رقابت سه‌جانبه برای گاز ایران

بعد مسافت ممکن است باعث شود تا سیاست‌گذاران تامین گاز همسایگان را در اولویت قرار دهند؛ ولی نگاه بلندمدت در این بخش و برنامه‌ریزی برای تامین گاز اروپا می‌تواند منافع سرشار اقتصادی و ژئوپلیتیک به همراه داشته باشد. سه بازار بزرگ مصرف گاز شامل کشورهای همسایه و حوزه خلیج فارس، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و همچنین جنوب و شرق آسیا با توجه به تقاضای بالقوه فراوان از هم‌اکنون در صف مشتریان هستند.


ایران با در اختیار داشتن رتبه دوم ذخایر گاز در جهان و قرار گرفتن در نزدیکی سه بازار بزرگ مصرف گاز شامل: کشورهای همسایه و حوزه خلیج فارس، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و همچنین جنوب و شرق آسیا، از موقعیت ژئوپلیتیک ویژه‌ای برای صادرات گاز طبیعی خود برخوردار است. به نظر می‌رسد با ادامه مذاکرات ایران و کشورهای ۱+۵ بر سر مسائل هسته‌ای یک ماراتن میان کشورها برای گاز ایران آغاز شود.

براساس قرارداد ٢٥ ساله‌ای که ایران و ترکیه در‌ سال ١٩٩٦ برای صادرات سالانه تا ١٠‌میلیارد مترمکعب گاز امضا کردند، از‌ سال ٢٠٠٢ ایران روزانه به این کشور گاز صادر می‌کند به‌طوری که ایران در‌ سال ٢٠١٣ با صدور حدود ٨‌ میلیارد مترمکعب، پس از روسیه دومین تامین‌کننده گاز ترکیه شد و در حال حاضر نیز روزانه حدود ۲۵ میلیون متر‌مکعب گاز ایران به ترکیه صادر می‌شود که در صورت توافق نهایی ایران و ۱+۵، ترک‌ها گاز ایران را به‌عنوان یک منبع احتمالی تامین گاز خط لوله ترنس آناتولی به حساب می‌آورند. اکنون بحث مهمی که میان ایران و ترکیه مطرح می‌شود، درخواست ترکیه درخصوص کاهش قیمت گاز صادراتی و در عوض افزایش حجم صادرات گاز به این کشور است. با توجه به نقش استراتژیک انرژی، بسیاری از کارشناسان معتقدند توافق با ایران می‌تواند بسیاری از معادلات قدرت را در منطقه و جهان تغییر دهد.

فصلنامه بین‌المللی هاروارد: گاز ایران می‌تواند جهت مذاکرات هسته‌ای را تغییر ‌دهد
اواخر قرن نوزدهم بود که «لرد کرزن» نایب‌السلطنه بریتانیا در هند گفت: «ایران و همسایگان عرب آن قطعاتی از بازی شطرنج هستند که هرگاه در بازی شرکت کنند، می‌توانند معادلات جهان را تغییر دهند» و اکنون در قرن بیست و یکم وضعیت چندان تغییر نکرده است. مذاکرات با ایران در حال پیگیری است و علاوه بر ایجاد چشم‌انداز صلح در خاور‌میانه یک نتیجه مهم در پی دارد اینکه در یک تصمیم‌گیری استراتژیک ایران ممکن است اتحادیه اروپا را از سلطه انحصاری گاز روسیه خارج کند. آنچه تاکنون رخ داده این است که از سال ۲۰۱۳ فعالیت‌های هسته‌ای ایران در پی مذاکرات کند شد و غرب متعهد شد تحریم‌های ایران را حذف کند. هرچند تاکنون این روند به کندی انجام شده اما پس از توافق نهایی سرعت لغو تحریم‌ها بیشتر می‌شود در سوی دیگر در پی الحاق غیر قانونی کریمه به روسیه و وضع برخی تحریم‌های اروپا علیه روسیه، روابط اتحادیه اروپا با این کشور رو به سردی نهاده است و این مساله عواقبی در زمینه انرژی در بر دارد.


در واقع، اروپا باید یک استراتژی برد-برد با ایران را دنبال کند به این نحو که در صورت رفع تحریم‌های ایران با تغییر بازی قدرت ایران را در یک طرح بلند مدت جایگزین روسیه کند. ایران ذخایر گاز بسیار در اختیار دارد که در صورت گسترش پارس جنوبی توان سودآوری فراوانی برای طرفین این معامله خواهد داشت. برای ایران یک درآمد جایگزین کاهش قیمت نفت ایجاد می‌کند و ارزان‌تر بودن گاز ایران برای اروپا نیز یک مزیت محسوب می‌شود. هرچند در گذشته ایران و روسیه روابط پرتنشی داشته‌اند ولی در سال‌های اخیر روابط مناسب اقتصادی و سیاسی میان ایران و روسیه ممکن است مانعی برای این جایگزینی باشد.



خط انتقال مستقیم میان ایران و اروپا وجود ندارد، اما خط لوله انتقال تبریز به آنکارا یک بستر مناسب برای انتقال گاز به ترکیه و سپس اروپا است. بر اساس مطالعات پارلمان اروپا در سال ۲۰۱۳ روسیه ۴۳ درصد گاز، ۳۲ درصد نفت و ۲۷ درصد زغال سنگ مورد نیاز کل اروپا را تامین می‌کند و درآمد ناشی از آن ۵۲ درصد بودجه دولتی روسیه یعنی رقمی برابر ۵۱۵ میلیارد دلار را فراهم می‌کند و میزان واردات گاز در برخی کشورهای اروپایی به ۸۰ تا ۱۰۰ درصد می‌رسد، بنابراین اروپا نه تنها شریک بزرگ اقتصادی روسیه است، بلکه همواره یک عصای حیاتی زیر بغل اقتصاد شکننده روسیه است.


در طرف تقاضا اروپا به شدت نیازمند این است که یک شریک تامین انرژی مانند ایران داشته باشد و در طرف عرضه نیز حجم ذخایر گاز ایران بسیار بالا است. طبق آمار شرکت بریتیش پترولیوم ایران پس از روسیه بیشترین حجم ذخیره گاز در جهان را در اختیار دارد و همچنین منابع گازی دریایی ایران مقام اول در جهان را دارد میزانی معادل ۱۶ درصد کل منابع گاز جهان. در حال حاضر گاز از منطقه پارس جنوبی به مرز ترکیه در بازرگان فرستاده می‌شود و از آنجا به ترکیه صادر می‌شود. پیشنهاد ایران احداث خط لوله ۳۳۰۰ کیلومتری با نام خط لوله پارس از ترکیه به ایتالیا و سپس منشعب شدن به دو بخش جنوبی و شمالی است تا گاز را به ۵ کشور سوئیس، اتریش، آلمان، فرانسه و اسپانیا برساند.

وال استریت ژورنال: ذخایر گاز ایران می‌تواند شکل بازارهای انرژی جهانی را تغییر دهد
روزنامه وال استریت در مقاله‌ای باعنوان «آب شدن یخ روابط وافزایش اشتیاق به گاز ایران» نوشت: اگرچه ایران دومین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد اما به دلیل تحریم‌ها و عدم سرمایه‌گذاری در زیر ساخت‌ها صادرات ۹ میلیارد مترمکعبی در سال این کشور را در رده بیست و سوم صادر‌کنندگان جهان قرار داده است. این منابع شگفت آور می‌تواند شکل بازار انرژی جهان را تغییر دهد. عزیز‌الله رمضانی از مدیران شرکت ملی گاز ایران می‌گوید: ایران قصد دارد در یک طرح ۵ ساله صادرات را ۴۰ درصد افزایش دهد.

مدیر‌عامل شرکت ملی گاز ایران: بسترها برای صادرات گاز به اروپا مهیا است
حمیدرضا عراقی، مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران گفته ‌است که اروپا بعد از رفع تحریم‌ها، مایل به دریافت گاز ایران است. بنا به گزارش شانا، ایران در سال گذشته تولید سالانه گاز از پارس جنوبی را ۱۰ درصد افزایش داده و به ۱۱۱ میلیارد متر‌مکعب رسانده ‌است. کل تولید گاز ایران در سال گذشته ۲۰۲ میلیارد متر‌مکعب بوده ‌است که حدود ۱۰ میلیارد متر‌مکعب آن به ترکیه صادر شده‌ است. قرار است در سال جاری نیز تولید گاز از پارس جنوبی به همین میزان افزایش یابد و کل تولید گاز کشور تا سه سال آینده به ۳۶۵ میلیارد متر‌مکعب برسد. وی روز ۲۰ فروردین از تمایل اروپا به خرید گاز ایران خبر داده و گفته بود که اگر توافقی بین ایران و گروه ۱+۵ صورت گیرد و تحریم‌ها و موانع صادرات گاز ایران برداشته شود، بسترهای همکاری برای صادرات به اروپا مهیا است.»

نخست‌وزیر بلغارستان: ایران می‌تواند مجددا به شبکه انتقال ناباکو بپیوندد
خبرگزاری مهر به مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا به منظور توسعه همکاری گازی به میزبانی نخست‌وزیر بلغارستان در کاخ ریاست جمهوری صوفیه اشاره کرده و می‌نویسد که ایران بار دیگر به پروژه «ناباکو» با پیش‌شرط لغو تحریم‌ها دعوت شد. پروژه ناباکو که قرار بود گاز ایران و حوزه دریای خزر را به اروپا منتقل کند، در سال ۲۰۱۳ رسما لغو شد و پروژه «کریدور جنوبی» با تغییراتی در مسیر ترانزیت گاز، جایگزین آن شد. قبلا قرار بود، گاز حوزه خزر با گذشتن از بلغارستان به اتریش برسد، اما «کریدور جنوبی» قرار است از مسیر یونان، گاز را به ایتالیا منتقل کند. طی ماه گذشته بلغارستان چند بار خواستار احیای پروژه ناباکو شده ‌است.


از طرفی در فروردین، سهامداران پروژه خطوط لوله ترنس آناتولی و ترنس آدریاتیک که بخشی از مسیر «کریدور جنوبی» هستند، اظهار تمایل کردند که ایران بعد از لغو تحریم‌ها در این پروژه‌ها سهیم شود. قرار است، راه‌گذر گاز جنوبی تا چهار سال آینده صادرات گاز حوزه خزر به اروپا را آغاز کند.

دکتر موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان: تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد روسیه نگذاریم
وی می‌گوید: در حال حاضر اروپا درپی شکستن انحصار روسیه در خرید گاز است و ایران نیز بیشترین ذخایر گاز در جهان را در اختیار دارد اما واقعیت این است که با حجم گاز ایران این میزان صادرات جای بحث دارد چرا که میزان تجارت گاز در ایران اصلا با جایگاه دارایی‌های گازی ایران همخوانی ندارد و تلاش جدی برای تسهیل این مبادله صورت نگرفته است. شاید تا کنون مانع بزرگ وجود تحریم‌ها بوده است ولی از این پس باید شرایط سرمایه‌گذاری و صدور گاز به اروپا برای دوران پس از لغو تحریم‌ها مورد توجه قرار گیرد.



وقتی چنین ظرفیت‌های اقتصادی وجود دارد باید از آن برای منافع ملی استفاده کرد به خصوص آنکه برخی از این منابع گازی با کشورهای همسایه چون قطر مشترک بوده و در صورت عدم استفاده برای نسل‌های بعد نمی‌ماند. سالانه در کشور همایش‌های فراوانی از سوی وزارت نفت برگزار می‌شود و حال زمان آن رسیده که دولت فعالیت را جایگزین انفعال کند.


اتصال گاز ایران به اروپا اقدامی برخلاف منافع روسیه است و ممکن است برخی ملاحظات همچون وابستگی نیروگاه بوشهر به روس‌ها نوعی فشار بر ایران تحمیل ‌کند که نتیجه آن عدم تمایل به تامین گاز اروپا باشد. تجربیات متعدد تاریخی نشان می‌دهد روس‌ها چندان قابل اعتماد نیستند و نباید همه تخم مرغ‌ها را در سبد روسیه گذاشت البته قطعا بهبود روابط با روسیه در برخی موارد ممکن است به نفع منافع ملی باشد.

کشورهای همسایه و حوزه خلیج فارس
ازکشورهای امارات متحده عربی، کویت و عمان به عنوان سه مشتری دست به نقد گازهای ترش پارس جنوبی در منطقه خلیج فارس یاد می‌شود و مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز از ادامه مذاکرات گازی ایران با این کشورهای عربی برای فروش گاز خبر داده است.کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس گزینه دیگری برای واردات گاز با قیمت منطقی به جز ایران در اختیار ندارند زیرا از یکسو قطر به دلیل تولید سالانه ۷۷ میلیون تن ال‌ان‌جی گاز مازادی برای فروش به کشورهای عربی ندارد و از طرف دیگر واردات ال‌ان‌جی از سایر نقاط جهان هم برای اعراب خلیج فارس در مقایسه با قیمت گاز ایران توجیه اقتصادی ندارد.


در این بین دور جدید مذاکرات گازی با کویتی‌ها سال جاری در تهران برگزار شد و ایران برای تامین خوراک گاز واحدهای ال‌ان‌جی عمان هم تفاهم‌نامه مقدماتی با مقامات عمانی امضا کرده است و از چند سال گذشته تاکنون هم همواره در بین شیخ‌نشینان اماراتی مسابقه برای خرید گاز از ایران بوده است.

وال‌استریت‌دیلی: اتصال چین، هند و پاکستان به گاز ایران
وال‌استریت‌دیلی در گزارشی نوشت: توافق انرژی میان پاکستان و ایران که اخیرا چین به آن اضافه شده است و دو دهه از مطرح شدن اولیه آن می‌گذرد، به نظر می‌رسد درنهایت در حال به نتیجه رسیدن است.چین نیز بخشی از این توافق خواهد بود. در واقع چین درحال تامین ۸۵ درصد از بودجه این پروژه است. مدیریت این پروژه را یک شرکت زیر مجموعه شرکت ملی نفت چین به عهده خواهد داشت و تکمیل آن حدود دو سال زمان خواهد برد. زمانی که این پروژه تکمیل شود منافع زیادی برای پاکستان خواهد داشت. این خط لوله گاز طبیعی لازم برای تامین سوخت تولید تا ۴۵۰۰ مگاوات برق را فراهم خواهد کرد. هدف از این طرح مرتبط کردن جمعیت ۴ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفری در آسیا به منابع گاز ایران است.

انتخاب بهینه: منافع کوتاه‌مدت یا بلند‌مدت؟
در این بین مسوولان شرکت ملی صادرات گاز از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به دلیل بعد کوتاه مسافت به‌عنوان اولویت اول و کشورهای عضو اتحادیه اروپا به‌عنوان اولویت دوم برای صادرات و فروش گازهای ترش به‌عنوان بازارهای جدید گاز ایران نام می‌برند. علیرضا کاملی، مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز درگفت‌وگویی در تشریح مهم‌ترین‌ بازارهای گاز ایران، گفت: هم‌اکنون کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به دلیل بعد کوتاه مسافت از اولویت اول صادرات گاز کشور برخوردار هستند به‌طوری که با احداث یک خط لوله ۲۰۰ کیلومتری امکان صادرات گاز به تمامی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس فراهم می‌شود. در طول سه دهه گذشته تاکنون هند همواره یکی از مهم‌ترین‌ بازارهای صادرات گاز ایران بوده است اما این کشور در طول یک دهه گذشته هیچ‌گاه برای خرید گازهای ترش پارس جنوبی یک سیاست مستقل را دنبال نکرده است.



مذاکرات با ترکمنستان، افغانستان و حتی پاکستان به منظور راه‌اندازی خط لوله تاپی، مذاکرات با قطر برای واردات ال‌ان‌جی، گره زدن مذاکرات گازی ایران به تحریم‌های بین‌المللی و حتی سهم‌خواهی از آمریکا برای تعلیق مذاکرات گازی با ایران و در نهایت ارائه گزینه‌های متعدد و بعضا غیر کارشناسی به منظور واردات گاز همچون احداث خط لوله از مسیر دریای عمان از مهم‌ترین سیاست‌های چند‌گانه‌ای بوده که در طول چند سال گذشته در دستور کار هندی‌ها قرار گرفته است.



علاوه بر این به دلیل تاخیرهای پاکستان در احداث خط لوله واردات گاز ایران و احتمال کشیده شدن پرونده این قرارداد پر سر و صدای گازی به داوری بین‌المللی توسط وزارت نفت، گزینه انتقال گازهای ترش پارس جنوبی از مسیر پاکستان به هند فعلا در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. کاملی، مدیر‌عامل شرکت ملی صادرات گاز هم در حالی از کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس و اروپا به‌عنوان بازارهای اولویت اول و دوم صادرات گاز ایران یاد کرده است که هیچ نامی از هند به‌عنوان یکی از برنامه‌های اولویت دار صادرات گاز برده نشده است.


با توجه به اینکه ایران جزو معدود کشورهای پر‌همسایه است و با ۱۶ کشور، مرز خاکی یا آبی دارد- فقط شاید چین و روسیه به تعدادی که ما همسایه داریم، همسایه دارند- این موضوع می‌تواند مزیتی برای صادرات گاز باشد. به نظر می‌رسد در کوتاه مدت تامین گاز همسایگان و در بلند مدت تامین گاز اروپا بتواند منافع سرشار اقتصادی و استراتژیک به همراه داشته باشد.



دنیای اقتصاد