیه که در زمان ریاست جمهوری «باراک اوباما» و پس از «انقلاب آبی» اوکراین در عمل شروع به بازنویسی دکترین جنگ سرد کرده بودند حالا در خاورمیانه به دنبال تقسیم قدرت هستند. در طول دوران جنگ سرد و عبرت گرفتن از سیاست توزان قدرت در زمان استعمار، بلوک شرق و بلوک غرب به مرور آموختند که برای کاهش هزینه و افزایش سود باید دست به «معامله» بزنند. ترامپ برخلاف ظاهر جنگ طلب و پرهیاهویی که دارد بیش از همه روسای جمهوری آمریکا در فکر بده و بستان کاخ سفید با کرملین است.
ولادیمیرپوتین که خود را وارث «پترکبیر» می داند آرزوهای تزار محبوب روسیه درباره دسترسی به آب های گرم را دنبال می کند. مسکو در عین حال در معادلات جهانی می خواهد ابرقدرتی دوران اتحادیه جماهیرشوروی را به چنگ آورد. کرملین که پس از ضمیمه کردن شبه جزیره کریمه اعتماد به نفس خود را بازیافته بود اخیرا با رزمایش های جنگی جلوی چشمان بهت زده ناتو ، قدرت نمایی می کند. «هنری کیسینجر» که دکترین سیاست خارجی واشنگتن را تنظیم می کند با صراحت گفته است که قدرت نظامی روسیه در یک دهه آینده غیرقابل مهار خواهد شد. کیسینجر بیان کرده است که «روسیه در حال حاضر در جنگ مستقیم و بزرگی حضور ندارد و برای همین فرصت خواهد داشت در یک دهه آینده قدرت نظامی خود را گسترش دهد، اما در مقابل آمریکا در درگیری های زیادی حاضر است و به تبع این جنگ ها، تاثیر فرسایشی بر قدرت نظامی و گسترش قدرت نظامی آمریکا خواهند داشت.» واقعیت اینجاست که خاورمیانه پساداعش برای برای کرملین الماسی است که منجر به جهش قدرت روسیه خواهد شد.
ایالات متحده از خاورمیانه پساداعش می ترسد و همین مسئله احتمال وقوع یک اتفاق غیرعادی را پررنگ می کند. معضل اساسی آمریکایی ها در خاورمیانه دچار اسپاسم عقلی شده اند زیرا می بیند ، هرآنچه از زمان «جورج بوش» کاشته اند را تهران برداشت کرده و عمق استراتژیک ایران تا نزدیکی دریای مدیترانه گسترش یافته است. روسیه بعلاوه ایران برای آمریکایی ها مصیبتی بزرگ است که منافع سرشاری برای مسکو و تهران در پی خواهد داشت. واشنگتن برای فرار از مخمصه می خواهد با مسکو دست به معامله بزند یا شاید هم تا امروز زده باشد. «مسعودبارزانی» که عروسک همه پرسی اقلیم کردستان بود پرده از یک واقعیت برداشت ، پیمان سایکس-پیکو تحت تاثیر داعش پایان یافته است. نکته حائز اهمیت درباره تمام آنچه که گفته شد این است که روح تفاهمات دوران استعمار به شکلی سیال زنده اند ؛ ایران باید مراقب باشد که «پل پیروزی» یا قسمتی از بده و بستان ها نباشد.
عربستان سعودی در جنگ سرد پساداعش به عنوان یک رقیب منطقه ای ایران ضمن معاملات هنگفت با بلوک شرق و بلوک غرب دست تغییر استراتژی داده است. «محمدبن سلمان» برخلاف دیگر خویشاوندانش که بانیان تروریسم تکفیری هستند می خواهد در فضای پساداعش با اهرم اقتصاد و همزیستی با شیعه وارد میدان شود تا هم خطر وقوع بهارعربی از سرزمین حجاز دور کند و هم ایران را متهم به فرقه گرایی کند. تدارک سفرولیعهدسعودی به بغداد ، سرمایه گذاری سعودی در زمین های کشاورزی نجف ، بازگشایی کنسولگری سعودی در نجف همگی نشان می دهد که ریاض برنامه منسجمی تدارک دیده است. ترکیه در معادلات خاورمیانه شاید رقیبی جدی برای ایران باشد اما منافع مشترک اقتصادی و امنیتی آنکارا با تهران آنچنان درهم تنیده است که این دور را همچنان در کنار یکدیگر نگاه خواهد داشت.
تهران در خاورمیانه پساداعش به عنوان اصلی ترین دشمن تروریسم تکفیری و لنگرگاه آرامش حرف های بسیاری برای گفتن دارد اما اگر نتواند وضعیت را مدیریت کند درگیر بغرنج ترین بحران ها خواهد شد.