موانع موجود در صادرات صنایع دستی

آمارها از رشد پایدار صادرات صنایع‌دستی ایران خبر می‌دهد اما به گفته هنرمندان به دلیل نبود حمایت‌های لازم و برنامه‌ریزی منسجم افق روشنی پیش‌روی تولید و صادرات صنایع‌دستی نیست.
به گزارش مهر، درحالی‌که اقتصاد ایران به‌عنوان یکی از اقتصادهای تک‌محصولی، به دلیل نوسانات قیمت نفت در بعضی از سال‌ها با بحران کاهش درآمدهای ارزی مواجه شده و از سوی دیگر عمده محصولات صادراتی کشور هم به دلیل عدم فرآوری و خام فروشی ارزش‌افزوده چندانی ندارند بااین‌وجود تجارت صنایع‌دستی همچنان مغفول مانده است.
این غفلت در حالی انجام‌شده که تجارت صنایع‌دستی هم سهم بالایی در ایجاد اشتغال داشته و هم هزینه‌های تولید آن پایین بوده و بدون نیاز به زیرساخت‌های گسترده و حجم بالای سرمایه‌گذاری می‌تواند تولیدات متنوعی داشته و به‌عنوان یکی از ارکان‌ رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای ارزی کشور از محل صنایع غیرنفتی موردتوجه قرار گیرد.
هرچند حمایت از کارگاه‌های تولیدی صنایع‌دستی و فرش به‌عنوان یکی از سه مأموریت سازمانی میراث فرهنگی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، از سوی معاون اول رئیس‌جمهور به سازمان مربوطه ابلاغ‌شده و در برنامه ششم توسعه هم به جایگاه صنایع‌دستی در افزایش توان و تولید ملی اشاره‌شده اما به نظر می‌رسد حوزه صنایع‌دستی در مقام اجرا آن‌گونه که باید و در حدی که لازم است موردتوجه قرار نگرفته و صنایع‌دستی ایران به‌عنوان یک صنعت مغفول در سطح مناسبات جهانی قرار دارد.
این‌که چرا کشورهای عمده واردکننده محصولات صنایع‌دستی، ایران را به‌عنوان یک قطب‌ در این حوزه به شمار نمی‌آورند و در عوض کشورهایی مانند هند، چین و حتی ترکیه و تایلند در زمره صاحبان این صنعت قرار می‌گیرند، نشان می‌دهد که ایران تا به امروز بر اساس ظرفیت‌ها و توانایی‌هایش نتوانسته صنایع‌دستی خود را به بازارهای جهانی صادر کند.
استان گلستان از سوی سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان یکی از سه استان برتر کشور ازنظر فروش و بازارچه‌های فروش صنایع‌دستی انتخاب‌شده و با داشتن حدود ۱۷ هزار هنرمند صنایع‌دستی به نظر می‌رسد ظرفیت بالایی در حوزه صادرات تولیدات این حوزه داشته باشد.
وضعیت استان گلستان را در حوزه تولید و صادرات صنایع‌دستی را از مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان جویا شدیم و ابراهیم کریمی به خبرنگار مهر اظهار کرد: حدود ۱۷ هزار هنرمند صنایع‌دستی در گلستان شناسایی‌شده‌اند که در ۲۳ رشته بومی و ۴۷ رشته غیربومی مشغول فعالیت هستند.

وی با یادآوری این‌که تاکنون ۲۲ صنعت دستی گلستان نشان ملی و سه اثر (جاجیم، نمد و زیورآلات ترکمن) نشان جهانی اصالت دریافت کرده‌اند، گفت: هم‌اکنون البسه سنتی، ابریشم‌بافی و رودوزی‌های گلستان هم در شرف دریافت نشان اصالت جهانی هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان با اشاره به این‌که هر استان شرایط ویژه‌ای خود را در تعداد هنرمندان و تولیدات صنایع‌دستی دارد و شاید به‌راحتی نتوان آن‌ها را در این حوزه باهم مقایسه کرد، افزود: بر اساس اعلام سازمان، استان گلستان ازنظر فروش و بازارچه‌های صنایع‌دستی جزو سه استان برتر است.
گلستان پایانه تخصصی صادرات صنایع دستی ندارد
وی به چالش‌های موجود برای صادرات تولیدات صنایع‌دستی استان اشاره و بیان کرد: گلستان پایانه تخصصی صادرات صنایع‌دستی ندارد و به همین دلیل صادرات صنایع‌دستی گلستان از گمرکات سایر استان‌ها انجام می‌شود و آمار فروش ما به نام سایر استان‌ها ثبت می‌شود.
اگر قرار است صادرات صنایع دستی داشته باشیم باید از صفر شروع کرده و هنرمندان را برای صادرات تربیت کنیموی با اشاره به این‌که خیلی از صادرکنندگان صنایع‌دستی در گنبدکاووس، کلاله، بندر ترکمن و آق‌قلا کارگاه‌های صنایع‌دستی دایر کرده‌اند و تولیدات استان گلستان را به نام استان آذربایجان به فروش می‌رسانند، بدون اشاره به میزان صادرات صنایع‌دستی گلستان، ادامه داد: صنایع‌دستی گلستان نقش مهمی در صادرات این محصولات در کشور داراست اما صادرات ما به نام خودمان ثبت و ضبط نمی‌شود.
کریمی تأکید کرد: تنها راه‌حل این چالش داشتن پایانه تخصصی صادرات است که سال گذشته مجوز آن را از کارگروه اشتغال و اقتصاد مقاومتی گرفتیم اما چون دستگاه تخصصی این حوزه صنعت، معدن و تجارت است و نظر کارشناسی آن‌ها هم با ما متفاوت است و تمایل و اعتقادی به آن ندارند و ماهم برای راه‌اندازی آن به کمک و همراهی آن‌ها نیاز داریم، تاکنون این مهم محقق نشده است.
وی با بیان این‌که کیفیت تولید، بسته‌بندی و بازار فروش، سه حلقه مفقوده در صنایع‌دستی گلستان بود که در سال‌های اخیر موردتوجه ویژه قرار گرفته است، اضافه کرد: برای حل موضوع بسته‌بندی اعتبار گذاشتیم و آن را حل کردیم و برای طراحی و کیفیت‌بخشی تولیدات هم ایجاد مراکز تخصصی صنایع‌دستی در شهرستان‌ها را در دستور کار قرار دادیم و تاکنون هفت مرکز تخصصی دایر شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان یادآور شد: برای حل موضوع بازار فروش در گنبدکاووس سرمایه‌گذاری را متقاعد کردیم که یک طبقه از مجتمع تجاری خود را در مقابل برج قابوس به‌طور رایگان در اختیار هنرمندان صنایع‌دستی قرار دهد.

وی تصریح کرد: همچنین از اعتبارات استانی ۶۰۰ میلیون تومان به بازارچه آق‌قلا اختصاص دادیم و تا یک ماه آینده عملیات اجرایی آن آغاز می‌شود.
کریمی خاطرنشان کرد: تلاش داریم در هر شهرستان یک مرکز تخصصی صنایع‌دستی (صنایع‌دستی بومی که تولیدات آن در شهرستان بیشتر است) و یک بازارچه دائمی صنایع‌دستی راه‌اندازی کنیم.
صنایع‌دستی در حال منسوخ شدن است
درحالی‌که کریمی داشتن پایانه تخصصی صادرات صنایع‌دستی را چاره کار در توسعه صادرات صنایع‌دستی گلستان می‌داند اما عضو هیئت‌مدیره انجمن هنرمندان کشور معتقد است صنایع‌دستی کشور با چالش‌های جدی مواجه است و در این شرایط نمی‌توان به افزایش صادرات و ارزآوری آن امید داشت.
سید حسن مرتضوی با انتقاد از وضع موجود در تولید و فروش صنایع‌دستی به خبرنگار مهر اظهار کرد: بر اساس برآورد کارشناسان صنعتی کشور هزینه سرانه ایجاد یک فرصت شغلی در صنایع‌دستی به نسبت سایر صنایع بسیار پایین‌تر است ضمن این‌که تهیه مواد اولیه نیز هیچ‌گونه وابستگی خارجی ندارد و از مزایای نسبی داخلی و ملی برخوردار است.

وی افزود: می‌توان با معرفی، تبلیغ و ترویج آن به‌منظور بازاریابی در داخل و خارج از کشور با شیوه‌های نوین تبلیغاتی، استفاده از فناوری روز در تولیدات صنایع‌دستی با حفظ اصالت‌های هنر ملی، حمایت و تشویق بخش خصوصی و ... به ارتقای بازار داخلی صنایع‌دستی پرداخت.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن هنرمندان و صنعت گران گلستان با بیان این‌که هم‌اکنون صنایع‌دستی در حال منسوخ شدن است، گفت: تولیدات بی‌برنامه و نبود بازارهای مناسب برای فروش و عرضه تولیدات هر روز تعداد هنرمندان صنایع‌دستی را کاهش می‌دهد.
وی ادامه داد: درحالی‌که به دلیل نبود بازارچه‌های فروش دائمی بسیاری از صنایع‌دستی کشور در حال منسوخ شدن است نمی‌توانیم امیدی به صادرات این محصول داشت و انتظار داشته باشیم تولیدات این حوزه ارزآور باشد.
از صفر شروع کنیم
این هنرمند معمار و طراح کاشی سنتی معتقد است این‌که روس‌ها چند سفارش تولید صنایع‌دستی می‌دهند و یک تولیدکننده گنبدکاووسی روسری سنتی به ترکمنستان بفروشد، اسمش صادرات نیست، اضافه کرد: به اعتقاد من مسئولان این حوزه آهن را سرد می‌کوبند؛ اگر قرار است صادرات صنایع‌دستی داشته باشیم باید از صفر شروع کرده و هنرمندان را برای صادرات تربیت کنیم.

خیلی از صادرکنندگان صنایع دستی در گنبدکاووس، کلاله، بندرترکمن و آق قلا کارگاه‌های صنایع دستی دائر کرده‌اند و تولیدات گلستان را به نام استان آذربایجان به فروش می‌رسانند
مرتضوی با بیان این‌که چیزی برای صادرات نداریم، تصریح کرد: هم‌اکنون فقط فیروزه صادر می‌کنیم؛ حال‌وروز صادرات فرش‌مان هم که مشخص است، درست است که میراث فرهنگی اعلام می‌کند تعداد قابل‌توجهی هنرمند آموزش داده‌ و کارت صنایع‌دستی صادر کرده‌ایم اما درمجموع هنرمندان صنایع‌دستی ازنظر فروش و معیشت وضع مناسبی ندارند.
وی با اشاره به این‌که شرایط فروش محصول و صادرات صنایع‌دستی گلستان شرایط مطلوبی نیست اما این استان جزو استان‌های نمونه کشور در این حوزه معرفی می‌شود، خاطرنشان کرد: بیش از ۵۵ سال است در حوزه صنایع‌دستی مشغول فعالیت هستم و به‌عنوان عضو هیئت‌مدیره انجمن هنرمندان کشور از وضعیت هنرمندان سراسر کشور مطلعم به جرات اعلام می‌کنم افق روشنی پیش‌روی صنایع‌دستی کشور نمی‌بینم.
با رشد متعادل به جایگاه واقعی در تجارت جهانی صنایع‌دستی نزدیک می‌شویم
درحالی‌که مرتضوی معتقد است صنایع‌دستی آخرین ضربان حیات خود را تجربه می‌کند و آینده‌ روشنی پیش‌روی تولیدات و صادرات آن نیست اما معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور بر این باور است که صنایع‌دستی ایران با رشد متعادل به جایگاه واقعی در تجارت جهانی نزدیک می‌شود.
پویا محمودیان با اشاره به این‌که سال گذشته بدون احتساب زیورآلات سنتی، فرش و صادرات چمدانی بیش از ۲۸۱ میلیون دلار صنایع‌دستی به‌طور رسمی از گمرکات کشور به خارج صادرشده است، به خبرنگار مهر اظهار کرد: از سال ۹۳ صادرات ما رشد پایداری داشته و پذیرش صنایع‌دستی ایرانی در بازارهای جهانی و بین‌المللی اتفاق می‌افتد.
معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور با تأکید بر این‌که با سرعت و رشد هماهنگ و متعادل داریم به جایگاه واقعی خودمان در بحث تجارت جهانی صنایع‌دستی نزدیک می‌شویم، اشاره‌ای هم به آمار این حوزه کرد و گفت: میزان صادرات صنایع‌دستی کشور در سال ۹۳ نسبت به سال قبل ۳۶ درصد رشد داشته و این رشد در سال‌های بعد به ترتیب ۱۳، ۳۶.۶ و ۱۹ درصد بوده است.
وی با بیان این‌که صادرات صنایع‌دستی کشور در فروردین امسال نسبت به سال گذشته با رشد ۶۵ درصدی همراه بوده، افزود: رشد پایدار سال‌های اخیر نویدبخش آن است که بتوانیم بازارهایی را که ازدست‌داده بودیم دوباره به دست بیاوریم و در کنار حفظ بازارهای سنتی برای ورود به بازارهای جدید هم برنامه‌ریزی کنیم.

وی با اشاره به این‌که امیدواریم مسائل حاکم بر بازار و مشکلاتی که بین تمام صادرکنندگان کالاهای ایرانی غیرنفتی مشترک است، باعث نشود که رشد صادرات کاهش یابد، ادامه داد: هرکدام از ۳۱ استان کشور پتانسیل خاص خودشان را در حوزه صادرات صنایع‌دستی دارند و در بعضی از استان‌ها برخی از ۲۸۵ صنایع‌دستی کشور تولید و در بازار عرضه می‌شود.
محمودیان با بیان این‌که بازار صادرات انواع زیرانداز (گلیم، نمد و ...) پررونق است، اضافه کرد: زیراندازها، ظروف شیشه‌ای و سفالی، سرامیک، محصولات چوبی (منبت، معرق، خاتم و ...) فلزات گران‌بها، سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و ... مهم‌ترین اقلام صادراتی صنایع‌دستی کشور هستند.
وی با یادآوری این‌که استان‌ها هم بسته به قدرت تولیداتشان نقش‌های مختلفی را در صادرات بازی می‌کنند، تصریح کرد: تهران، اصفهان، فارس، خراسان رضوی و آذربایجان شرقی به دلیل تنوع تولیدات، تعداد کارگاه‌های تولید و تولیدکنندگان نقش‌شان در صادرات صنایع‌دستی کشور پررنگ‌تر است.
وی با اشاره به این‌که معتقدیم نمایشگاه‌ها نخستین و مشخص‌ترین ویترین‌های بازاریابی برای صادرات ما هستند، بیان کرد: نمایشگاه‌های صنایع‌دستی متفاوت در جهان وجود دارد اما تلاش داریم نمایشگاه‌هایی که تأثیرات بیشتری دارند و برای هنرمندان و صنعتگران ما بیشتر مثمر ثمر باشند را شناسایی و اطلاع‌رسانی کنیم و در بخشی از هزینه‌ها نقش حمایتی داشته باشیم.
برنامه‌ریزی برای ورود به بازارهای جدید صادراتی
معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور به مقاصد صادراتی صنایع‌دستی ایران هم اشاره کرد و گفت: کشورهای اتحادیه اروپا و حاشیه خلیج‌فارس از بازارهایی بودند که از دیرباز صادرات صنایع‌دستی ایران به آن‌ها انجام می‌شد اما در برخی از سال‌ها بازارهای خود را از دست دادیم و دوباره تلاش کردیم در رقابتی درست با رقبا، جایگاه خودمان را در بازارها پیداکرده و ضریب نفوذمان را بیشتر کنیم.

رشد پایدار سال‌های اخیر نویدبخش آن است که بتوانیم بازارهایی را که از دست داده بودیم دوباره به دست بیاوریم و در کنار حفظ بازارهای سنتی برای ورود به بازارهای جدید هم برنامه ریزی کنیم
وی به جزییات بیشتر این موضوع هم اشاره و بیان کرد: هم‌اکنون بیشتر صادرات صنایع‌دستی ایران به آلمان، هلند و اسپانیا در اتحادیه اروپا و عراق و امارات متحده عربی در کشورهای خلیج‌فارس انجام می‌شود اما برای ورود به کشورهای جدید و با اقتصاد نوظهور که مشخص‌ترین آن‌ها چین و روسیه هستند هم اقدام کرده‌ایم تا هم ورود درستی داشته باشیم و هم جایگاه خودمان را ابتدا تثبیت کرده و بعد ارتقاء دهیم.
محمودیان با اشاره به این‌که برنامه‌های خارجی را برای پذیرش و اعزام هیئت‌های تاریخی برای شناسایی بازارها برای فروش و صادرات صنایع‌دستی و ارتباط با مشتریان داریم، تصریح کرد: ایجاد مراکز فروش دائمی در خارج کشور جزو برنامه‌هایی است که در دستور کار قرار گرفته است.
وی با یادآوری این‌که نخستین مرکز دائمی فروش صنایع‌دستی ایران با سرمایه بخش خصوصی و کمک‌های سازمان میراث فرهنگی در سال ۹۵ در هلند راه‌اندازی شده است، گفت: از سرمایه‌گذارانی که بخواهند نمایشگاه‌های دائمی فروش محصولات صنایع‌دستی ایران را در سایر کشورها دایر کنند، حمایت می‌کنیم.
معاون صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور از تدوین طرحی برای مذاکره با فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارج کشور برای فروش محصولات صنایع‌دستی ایران و اجرای طرح هتل بوتیک‌های صنایع‌دستی خبر داد و اضافه کرد: قطعاً اجرای پروژه‌های کارشناسی شده این حوزه و برای این‌که بتوانیم به جوابی که مدنظر ماست برسیم نیاز به زمان داریم.
وی از ارسال نامه به وزیر صنعت، معدن و تجارت و معاون اول رئیس‌جمهور برای ارائه بسته‌های حمایتی ویژه صادرکنندگان صنایع‌دستی خبر داد و بیان کرد: هزینه‌های بالای حمل‌ونقل و ارسال بار، هزینه تبلیغات، انبارداری و دفتر خارج از کشور از چالش‌های پیش‌روی صادرکنندگان صنایع‌دستی کشور است و امیدواریم با پرداخت تسهیلات کم‌بهره، مشوق‌ها و جوایز صادراتی در آینده نه‌چندان دور شاهد نتایج ملموس و مثبتی در حوزه صادرات صنایع‌دستی کشور باشیم.
درحالی‌که وجود هزاران هنرمند صنایع‌دستی و تنوع بسیار در تولید، ظرفیت بالایی را در توسعه تجارت و صادرات صنایع‌دستی در گلستان و کشور فراهم کرده اما تولیدات بی‌برنامه و نبود بازارهای مناسب برای فروش و عرضه تولیدات، نگاه سنتی به تولید صنایع‌دستی و همچنین عرضه محصولات غیر سنتی به نام صنایع‌دستی چالش‌هایی است که باید بیش‌ازپیش در حوزه تجارت صنایع‌دستی موردتوجه قرارگرفته و برای رهایی از آن‌ها برنامه‌ریزی شود.