نفت ارزان چه تاثیری بر جهان می گذارد

به نقل از کریستین ساینس مانیتور، در شرایطی که قیمت نفت به پائین ترین حد خود طی پنج سال اخیر رسیده، اثرات موج مانند آن در سراسر جهان قابل لمس است- از کشورهای تولیدکننده بزرگی چون روسیه و عربستان تا کشورهای مصرف کننده بزرگی چون آمریکا و چینه تا کیف پول صدها میلیون نفر از جمعیت جهان.

افت ناگهانی قیمت ها بر جغرافیای سیاسی خاورمیانه، انسجام سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، تعداد مشاغل مربوط به حفاری در داکوتای شمالی و قیمت بلیط هواپیما در طول تعطیلات تاثیر گذاشته است.

از یک سو، هیچ مسئله غیرمعمولی در این مورد وجود ندارد. شرایط امروز بازتاب نوسان بی پایان قیمت نفت است که از زمان طلوع عصر سوخت فسیلی ادامه داشته است. قیمت ها افزایش و کاهش می یابند. بازارهای نفتی خود را اصلاح می کنند.

اما اینبار شاید مسئله ای کاملا متفاوت در جریان باشد. نفت جدید از مناطقی که انتظارش نمی رود استخراج می شود، در حالیکه کشورهای نفتی قدیمی شاهد جدا شدن چنگالشان از بازارها هستند.

کشورهایی که به طور سنتی تشنه نفت هستند، تقاضای خود را محدود کرده اند اما اقتصادهایی که زمانی خواب آلود بودند، حال حریصانه نفت بیشتری را نسبت به گذشته جذب می کنند. ضمن اینکه هشدار جهانی در مورد تهدید انتشار گازهای گلخانه ای روند توسعه سوخت های جایگزین و اقدامات بهینه که جایگزین تقاضای نفت می شود را تسریع کرده است.

آژانس بین المللی انرژی مستقر در پاریس در گزارش نوامبر خود در مورد بازار نفت نوشت که این تغییرات و دیگر تغییرات ساختاری «به طور روزافزونی آشکار می کند که فصل جدیدی را در تاریخچه بازارهای نفت آغاز کرده ایم.» به استثنای هرگونه اختلال پیش بینی نشده در عرضه، اکثر تحلیل گران معتقدند که قیمت کوتاه مدت نفت در دامنه کمتر از ۱۰۰ تا ۱۱۰ دلار در هر بشکه باقی خواهد ماند. بسته به اینکه از چه کسی سوال شود، جهان همچنان شاهد نفت ۵۰ تا ۶۰ دلاری یا کمتر از آن طی سال آینده یا حتی یک دهه آینده خواهد بود.

اما تمام این مسائل چه معنایی برای قبض آب و برق شما و آینده ولادیمیر پوتین خواهد داشت؟

نخستین مسئله ای که باید درک کرد این است که قیمت نفت با وجود افت فعلی، هنوز به حدودی که در گذشته تجربه کرده بود، نرسیده است. قیمت نفت خام در دهه ۱۹۹۰، در پی بحران مالی در آسیا و دیگر فشارها که باعث سرخوردگی مصرف کنندگان شد، به ۲۰ دلار در هر بشکه رسید. حتی در سال ۲۰۰۲، تحلیل گران گمان می کردند قیمت ها به دامنه ۲۵ تا ۳۰ دلار در هر بشکه خواهد رسید. اما با افزایش مصرف جهانی- و شروع جنگ های گاه به گاه- قیمت ها در سال ۲۰۰۸ به ۱۴۷ دلار در هر بشکه نیز رسید.

قیمت نفت در حال حاضر در محدوده ۶۰ دلار در نوسان است. این قیمت افتی ۵۰ درصدی را نسبت به پنج ماه پیش نشان می دهد، زمانیکه قیمت نفت به ۱۱۵ دلار رسیده بود.

در پس کاهش اخیر قیمت ها، نیروهای متغیری از عرضه و تقاضا وجود دارد که در طول تاریخ عصر نفت همواره باعث شده قیمت ها غیرقابل پیش بینی به نظر برسند. فناوری های جدید حفاری باعث استخراج حجم بالایی از نفت در مناطقی شده که پیش از این قابل دسترسی نبود. بسیاری از این دستاوردها شامل آمریکا می شود که حال برای کسب عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت جهان با عربستان رقابت می کند.

افت فعلی قیمت نفت اما فوایدی نیز دارد. یکی از بزرگترین ذینفع های این مسئله، صنعت هواپیمایی است. حامل ها بیش از ۳۰ درصد هزینه های عملیاتی خود را صرف سوخت می کنند. در سال ۲۰۱۲، این صنعت ۲۰۸ میلیارد دلار صرف سوخت چت کرد که این رقم دو برابر هزینه مصرفی در سال ۲۰۰۳ است. اما بر اساس برآورد تحلیل گران جی پی مورگان، اگر قیمت ها پائین بماند، صنعت هواپیمایی می تواند در سال ۲۰۱۵ حدود پنج میلیارد دلار پس انداز داشته باشد.

سوخت ارزان تر به تجارت های کوچکی مانند رستوران ها و شرکت های کوچک نیز کمک خواهد کرد. قیمت پائین سوخت و غذا باعث کاهش تورم می شود و فشار برای افزایش نرخ بهره بانکی نیز کاهش می یابد.

تاثیرات منفی انرژی ارزان اما قابل چشم پوشی نیست. تاثیر سقوط قیمت نفت چیزی ورای افزایش و کاهش ارزش دلار و سنت است- این مسئله سیاسی و مربوط به قدرت است.

کشورها مدت های مدیدی، از کنترل منابع انرژی برای گسترش نفوذ در جهان استفاده کرده اند و البته هیچ یک به اندازه اعضای اوپک از این مسئله بهره نبرده اند. توانایی اوپک در دستکاری قیمت نفت باعث شد این کارتل در نیمه دوم قرن بیستم به یک نیروی اصلی تبدیل شود. حال با افت قیمت نفت، این کارتل بیش از هر گروه دیگری در معرض خطر است.

اعضای کوچکتر و آسیب پذیرتر آن مانند لیبی، نیجریه، ونزوئلا و اکوادور در حال حاضر به دلیل افت قیمت نفت، با مشکلات اقتصادی جدی روبرو هستند. ایران که همین حالا هم به دلیل تحریم های غرب با عرضه محدود نفت مواجه است، برای تنظیم بودجه ملی خود به نفت ۱۳۰ دلاری نیاز دارد. در حال حاضر تولیدکنندگان قدیمی و جدید نفت برای تامین نیاز بازار آسیا با هم رقابت می کنند و اگر اوپک تولیدات خود را کاهش دهد، خطر خالی کردن زمین در مقابل آمریکا، کانادا و دیگر نقاط را متوجه خود کرده است.

پائین نگه داشتن قیمت ها باعث می شود کار آمریکا در عملیات استخراج نفت سخت شود. (استخراج نفت از سنگ های شیل هزینه ای ۵۰ تا ۷۰ دلاری در هر بشکه دارد در حالیکه هزینه استخراج هر بشکه نفت برای عربستان کمتر از ۱۰ دلار است.)

همین مسئله به خوبی توضیح می دهد که چرا اوپک در نشست اخیر خود از حفظ سطح تولیدات خود خبر داد.

در این میان روسیه نیز برخی اهرم های خود در قبال مشتریان انرژی را از دست می دهد. این کشور یک سوم نفت وارداتی اروپا را تامین می کند. اما روسیه نیز مانند ایران با تحریم های غرب روبرو است و نفت ارزان، تنظیم بودجه ای که بیش از نیمی از درآمدش وابسته به نفت و گاز است را سخت می کند. این دو عامل سالانه حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیارد دلار برای روسیه هزینه خواهد داشت که تقریبا ۷ درصد اقتصاد این کشور است. شاید شرایط امروز باعث شود اروپا در مذاکرات بعدی خود برای انعقاد قرارداد نفت و گاز با عرضه کنندگان بزرگ، از قدرت چانه زنی بالاتری برخوردار شود. ضمن اینکه ممکن است مسکو تمایل بیشتری به مصالحه در مورد بحران اوکراین نشان دهد. اما برخی تحلیل گران عقیده ای کاملا برعکس دارند: حس منزوی شدن باعث می شود ولادیمیر پوتین بیش از پیش در مقابل غرب موضع بگیرد و در اوکراین دست به ماجراجویی های بیشتر بزند.

حتی برخی تحلیل گران بدبین تر از احتمال بروز ناآرامی های اجتماعی در کشورهایی نظیر نیجریه و ونزوئلا در صورت تداوم افت قیمت نفت سخن می گویند.